Tarcznikowate
| Diaspididae[1] | |
| Maskell, 1878 | |
 Dorosły, uskrzydlony samiec Aulacaspis rosae | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
tarcznikowate |
Tarcznikowate, tarczniki (Diaspididae) – rodzina owadów z rzędu pluskwiaków licząca około 2650 gatunków, w większości szkodników roślin uprawnych. Tarcznikowate pochodzą z Eurazji i Afryki Północnej, ale obecnie zostały zawleczone także na pozostałe kontynenty. Wiele z gatunków należących do rodziny ma duże znaczenie gospodarcze jako szkodniki roślin ozdobnych i szklarniowych.
Opis
[edytuj | edytuj kod]
Tarcznikowate są owadami niewielkimi, osiągają do kilku mm długości. Samce mniejsze od samic. Większość gatunków jest biała, lecz niektóre z nich są brązowe, czerwonawe, czarne lub nawet przeświecające, czy przezroczyste[2]. U osobników dorosłych występuje skrajny dymorfizm płciowy. Ciało samców podzielone jest na standardowe dla owadów tagmy: głowę, tułów i odwłok. Głowa wyposażona jest u nich 10-członowe czułki, a tułów zwykle w dwie pary skrzydeł. Przednie skrzydła są błoniaste, skąpo użyłkowane, tylne zaś przekształcone w rozpinacze. Samce mogą być także bezskrzydłe. Odnóża mają dobrze wykształcone, natomiast uwstecznieniu u dorosłych samców ulegają narządy gębowe, gdyż nie pobierają one pokarmu. U dorosłych samic natomiast typowe tagmy (głowa, tułów, odwłok) ulegają zlaniu, przez co ciało ma formę robakowatą lub miseczkowatą[3]. Trudno zauważalna jest u nich także segmentacja ciała[4]. Czułki położone są po stronie brzusznej części głowowej[5] i zredukowane do niesegmentowanych guzków[4]. Brak jest u nich odnóży[4][2]. Zredukowane są oczy[6]. W części tułowiowej ich ciała leży aparat gębowy i przednia lub tylna przetchlinka, a po bokach ciała mikro- i makrogruczoły rurkowe. W części odwłokowej mieszczą się kolce gruczołowe, a w pygidium, otwór analny i gruczoły przypochwowe[5]. Samice niektórych gatunków nigdy nie opuszczają zrzuconej drugiej wylinki i całe życie spędzają w jej wnętrzu[6]. Czwarty do ostatniego segmentu odwłoka są złączone i zesklerotyzowane w płaskie pygidium. Samice w stadium imago są beznogie. Tarcznikowate są skrajnymi hydrofobami[2].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]
B – Parlatoria oleae – dorosłe samice (czarne punkty z otaczającymi je białymi tarczkami)
C – Diaspidiotus juglansregiae – dorosła samica pozbawiona tarczki
Rozmnażanie partenogenetyczne lub płciowe[6].
Dymorfizm płciowy przejawia się zarówno w sposobie przebiegu przeobrażenia, jak i liczbie stadiów larwalnych. Samce przechodzą przeobrażenie podobne do holometabolii, w którym po dwóch nieprzyjmujących pokarmu stadiach zwanych przedpoczwarką i poczwarką owad rozwija się do dorosłej, uskrzydlonej postaci[6].
U samic występuje nieco zmodyfikowane przeobrażenie niezupełne, w którym dorosła, nieuskrzydlona postać przypomina formę niedojrzałą. U większości gatunków występują dwa stadia, lecz spotyka się także gatunki z pojedynczym, kompletnym przeobrażeniem oraz trzy stadia, w którym na końcu drugiego ma miejsce wstępny etap linienia (tzw. apolysis), którego efektem jest postać dorosła[6].
Cykl życiowy jest zróżnicowany w obrębie rodziny - zależnie od autorów liczba stadiów jest różna: Andersen i in. podają jeden do trzech[6], Howard i in. dwa[2], a Miller i in. trzy stadia larwalne u samic, natomiast u samców – trzy (Andersen i in.[6]), cztery (Howard i in.[2]) lub pięć stadiów larwalnych (Miller i in.[4]).
Dorosłych samic tarcznikowatych nie okrywa w drugim stadium larwalnym kutykula, lecz wytwarzają z niej nieprzytwierdzoną do powierzchni ciała[4] strukturę zwaną tarczką[6] – stąd polska nazwa zwyczajowa rodziny. Struktura tarczek jest zróżnicowana na poziomie rodzaju[4].
Rozmieszczenie
[edytuj | edytuj kod]Występują kosmopolitycznie, z wyjątkiem regionów polarnych[4]. Diaspididae jest największą rodziną Coccoidea. Na świecie opisano ok. 2650 gatunków zgrupowanych w ok. 400 rodzajach[2]. W Europie opisano ok. 130 gatunków tarczników, w tym 60 zaliczanych jest do gatunków obcych. W Polsce stwierdzono 19 gatunków występujących na ozdobnych roślinach uprawianych w szklarniach[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzina dzieli się na 5 plemion i 10 rodzajów o niepewnej pozycji taksonomicznej. Łącznie rodzina zawiera ok. 150 rodzajów (podział za Biolib.cz[7]):
- plemię Aspidiotini
- plemię Diaspidini
- plemię Leucaspidini
- plemię Odonaspidini
- plemię Parlatoriini
- rodzaj Andaspis Macgillivray, 1921
- rodzaj Annulaspis Ferris, 1938
- rodzaj Aonidomytilus Leonardi, 1903
- rodzaj Aspidaspis Ferris, 1938
- rodzaj Aspidiella Leonardi, 1898
- rodzaj Circulaspis MacGillivray, 1921
- rodzaj Coronaspis MacGillivray, 1921
- rodzaj Dactylaspis Ferris, 1937
- rodzaj Pallulaspis Ferris, 1937
- rodzaj Rungaspis Balachowsky, 1949
Według Andersena i in. najbliżej spokrewnione z Halimococcidae[6].
Znaczenie gospodarcze
[edytuj | edytuj kod]Diaspididae są wysoko wyspecjalizowanymi pasożytami roślin[4]. Zależnie od rozmieszczenia geograficznego, występują na różnych roślinach-gospodarzach, jak np. na palmach z rodzajów: Areca, Butia, Calamus, Cocos, Dypsis, Raphia, Trachycarpus[2]. Wiele z nich to gatunki inwazyjne. W Polsce gatunki z tej rodziny stwierdzone na wielu roślinach ozdobnych[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Diaspididae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g Hemiptera: Sternorrhyncha. W: F. W. Howard, R. Giblin-Davis, D. Moore, R. Abad: Insects on Palms. Wallingford, Oxfordshire: CABI Publishing, 2001, s. 161–226. ISBN 978-0-85199-326-3. (ang.).
- ↑ Barbara Lis, Jerzy A. Lis: Rząd: pluskwiaki — Hemiptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 240.
- ↑ a b c d e f g h Douglass R. Miller, John A. Davidson: Armored Scale Insect Pests of Trees and Shrubs (Hemiptera: Diaspididae). Ithaca: Cornell University Press, 2005. ISBN 0-8014-4279-6.
- ↑ a b c d Gabriel Łabanowski: Organizmy inwazyjne wykrywane w polskich szklarniach TARCZNIKI (Diaspididae). Skierniewice: Instytut Ogrodnictwa, 2013. ISBN 978-83-60573-69-3.
- ↑ a b c d e f g h i Jeremy C. Andersen, Jin Wu, Matthew E. Gruwell, Rodger Gwiazdowski, Sharlene E. Santana, Natalie M. Feliciano, Geoffrey E. Morse, Benjamin B. Normark. A phylogenetic analysis of armored scale insects (Hemiptera: Diaspididae), based upon nuclear, mitochondrial, and endosymbiont gene sequences. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 57 (3), s. 992-1003, 2010. DOI: 10.1016/j.ympev.2010.05.002. PMID: 20460159. (ang.).
- ↑ Diaspididae. Biolib.cz. [dostęp 2014-01-15].
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
