Tarczeń
 Tarczeń wirgiński | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina |
Aroideae |
| Rodzaj |
tarczeń |
| Nazwa systematyczna | |
| Peltandra Raf. J. Phys. Chim. Hist. Nat. Élément 89: 102 (1819) | |
| Zasięg | |
| |
Tarczeń[3] (Peltandra Raf.) – rodzaj półwodnych roślin zielnych, należący do rodziny obrazkowatych, liczący dwa gatunki endemiczne: Peltandra sagittifolia, pochodzący z południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, oraz tarczeń wirgiński (Peltandra virginica), pochodzący z południowo-wschodniej Kanady oraz środkowej i wschodniej części Stanów Zjednoczonych.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Średniej wielkości rośliny zielne tworzące skupiska.
- Korzenie
- Grube, włókniste korzenie przybyszowe.
- Liście
- Ogonki liściowe różowe z zielonymi kropkami, o długości 31–59 cm (P. sagittifolia) lub zielone do purpurowo-zielonych o długości 38–98 cm (tarczeń wirgiński). Blaszki liściowe nietarczowate, strzałkowate lub oszczepowate, z zaokrąglonym lub spiczastym kończykiem, z 3 żyłkami pierwszorzędowymi i równoległymi żyłkami drugorzędowymi (nerwacja pierzasta). W przypadku gatunku P. sagittifolia blaszki jasnozielone o wymiarach 8–31×4–11 cm; u tarcznia wirgińskiego blaszki ciemniejsze, o wymiarach 9–57×5–15 cm.
- Kwiaty
- Roślina jednopienna. Przed wypuszczeniem liści roślina tworzy kilka kwiatostanów, typu kolbiastego pseudancjum, o długości 5–12 cm (P. sagittifolia) lub 7×25 cm (t. wirgiński). Szypułki o długości 20–56 cm (P. sagittifolia) lub 30–58 cm (P. virginica). Pochwa kwiatostanu wydłużona, zwinięta w dolnej części i otwarta w górnej; biała i szeroko rozwarta (P. sagittifolia) lub zielona z białymi lub żółtawymi brzegami wąsko uchylona (t. wirgiński). Cylindryczna kolba, w dolnej części, ukrytej w zwiniętym fragmencie pochwy, pokryta kwiatami żeńskimi. Położone wyżej kwiaty męskie oddzielone są od żeńskich paskiem prątniczek. Luźne prątniczki występują czasem również na wierzchołku kolby. W przypadku gatunku P. sagittifolia długość kolby stanowi 50% długości pochwy; w przypadku tarcznia wirgińskiego kolba jest zawsze dłuższa, ale nie przekracza długością pochwy. Kwiaty męskie składają się z 3–5 pręcików złączonych w płaskie, tarczowate synandrium, na krawędzi którego znajduje się 6-10 pylników, uwalniających pyłek przez por na wierzchołku. Kwiaty żeńskie z 1-komorowymi zalążniami, zawierającymi 1 amfitropowy zalążek (do 4 zalążków w przypadku tarcznia wirgińskiego). Zalążnie otoczone są przez 4–5 mięsistych i łuskowatych prątniczek. Szyjki słupka wzniesione, krótkie, grube. Znamiona słupka małe, położone na szczycie szyjek.
- Owoce
- Zwisający, kulisty, otoczony skórzastą pochwą owocostan składa się z czerwonych (P. sagittifolia) lub zielonych do purpurowo-zielonych (t. wirgiński) jagód, zawierających nasiona otoczone galaretowatą substancją. Nasiona bez bielma.
- Gatunki podobne
- Rośliny z rodzaju kolokazja, od których różni się przede wszystkim brakiem tarczowatych blaszek liściowych, oraz rośliny z rodzaju Typhonodorum, od których różni się brakiem pseudołodygi stworzonej przez pochwy liściowe oraz synandrycznymi kwiatami męskimi.
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Rozwój
- Byliny, hemikryptofity[4], helofity[5], kwitnące od przeważnie późną wiosną i latem. Kwiaty gatunku P. virginica zapylane są przez muchówki z gatunku Elachiptera formosa. Kwiatostany służą tym owadą jako miejsce rozmnażania i składania jaj. Larwy muchówek żerują na fragmencie kolby pokrytym kwiatami męskimi, który gnije po przekwitnieniu roślin. Głównym składnikiem aromatu wydzielanego przez rośliny jest 1,3,6-trimetylo-2,5-dioksabicyklo[3.2.1.]nonan[6].
- Siedlisko
- Gatunek P. sagittifolia zasiedla wyłącznie kwaśne gleby (średnie pH 4,8) na wysokości do 60 m n.p.m. Tarczeń wirgiński zasiedla mokradła, torfowiska, bagna, bagna i rowy z wodą słodką lub o lekkim nasoleniu, występuje również wzdłuż brzegów stawów, rzek i jezior. Występuje na wysokości 0–1200 m n.p.m.
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 28, 112.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj z plemienia Peltandreae, podrodziny Aroideae, rodziny obrazkowatych[2][8].
Nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]- Toponimia nazwy naukowej
- Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów pelte (tarcza) i andros (mężczyzna) i odnosi się do kształtu kwiatów męskich roślin tego rodzaju[9].
- Nazwy zwyczajowe
- W języku angielskim gatunek P. sagittifolia określany jest jako spoon flower lub white arrow arum, a tarczeń wirgiński jako arrow arum, green arrow arum lub tuckahoe.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Rośliny jadalne
- Oba gatunki roślin z rodzaju tarczeń są jadalne. W przypadku gatunku P. sagittifolia spożywane są korzenie i owoce. Owoce i korzenie muszą być dobrze ugotowane lub wysuszone przed spożyciem, w celu pozbycia się szczawianu wapnia. W przypadku tarcznia wirgińskiego jadalne są kwiatostany, korzenie i nasiona. Z mąki uzyskanej z wysuszonych nasion piecze się chleb o smaku ciasta kukurydzianego i kakao. Kolba kwiatostanu, po ugotowaniu, jest bardzo smaczna. W celu pozbycia się toksyczności indianie gotują ją przez około 9 godzin. Korzenie obu gatunków są bogate w węglowodany i mogą być używane jako zamiennik mąki[10].
- Rośliny ozdobne
- Rośliny z rodzaju tarczeń, w szczególności t. wirgiński są stosowane do ozdoby brzegów oczek wodnych i stawów. Wymagają stanowiska słonecznego. Pojemniki z roślinami powinny być umieszczane płytko pod powierzchnią wody. Są to rośliny wolno rosnące i nieagresywne.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-06-29] (ang.).
- ↑ Nazwa polska według: (1) Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków. 1900. (2) Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. Warszawa. 1894. (3) Ignacy Rafał Czerwiakowski: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków. 1852.
- ↑ R. Govaerts i D.G. Frodin: World Checklist of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).
- ↑ A. Haigh et al.: CATE Araceae. Peltandra. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).
- ↑ Joseph M. Patt. The floral odour of Peltandra virginica contains novel trimethyl-2,5-dioxabicyclo[3.2.1]nonanes. „Phytochemistry”. 31 (2), s. 487-491, 1992. Elsevier Ltd.. DOI: 10.1016/0031-9422(92)90022-I. (ang.).
- ↑ Foods of black bears in Florida. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).
- ↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. DOI: 10.3732/ajb.0800073. (ang.).
- ↑ Helmut. Genaust: Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen. Basel: Birkhäuser Verlag, 1996. ISBN 3-7643-2390-6. (niem.).
- ↑ Plants For a Future. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dennis W. Magee, Harry E. Ahles: Flora of the Northeast: A Manual of the Vascular Flora of New England and Adjacent New York. Univ. of Massachusetts Press. ISBN 1-55849-577-0. (ang.).
- Flora of North America: north of Mexico. New York: Oxford University Press, 1993, s. 135-137. ISBN 0-19-513729-9. (ang.).
- Peltandra. „Flora of North America”. 22. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Identyfikatory zewnętrzne:
- EoL: 29963
- Flora of China: 124302
- Flora of North America: 124302
- GBIF: 2867745
- identyfikator iNaturalist: 71938
- IPNI: 331259-2
- ITIS: 42533
- NCBI: 78375
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:331259-2
- identyfikator Tropicos: 40003277
- USDA PLANTS: PELTA
- identyfikator taksonu Fossilworks: 55276
- CoL: 8W27D
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
