Szkoła Podchorążych dla Podoficerów

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1938
Tradycje
Rodowód	Wielkopolska Szkoła Podchorążych Piechoty
Dowódcy
Pierwszy	płk piech. Bolesław Jatelnicki-Jacyna
Ostatni	ppłk dypl. Beniamin Kotarba
Organizacja
Dyslokacja	Bydgoszcz
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe
Rodzaj wojsk	piechota, kawaleria, artyleria
Multimedia w Wikimedia Commons

Szkoła Podchorążych dla Podoficerów – szkoła Wojska Polskiego II RP kształcąca kandydatów na oficerów wyłonionych, w drodze egzaminu konkursowego, spośród podoficerów służby czynnej broni głównych (piechoty, kawalerii, artylerii), żandarmerii, wojsk taborowych, wojsk lotniczych (wyłącznie piloci) oraz wojsk technicznych (saperów, saperów kolejowych, łączności, samochodowych)^[1].

W lipcu 1920 roku Wielkopolska Szkoła Podchorążych Piechoty w Poznaniu została dyslokowana do garnizonu Bydgoszcz, a 1 sierpnia 1922 roku przeformowana w Oficerską Szkołę dla Podoficerów. Siedzibą szkoły został budynek niemieckiej szkoły wojennej przy ul. Gdańskiej. Zadaniem szkoły było wyszkolenie podoficerów na oficerów służby stałej^[2]. Szkoła do 1922 roku miała charakter mieszany, kształcąc tzw. „dzieci wojny”, m.in. dowódców i żołnierzy z Legionów Polskich, Korpusów Polskich na wschodzie, uczestników wojny polsko-bolszewickiej. Wielu z nich mimo braku wykształcenia posiadało wysokie odznaczenia bojowe, przyznane za waleczność^[2]. Kształciło się w niej ok. 350 podoficerów.

Od 1922 do szkoły byli przyjmowani kandydaci posiadający co najmniej trzyletni staż służby wojskowej. Do 1927 roku nauka w szkole trwała 2 lata, następnie przedłużono ją do trzech lat w zakresie trzech rodzajów broni: piechoty, kawalerii i artylerii^[2]. Podchorążowie uzyskiwali średnie wykształcenie i mianowani byli do stopnia podporucznika. Specyfika szkoły powodowała, że wiek aspirantów był zróżnicowany. Uczyli się tu zarówno młodzieńcy w wieku 18-20 lat, jak i doświadczeni podoficerowie. Aspiranci tworzyli batalion szkolny w składzie trzech kompanii szkolnych, szwadron ćwiczebny oraz baterię ćwiczebną^[2].

Szkoła Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy posiadała bardzo dobre warunki pod względem zakwaterowania, wyposażenia i ogólnego standardu^[2]. Gmach szkolny wzniesiony przez Niemców w 1914 roku należał do najokazalszych budynków w mieście. Podchorążowie mieszkali w sześcioosobowych pokojach, z centralnym ogrzewaniem i wyposażeniem do nauki i wypoczynku^[2]. Szkoła posiadała gabinety i laboratoria, bibliotekę (w 1930 – 20,3 tys. woluminów), muzeum, spółdzielnię oraz boisko sportowe. Korzystała także z toru wyścigów konnych na Kapuściskach Małych i Szkoły Szybowcowej w Fordonie^[2].

W ramach programu szkolnego organizowano podróże taktyczno-krajoznawcze do miast i regionów Polski m.in. Warszawy, Krakowa, Katowic i Górnego Śląska, Poznania, Gdyni, na Półwysep Helski^[2]. Corocznie organizowano obozy szkoleniowe, najczęściej w Biedrusku k. Poznania i Grupie k. Grudziądza, gdzie w warunkach polowych prowadzono zajęcia taktyczne oraz strzelania bojowe. Latem wszyscy podchorążowie odbywali praktykę dowodzenia w jednostkach^[2].

15 sierpnia 1931 miała miejsce promocja absolwentów rocznika 1928–1931 imienia gen. Józefa Bema połączona z odsłonięciem pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego, dłuta Olgi Niewskiej. W imieniu prezydenta RP promocji i odsłonięcia pomnika dokonał gen. dyw. Aleksander Osiński^[3].

W 1937 Ministerstwo Spraw Wojskowych podjęło decyzję o stopniowej likwidacji szkoły. W listopadzie 1937 została rozwiązana bateria szkolna, a komendantowi szkoły podporządkowana 4. bateria 11 dywizjonu artylerii konnej w Bydgoszczy na zasadach ustalonych rozkazem MSWojsk. Dep. Art. L. 1281/Tj. Org. Og. 37^[4].

Ostatnia, pożegnalna promocja w Szkole Podchorążych dla Podoficerów odbyła się 15 października 1938 roku. Dwa młodsze roczniki podchorążych skierowano do Szkoły Podchorążych Piechoty Komorowo k. Ostrowi Mazowieckiej, Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu i Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu^[2]. 18 października 1938 roku odesłano do Muzeum Wojska w Warszawie sztandar szkoły^[2].

W sierpniu 1938 roku budynek i część koszar przejęła Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej, przeniesiona z Torunia^[2].

• 1920-1922 Wielkopolska Szkoła Podchorążych Piechoty
• 1922–1927 Szkoła Oficerska dla Podoficerów
• 1927-1938 Szkoła Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy^[5]

Szkoła przeznaczona była dla podoficerów, którzy poświęcając się służbie stałej w wojsku, ubiegali się o uzyskanie stopnia oficerskiego. Program szkolenia pierwotnie dotyczący piechoty, poszerzono o pozostałe rodzaje broni (artyleria, kawaleria). W programie nauczania uwzględniono wyszkolenie ogólnowojskowe oraz ogólne z zakresu programu szkół średnich^[2]. Wybitniejszych aspirantów wyższych roczników przydzielano w roli instruktorów roczników młodszych. Podoficer ubiegający się o przyjęcie do szkoły musiał legitymować się co najmniej trzyletnią służbą w stopniu podoficera oraz zdać egzamin z wyszkolenia wojskowego i ogólnokształcącego^[2]. Wśród przedmiotów nauczania ogólnego znajdowały się m.in.: język polski, fizyka, języki obce, geografia, chemia, a wojskowego: taktyka i dyscypliny pokrewne, wyszkolenie strzeleckie, gimnastyka i sport. W procesie szkolenia oficerów artylerii nauczano m.in. strzelania, działoczynów i służby polowej, a kawalerii: jazdy konnej i służby polowej^[2].

Absolwenci szkoły otrzymywali stopień podporucznika oraz świadectwo dojrzałości. Posiadali odpowiednie przygotowanie do pełnienia obowiązków dowódcy plutonu wraz z możliwością ewentualnego objęcia kompanii piechoty, baterii artyleryjskiej lub szwadronu kawalerii^[2]. Absolwenci szkoły służyli również w korpusie oficerów lotnictwa, broni pancernej, łączności i saperów. Honorowano zasadę, że nowo promowany oficer nie wracał do swego macierzystego pułku, w którym służył poprzednio jako podoficer, a prymusi mieli prawo wyboru jednostki^[2].

Sport i wychowanie fizyczne było ważnym elementem szkolenia podoficerów. Przeznaczano na nie od 10 do 15% ogólnego czasu wyszkolenia wojskowego^[2]. W programie zajęć obowiązkowych kładziono nacisk na gimnastykę i lekkoatletykę^[2]. W ramach aktywności pozaprogramowej aspiranci uprawiali sport wyczynowy, co stało się podstawą do powołania w 1920 klubu sportowego reaktywowanego w 1926 pod nazwą WKS „Zryw”^[2]. Dysponował on sekcjami: wioślarską, strzelecką, pływacką, hipiczną, piłki nożnej, gier halowych (szczypiorniak, siatkówka, koszykówka), łyżwiarską, tenisową, lekkoatletyczną, szermierczą, motorową, narciarską^[2]. Drużyna piłki nożnej na początku lat 20. XX w. występowała w pomorskiej klasie A, brała też udział w rozgrywkach o mistrzostwo Bydgoszczy. Do sukcesów piłkarskich szkoły zaliczały się zwycięstwa nad renomowanymi drużynami: Polonią Bydgoszcz (9:0), KS Grudziądz (5:0), Gedanią Gdańsk (1:0), Goplanią Inowrocław (3:0). Od 1931 organizowano zawody hipiczne rywalizując z zespołem Szkoły Podchorążych Kawalerii z Grudziądza^[2]. Trzyletnie zmagania zakończyły się sukcesem bydgoskich podchorążych, którzy zdobyli na własność puchar przechodni. Corocznie Szkoła reprezentowana była na strzeleckich zawodach Okręgu Korpusu VIII, uzyskując czołowe miejsca. W latach 1932–1936 zdobyto ogółem 1226 odznak strzeleckich, w tym 340 złotych, 396 srebrnych i 490 brązowych^[2]. W 1934 założono sekcję szybowcową, korzystając ze sprzętu i lotniska szkoły szybowcowej w Fordonie. W 1935 zbudowane własne szybowce szkolne, na dziedzińcu zamontowano tzw. „chwiejnie” do ćwiczeń, a szkolenie szybowcowe włączono do obowiązkowego programu szkolnego^[2]. Korzystając z bydgoskiej bazy Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa, zorganizowano szkolenie lotnicze. Zimą część podchorążych zdobywała państwowe odznaki narciarskie podczas kursów w Zakopanem^[2].

20 sierpnia 1921 wydano pierwszy numer gazetki szkolnej „Drużyna”. Od 1929 ukazywało się regularnie czasopismo „W Marszu”, a także tzw. jednodniówki, z okazji święta promocji absolwentów oraz wydarzeń okolicznościowych^[2]. W 1930 w setną rocznicę wybuchu Powstania Listopadowego wydano Księgę Pamiątkową Bydgoskiej Szkoły Podchorążych^[2].

4 marca 1923 roku z inicjatywy ks. prof. Ignacego Cyraskiego powołano Towarzystwo Przyjaciół Szkoły Podchorążych w Bydgoszczy, a w 1924 założono Zrzeszenie Wychowanków i Wychowawców Szkoły. Towarzystwo zajmowało się m.in. fundowaniem nagród dla przodujących podchorążych, pomocą w organizacji szkolnych wyjazdów, imprez i uroczystości, ufundowało sztandar szkoły^[2].

Od 1923 działało koło Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, a od 1932 oddział Ligi Morskiej i Kolonialnej. Szkoła przodowała w ofiarności na cele społeczne, szczególnie w czasach wielkiego kryzysu (1929–1933). W 1935 przyjęto pod opiekę szkołę powszechną w Charciabałdzie k. Ostrołęki, której fundowano wyposażenie i przybory szkolne. 14 października 1938 dzieci z tej szkoły uczestniczyły w ostatniej uroczystości promocji absolwentów Bydgoskiej Szkoły Podchorążych^[2].

Szkoła prowadziła własny chór, kabaret oraz orkiestrę, organizowała też bale i wieczorki taneczne, co miało kształtować u aspirantów tzw. wyrobienie towarzyskie^[2].

Akt erekcyjny muzeum ogłoszono 6 maja 1929 roku, a podpisali je m.in. ks. biskup Władysław Bandurski, gen. Edward Śmigły-Rydz, gen. Leonard Skierski, dr Witold Bełza^[2]. Eksponowano w nim broń średniowieczną, broń palną i sieczną z XVIII i XIX wieku, dyplomy królewskie, unikalne zbiory monet, tabakierkę Napoleona, skorupy od granatów z bitwy pod Grochowem, sakiewkę Sadyka Paszy, autografy gen. Józefa Wysockiego, płk Karola Różyckiego, regulaminy wojskowe z okresu reform Sejmu Czteroletniego, regulaminy i instrukcje szkoleniowe Związku Walki Czynnej, związków i drużyn strzeleckich, dokumenty i pamiątki Legionów Polskich i POW^[2]. Eksponaty pochodziły od ofiarodawców, m.in. płk Kazimierza Zachara (kolekcja monet), ppłk dypl. dr Franciszka Polniaszka (dokumenty i druki legionowe), kpt. Andrzeja Kulwiecia (pamiątki rodzinne z okresu Wielkiej Emigracji). W 1922 kpt. Stefan Kossecki założył gabinet historyczny, gdzie eksponowano mapy i szkice historii wojen i wojskowości oraz komplety przeźroczy i obrazów przedstawiających ewolucję polskiej myśli wojskowej^[2].

Skład osobowy O.S. dla P. zatwierdzony przez Ministra Spraw Wojskowych 14 stycznia 1928 roku przedstawiał się następująco:

• komendant
• drużyna komendanta
• batalion szkolny a. 3 kompanie
• szwadron ćwiczebny
• bateria ćwiczebna a. 2 działony

Komendanci szkoły

• płk piech. Bolesław Jatelnicki (1919 – V 1927)
• ppłk dypl. dr Franciszek Polniaszek (1 X 1927 – 10 VIII 1931)
• płk dypl. Stefan Kossecki (10 VIII 1931 – 1934)
• płk Bolesław Błażej Antoni Schwarzenberg-Czerny (od I 1935)
• ppłk dypl. Beniamin Kotarba (p.o. 17 VIII - 31 X 1938)

Dyrektorzy nauk

• mjr SG Roman Borzęcki (1923)
• mjr piech. Stefan Kossecki (XII 1923 – XI 1924)
• mjr piech. Jan Załuska (1924)
• mjr SG Stanisław Pelc (28 X 1927 – 18 VI 1930 → wykładowca w WSWoj.)
• ppłk dypl. Władysław Frączek (1 I 1931 – IV 1932)
• ppłk dypl. Karol Hodała (1932)
• mjr dypl. Jan Maksymilian Sokołowski (15 IX 1933 – XI 1934 → DOK III)
• mjr dypl. Paweł Zagórowski (23 XII 1934 – 31 VIII 1935)
• ppłk dypl. Beniamin Kotarba (1 IX 1935 – 1937)

Kwatermistrzowie

• mjr piech. Ireneusz Branowski (VI 1933 – IV 1935)
• mjr piech. Aleksander Marceli Salwik (od VI 1935)

Wykładowcy

• kpt. piech. Rajmund Duracz (1931 – instruktor łączności, od 1937 z-ca dyrektora nauk)
• kpt. piech. Wojciech Gniadek (lata 20./30.)
• mjr piech. Stefan Kossecki (do XII 1923)
• kpt. piech. Konrad Krajewski (1931-1935)
• mjr SG Władysław Krogulski
• mjr art. Stanisław Podkowiński
• mjr piech. Adam Wilczyński
• kpt. dypl. piech. Ignacy Włostowski (1934-1936)
• mjr piech. Jan Załuska (1923)

Dowódcy pododdziałów szkolnych

• rtm. Wacław Kryński
• rtm. Jerzy Hollak

Kapelan szkoły

• ks. prob. Wiktor Szyłkiewicz

Promocja 31 sierpnia 1924 roku

26 sierpnia 1924 roku Prezydent RP mianował podporucznikami 166 absolwentów (111 w korpusie oficerów piechoty, 28 kawalerii i 27 artylerii)^[6], a minister spraw wojskowych wcielił ich do macierzystych oddziałów^[7]:

• ppor. piech. Apoloniusz Kucharski (lok. 1)
• ppor. piech. Leon Marchwicki (2)
• ppor. piech. Zdzisław Baczyński (lok. 6)
• ppor. piech. Stanisław Szablewski (14)
• ppor. piech. Ludomir Baranowski (24)
• ppor. piech. Tadeusz Lewkowicz (72)
• ppor. piech. Leon Gnatowski (97)
• ppor. kaw. Józef Bokota (lok. 1)
• ppor. kaw. Eugeniusz Swieściak (lok. 3) – rotmistrz 18 Pułku Ułanów Pomorskich, bohater szarży pod Krojantami
• ppor. art. Florian Kozłowski (lok. 1)
• ppor. art. Walenty Rakowski (lok. 12)
• ppor. art. Anatol Sawicki (lok. 22)

Promocja 15 VII 1925

15 lipca 1925 Prezydent RP mianował absolwentów podporucznikami ze starszeństwem z 15 lipca 1925, w tym 72 w korpusie oficerów piechoty, 21 w korpusie oficerów kawalerii, 6 w korpusie oficerów artylerii, 2 w korpusie oficerów taborowych, 1 w korpusie oficerów aeronautycznych i 1 w korpusie oficerów żandarmerii^[8], a minister spraw wojskowych wcielił ich do oddziałów macierzystych^[9].

• ppor. piech. Antoni Łukasik (lok. 1)
• ppor. piech. Jan Tokarz (lok. 2)
• ppor. piech. Franciszek Kurbiel (lok. 3)
• ppor. piech. Karol Stanisław Charkow (lok. 4) – major piechoty, dowódca 7 baonu ckm
• ppor. piech. Stanisław Malik (lok. 10)
• ppor. piech. Andrzej Stańczyk (lok. 18)
• ppor. piech. Aleksander Wesołek (lok. 20)
• ppor. piech. Feliks Motyka (lok. 21)
• ppor. piech. Piotr Dolemba (lok. 58)
• ppor. piech. Piotr Paweł Kowalski (lok. 72)
• ppor. kaw. Wincenty Polit (lok. 1)
• ppor. art. Franciszek Burak (lok. 1)
• ppor. tab. Marian Józef Jadownicki (lok. 1)
• ppor. aer. Wiktor Jan Śliwa (lok. 1)
• ppor. żand. Józef Czesław Zieniewski (lok. 1)

Promocja 15 sierpnia 1926

27 lipca 1926 Prezydent RP mianował absolwentów szkoły na stopień podporucznika ze starszeństwem z 15 sierpnia 1926, w tym 38 w korpusie oficerów piechoty (lokaty 54-91), 7. w korpusie oficerów kawalerii (lokaty 60-66) i 6. w korpusie oficerów artylerii (lok. 102-107), a minister spraw wojskowych wcielił ich do oddziałów macierzystych^[10][a].

• ppor. piech. Józef Tełowski (lok. 54) †19 IX 1939
• ppor. piech. Ludwik Waryński (lok. 91)
• ppor. kaw. Zbigniew Piotrowski (lok. 60)
• ppor. kaw. Adam Mackus (lok. 61)
• ppor. kaw. Piotr Medyna (lok. 62)
• ppor. kaw. Szczęsny Szach-Bej-Krummel (lok. 66)
• ppor. art. Henryk Wilk (lok. 102)
• ppor. art. Józef Lipart (lok. 107)

Promocja 15 sierpnia 1927

11 sierpnia 1927 Prezydent RP mianował absolwentów szkoły na stopień podporucznika ze starszeństwem z 15 sierpnia 1927, a minister spraw wojskowych wcielił do oddziałów macierzystych. W przeciwieństwie do poprzedniej promocji absolwenci otrzymali na listach starszeństw lokaty wspólne z absolwentami oficerskich szkół piechoty, kawalerii i artylerii^[11].

• ppor. art. Wincenty Staniszewski (lok. 81)

Promocja 15 sierpnia 1928

• Mieczysław Barys
• Stefan Gądzio
• ppor. piech. Marian Metelski
• Michał Szerszeniewicz

• Henryk Odyniec-Dobrowolski – rotmistrz 18 Pułku Ułanów Pomorskich, walczył w II rzucie bojowym Pomorskiej Brygady Kawalerii, rozwiązał swą grupę bojową dopiero 27 września, po przekroczeniu rzeki Wieprz, po wyczerpaniu wszelkich możliwości dalszego prowadzenia działań
• Szczęsny Krummel Szach Bey – polski Tatar, ochotnik 12 Pułku Ułanów Podolskich, rotmistrz 11 Pułku Ułanów Legionowych

Promocja 15 sierpnia 1930

Uroczystość promocji 76 podchorążych odbyła się na terenie szkoły. W imieniu prezydenta RP podchorążych promował inspektor armii gen. dyw. Leonard Skierski. Szable honorowe, ufundowane przez prezydenta RP, otrzymali prymusi: ppor. piech. Józef II Wolski, ppor. kaw. Władysław Muszyński i ppor. art. Władysław I Czapliński^[12].

15 sierpnia 1930 prezydent RP Ignacy Mościcki mianował absolwentów podporucznikami ze starszeństwem z 15 sierpnia 1930, a minister spraw wojskowych wcielił ich do oddziałów broni^[13]:

1. ppor. piech. Józef II Wolski do 32 pp
2. ppor. kaw. Władysław Muszyński do 10 puł., †1940 Katyń
3. ppor. art. Władysław I Czapliński do 6 pac
4. ppor. kaw. Stefan Piklikiewicz do 6 psk

Promocja 15 sierpnia 1931 im. gen. Józefa Bema^[3]

15 sierpnia 1931 prezydent RP Ignacy Mościcki mianował 94 absolwentów podporucznikami ze starszeństwem z 15 sierpnia 1931 w korpusie oficerów piechoty, kawalerii, artylerii i aeronautycznych, a minister spraw wojskowych wcielił ich do oddziałów^[14].

• Szczepan Bronisław Madej prymus^[3]

Promocja 15 sierpnia 1932 im. Kazimierza Pułaskiego^[3]

• Aleksander Tomaszewski

Promocja 15 sierpnia 1933 im. Piotra Wysockiego^[3]

• Franciszek Adamski
• Mieczysław Kramarz

X Promocja 1934

4 sierpnia 1934 Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował absolwentów X promocji podporucznikami ze starszeństwem z 15 sierpnia 1934 w korpusie oficerów piechoty, kawalerii, artylerii, aeronautyki i łączności, a minister spraw wojskowych wcielił ich do oddziałów macierzystych^[15]. Uroczysta promocja miała miejsce 6 sierpnia 1934. W imieniu Prezydenta RP absolwentów promował inspektor armii gen. dyw. Mieczysław Norwid-Neugebauer^[16].

• ppor. kaw. Jan Marowski 1 psk (prymus)
• Stefan Głowacki
• Stefan Stanisław Okrzeja
• ppor. łącz. Michał Benesch

XIII promocja im. Naczelnika Tadeusza Kościuszki

Uroczysta promocja miała miejsce 15 października 1937. Trzech prymusów, w imieniu prezydenta RP, promował gen. bryg. Władysław Bortnowski, a pozostałych absolwentów promowali dowódcy pułków^[17].

• ppor. piech. Jan Duszyński (lok. 1)
• ppor. kaw. Walerian Antoni Minor (lok. 2)
• ppor. art. Wiesław Adam Annusewicz (lok. 3)

• Gmach Szkoły Wojennej w Bydgoszczy

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Stanisław Rutkowski, Zarys dziejów polskiego szkolnictwa wojskowego, Wydawnictwo MON, Warszawa 1970
• Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936–1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Wydawnictwo MON, Warszawa 1964, wyd. I
• Stanisław Radomyski, Zarys historii Szkoły Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy, Klasa Kawalerii 1922-1938, Warszawa 1989, s. 5
• Władysław Rajczyk. Szkoła Podchorążych dla Podoficerów. Poznań-Bydgoszcz 1919-1938. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Historia X - Nauki Humanistyczno-Społeczne - Zeszyt 67 – 1975. s. 15.

• Tymczasowy Statut Oficerskiej Szkoły dla Podoficerów w Bydgoszczy. „Dziennik Rozkazów MSWojsk.”, s. 873–879, 31 października 1922. [dostęp 2015-01-05].