Ryś iberyjski
| Lynx pardinus[1] | |||
| (Temminck, 1827) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
ryś iberyjski | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Zasięg w 2003 r. | |||
Ryś iberyjski[6], ryś cętkowany, ryś hiszpański[7], ryś lamparci, pardel[7] (Lynx pardinus) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny kotowatych, niekiedy jest traktowany jako podgatunek rysia (Felis lynx pardina). Pierwotnie zamieszkiwał cały Półwysep Iberyjski, w 1996 występowało na nim zaledwie 9 izolowanych od siebie populacji, liczących łącznie około 250 osobników[8]. W raporcie IUCN z 2022 liczbę dorosłych osobników oszacowano na 648, a łączną liczbę młodych i dorosłych osobników na ponad 2 tysiące. [9]
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1827 roku holenderski zoolog Coenraad Jacob Temminck nadając mu nazwę Felis pardina[2]. Holotyp pochodził z Portugalii[10].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[11].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Lynx: gr. λυγξ lunx, λυγκος lunkos „ryś”[12].
- pardinus: mowołac. pardinus „jak lampart”, od łac. pardus, pardi „lampart”, od gr. παρδος pardos „lampart”[13].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Ryś iberyjski występuje w południowo-zachodniej Hiszpanii i Portugalii[11].
Charakterystyka ogólna
[edytuj | edytuj kod]O połowę mniejszy od rysia euroazjatyckiego. Długość ciała 68,2–82 cm, długość ogona 12,5–16 cm; masa ciała 7–14 kg (samce są o 25% większe od samic)[14]. Futro szarożółte lub brązowawe, cętki ciemnobrązowe lub czarne, wyraźniejsze niż u rysia euroazjatyckiego, biegnące po bokach ciała równoległymi rzędami. Uszy zakończone charakterystycznym pędzelkiem, ogon ciemniejszy na czubku.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Pokarm
[edytuj | edytuj kod]Stanowią go przede wszystkim króliki; zimą mogą też polować na daniele i młode osobniki jelenia lub muflona. Wiosną polują na dzikie kaczki.
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Ciąża trwa około 60 dni, w miocie jest od 2 do 4 kociąt (szczyt porodów przypada na marzec i kwiecień); samice dojrzewają płciowo przed 12 miesiącem życia, samce później, ale w rozrodzie biorą udział najprawdopodobniej dopiero po osiągnięciu 4 roku życia; samice po raz pierwszy rodzą wtedy, gdy ustanowią własne stałe terytorium.
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Prowadzą samotniczy, nocny tryb życia; niekiedy obserwuje się usamodzielnione młode osobniki ucztujące razem z matką. Rewiry samic i samców mają powierzchnię około 20 km². Rysie iberyjskie często aktywnie strzegą swych rewirów, czasem nawet ze skutkiem śmiertelnym. Takie zachowanie tłumaczy się chwilowym przegęszczeniem całkowicie odizolowanych populacji. Na wolności dożywają 14 lat.
Siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Rysie iberyjskie zamieszkują krzaczaste zarośla śródziemnomorskiej makii. Największa ich populacja zamieszkuje góry Sierra Morena. Powierzchnia obszarów zamieszkiwanych przez rysie iberyjskie wzrosła z 449km² w 2005 do 3320km² w 2024. [15]
Status
[edytuj | edytuj kod]Ryś iberyjski należał do kotów najbardziej zagrożonych wyginięciem, lecz w 2024 roku, po znacznym wzroście ilości osobników, IUCN zmieniło jego status na "narażony".[16] Status z punktu widzenia ochrony przyrody: narażony. Istnieje 14 populacji tego gatunku. 13 z nich znajduje się w Hiszpanii, a 1 w Portugalii. [17]Najliczniejsza populacja rysia iberyjskiego znajduje się w górach Sierra Morena[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lynx pardinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b C.J. Temminck: Monographies de Mammalogie, ou description de quelques genres de mammifères, dont les espèces ont été observées dans lens différens musées de l’Europe. Cz. 1. Amsterdam: Chez G. Dufour, 1827, s. 116. (fr.).
- ↑ G.S. Miller. Some new European Insectivora and Carnivora. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 20, s. 398, 1907. (ang.).
- ↑ M. Boule: Étude géologique et paléontologique des grottes de Grimaldi. W: L. de Villeneuve,: Les grottes de Grimaldi (Baoussé-Roussé). (Monaco): Imprimerie de Monaco, 1919, s. 271. (fr.).
- ↑ A. Rodríguez & J. Calzada, Lynx pardinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2018-1 [dostęp 2018-07-07] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 156. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ K. Newell, P. Jackson: Wild Cats. Status Survey and Conservation Action Plan. Gland, Szwajcaria: IUCN/SSC Cat Specialist Group, 1996. ISBN 2-8317-0045-0. (ang.).
- ↑ One of world’s rarest cats no longer endangered - conservation agency [online], bbc.com [dostęp 2024-06-22] (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lynx pardinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-06].
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 402. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 390, 1904. (ang.).
- ↑ pardinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-06] (ang.).
- ↑ a b M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 151. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
- ↑ One of world’s rarest cats no longer endangered - conservation agency [online], bbc.com [dostęp 2024-06-22] (ang.).
- ↑ One of world’s rarest cats no longer endangered - conservation agency [online], bbc.com [dostęp 2024-06-22] (ang.).
- ↑ One of world’s rarest cats no longer endangered - conservation agency [online], bbc.com [dostęp 2024-06-22] (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Narodziny najrzadszych kotów świata [online], Dziennik.pl, 23 marca 2009 [zarchiwizowane z adresu 2009-03-25].
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
