Rusznica (staropol. ruśnica z czes. ručnice) – jeden z pierwszych typów prymitywnej ręcznej broni palnej nieposiadającej zamka, znanej w Europie już od XIV w.^[a]

Odpalenie ładunku miotającego odbywało się poprzez ręczne przyłożenie lontu lub tlącej się hubki do podsypanej prochem panewki. Lufy średniowiecznych rusznic wytwarzano poprzez okuwanie rozżarzonej sztaby wokół okrągłego stalowego pręta. W rezultacie uzyskiwano lufy lekkie, a jednocześnie mocniejsze od odlewanych. Z rusznicy strzelano trzymając drewniane łoże pod pachą niekiedy dodatkowo podpierając broń na forkiecie (dokładne celowanie nie było możliwe). Lżejszą wersją rusznicy był petrynał z którego strzelano opierając kolbę o napierśnik zbroi, natomiast cięższą wersją używaną do strzelania z umocnień (np. murów miejskich) była hakownica. W XVI w. rusznice zaczęły wychodzić z użycia, zastępowane nowocześniejszymi muszkietami (wyposażonymi w zamki lontowe).

Pierwsze rusznice pojawiły się w wojsku I Rzeczypospolitej za czasów panowania Zygmunta Starego^[2], stanowiąc często spotykaną broń wśród wojsk obrony potocznej.^{[potrzebny przypis]}

• petrynał
• hakownica
• półhak
• muszkiet
• arkebuz
• rusznica przeciwpancerna

• WłodzimierzW. Kwaśniewicz WłodzimierzW., Leksykon dawnej broni palnej, Warszawa: Bellona, 2004, ISBN 83-11-09874-3, OCLC 69619189 . Brak numerów stron w książce