Pierwomszak
 Pierwomszak naprzemianlistny | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Podklasa |
Dicranidae |
| Rząd |
pierwomszakowce |
| Rodzina |
pierwomszakowate |
| Rodzaj |
pierwomszak |
| Nazwa systematyczna | |
| Archidium Bridel Bryol. Univ. 1: 747. 1827[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
A. phascoides Bridel[3] | |
Pierwomszak[4][5] (Archidium) – rodzaj mchów (prątników) z monotypowej rodziny pierwomszakowate Archidiaceae z rzędu pierwomszakowce Archidiales[2]. Rodzaj obejmuje ok. 30[6]–38[7] gatunków występujących na wszystkich kontynentach[6] z wyjątkiem Antarktydy. Najbardziej zróżnicowane są w strefie klimatu równikowego i ciepłego umiarkowanego[8]. W Polsce rośnie tylko jeden gatunek – pierwomszak naprzemianlistny A. alternifolium[4]. Rodzaj obejmuje mchy naziemne rosnące w miejscach wilgotnych[5], na nagiej, odsłoniętej glebie[8].
Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckiego słowa αρχε arche znaczącego „pierwotny, prymitywny” ponieważ mech ten uznawano za taki ze względu na drobne rozmiary i zredukowany sporofit z zamkniętą zarodnią[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Gametofit
- Drobne mchy o trwałym, podziemnym splątku[9]. Łodyżki osiągają od 1 do 20 mm długości[8], są wzniesione, z wyraźną wiązką środkową[6]. Na przekroju okrągłe[8]. Listki wzdłuż łodyżki rosnące drobne, lancetowate[6], w dolnej części łodyżki rzadziej stojące i drobniejsze[8]. Na szczycie większe listki perychecjalne (otaczające zarodnię) o pochwiastej nasadzie[6], często też o odmiennym kształcie – jajowate lub eliptyczne[8].
- Sporofit
- Sety brak. Zarodnia kulistawa, klejstokarpijna (zamknięta – bez perystomu[9]), bez dzióbka, osadzona na okrągławej stopie i otulona pochewką. Wewnątrz brak kolumienki, a worek zarodnikowy rozwija się tylko w dolnej części puszki zarodni, u góry znajduje się przestrzeń powietrzna[5]. Dojrzała zarodnia ma kolor brązowy lub złoty[8]. Zarodniki, których jest od kilku do 176[6], wysypują się po wypadnięciu stopy z pochewki[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Monotypowy rząd pierwomszakowce Archidiales Limpr. należy do podklasy Dicranidae Doweld, klasy prątniki Bryopsida Rothm., podgromady Bryophytina Engler, gromady mchy Bryophyta Schimp.[2] Do rzędu należy jedna rodzina – pierwomszakowate Archidiaceae Schimp. i jeden rodzaj pierwomszak Archidium Brid.[2] W niektórych ujęciach rodzaj, rodzina i rząd wyodrębniane są do własnej podklasy Archidiidae Engl.[4]
- Archidium acanthophyllum Snider
- Archidium acauloides G. Schwab
- Archidium alternifolium (Dicks. ex Hedw.) Mitt. – pierwomszak naprzemianlistny
- Archidium amplexicaule Müll. Hal.
- Archidium andersonianum Snider
- Archidium birmannicum Mitt. ex Dixon
- Archidium brevinerve P. de la Varde
- Archidium brisbanicum Broth.
- Archidium capense Hornsch.
- Archidium clarksonianum I.G. Stone
- Archidium clavatum I.G. Stone
- Archidium cubense R.S. Williams
- Archidium dinteri (Irmsch.) Snider
- Archidium donnellii Austin
- Archidium ecklonii Hampe ex Mitt.
- Archidium elatum Dixon & Sainsbury
- Archidium globiferum (Bruch) Wijk & Margad.
- Archidium hallii Austin
- Archidium indicum Müll. Hal.
- Archidium johannis-negrii Tongiorgi
- Archidium julaceum Müll. Hal.
- Archidium julicaule Müll. Hal.
- Archidium laterale Bruch
- Archidium laxirete P. de la Varde
- Archidium microthecium Dixon & P. de la Varde
- Archidium minus (Renauld & Cardot) Snider
- Archidium minutissimum I.G. Stone
- Archidium muellerianum Snider
- Archidium ohioense Schimp. ex Müll. Hal.
- Archidium phascoides Brid.
- Archidium rehmannii Mitt.
- Archidium rothii Watts ex G. Roth
- Archidium stellatum I.G. Stone
- Archidium subulatum Müll. Hal.
- Archidium tenerrimum Mitt.
- Archidium thalliferum I.G. Stone
- Archidium wattsii (Broth.) I.G. Stone
- Archidium yunnanense Arts & Magill
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ a b c d B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2021-02-02] (ang.).
- ↑ a b Archidium. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-02-02].
- ↑ a b c d Ryszard Ochyra, Jan Żarnowiec, Halina Bednarek-Ochyra: Census Catalogue of Polish Mosses. Kraków: Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, 2003, s. 18. ISBN 83-85444-84-X.
- ↑ a b c d Bronisław Szafran: Mchy (Musci). T. I. Warszawa: PAN, PWN, 1957, s. 111.
- ↑ a b c d e f A.J.E. Smith: The Moss Flora of Britain and Ireland. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 2004, s. 144-145. ISBN 978-0-521-54672-0.
- ↑ a b Archidium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2021-02-02].
- ↑ a b c d e f g h Archidium Bridel. [w:] Flora of North America. Vol. 27 [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-02-03].
- ↑ a b J. Mickiewicz, D. Sobotka: Zarys briologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 106.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
