Ogród Sprawiedliwych
w Warszawie

Ogród Sprawiedliwych
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Dzielnica	Wola
Data założenia	5 czerwca 2014 r.
Projektant	pracownia architektury krajobrazu „Abies” Barbary Kraus-Galińskiej
Położenie na mapie Warszawy Ogród Sprawiedliwych w Warszawie
Położenie na mapie Polski Ogród Sprawiedliwych w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ogród Sprawiedliwych w Warszawie
52°14′44,8″N 20°59′22,3″E/52,245778 20,989528
Multimedia w Wikimedia Commons

Ogród Sprawiedliwych w Warszawie – miejsce pamięci na wolskim Muranowie.

Inicjatorami pomysłu są warszawski Dom Spotkań z Historią i włoska fundacja GARIWO^[1]. Ogród znajduje się na skwerze im. „Jura” Gorzechowskiego, na terenie dawnego więzienia kobiecego „Serbia”, pomiędzy ulicami Dzielną i Pawią, w pobliżu al. Jana Pawła II i kościoła św. Augustyna. Ogród zaprojektowała pracownia architektury krajobrazu „Abies” Barbary Kraus-Galińskiej^[2].

Charakter warszawskiego Ogrodu nawiązuje do istniejącego w Mediolanie Światowego Ogrodu Sprawiedliwych, w którym honorowani są również polscy Sprawiedliwi.

W 2021 roku uhonorowano 7 osób ponieważ w 2020 roku uroczystość nie odbyła się^[3].

Uroczyste otwarcie ogrodu, które odbyło się 5 czerwca 2014, o. godz. 12:00, towarzyszyło obchodom Święta Wolności w 25. rocznicę wyborów 4 czerwca 1989 r^[4]. W otwarciu ogrodu uczestniczyli bliscy uhonorowanych osób, w tym Aleksander Edelman, syn Marka Edelmana, rodzina premiera Tadeusza Mazowieckiego. Byli także burmistrz Woli Urszula Kierzkowska, przedstawiciel Ambasady Republiki Włoskiej Andrea Luca Lepore, minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Lena Kolarska-Bobińska oraz aktorka Maja Komorowska. W inaugurację Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie włączyło się Muzeum Historii Żydów Polskich^[5].

W skład komitetu sprawiedliwych weszli: Władysław Bartoszewski, Bogdan Białek, Prezes Stowarzyszenia im. Jana Karskiego, Alicja Bartuś, Międzynarodowy Dom Spotkań w Oświęcimiu, Konstanty Gebert, publicysta, dziennikarz, Zbigniew Gluza, Prezes Fundacji Ośrodka KARTA, Redaktor Naczelny kwartalnika „Karta”, Annalia Guglielmi (przedstawicielka GARIWO w Polsce), Tomasz Thun-Janowski, Dyrektor Biura Kultury Urzędu m.st. Warszawy, Piotr Jakubowski, Dyrektor Domu Spotkań z Historią, Urszula Kierzkowska, Burmistrz Dzielnicy Wola w Warszawie, Maja Komorowska, aktorka, prof. Lena Kolarska-Bobińska, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Jolanta Kurska, Prezeska Fundacji Centrum im. Prof. Bronisława Geremka, Zbigniew Nosowski, Redaktor Naczelny miesięcznika „Więź”, Wacław Oszajca, jezuita, publicysta, prof. Adam Daniel Rotfeld, współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych, Andrzej Rottermund, Dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie, Paula Sawicka, Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, Michael Joseph Schudrich, Naczelny Rabin Polski, Joanna Sobolewska-Pyz, Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu, Anna Stupnicka-Bando, Polskie Towarzystwo Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, Róża Thun, deputowana do Parlamentu Europejskiego, Józef Wancer, Fundacja Auschwitz-Birkenau, Ewa Wierzyńska, Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego, Muzeum Historii Polski, Małgorzata Zakrzewska, Przewodnicząca Komisji Kultury i Promocji Rady m.st. Warszawy^[1][6].

W latach 2013–2022 pracom Komitetu przewodniczył prezes Ośrodka Karta Zbigniew Gluza^[7]. Od 2022 r. przewodniczącą Komitetu jest Agnieszka Bieńczyk-Missala.

Rok	Osoba	Obywatelstwo	Napis	Osoba odsłaniająca
5 czerwca 2014	Jan Karski		emisariuszowi Polski Podziemnej, który wzywał do powstrzymania zagłady Żydów, a bierność aliantów nazwał drugim grzechem pierworodnym ludzkości	Ewa Wierzyńska
	Marek Edelman		członkowi dowództwa powstania w getcie warszawskim, społecznikowi i lekarzowi nieuustępliwemu – służąc skrzywdzonym, odbudowywał moralny ład świata	syn Marka Edelmana – Aleksander oraz Paula Sawicka
	Tadeusz Mazowiecki		politykowi dążącemu do wspólnego dobra, który w proteście przeciw bezczynności świata złożył mandat wysłannika ONZ w Bośni i Hercegowinie	synowie Tadeusza Mazowieckiego – Wojciech, Adam i Michał
	Anna Politkowska		rosyjskiej dziennikarce, zamordowanej za ujawnienie korupcji oraz popełnianych przez jej kraj zbrodni wojennych w Czeczenii	aktorka Maja Komorowska
	Magdalena Grodzka-Gużkowska		żołnierzowi podziemia, ratującej Żydów z warszawskiego getta, prekursorce leczenia dzieci autystycznych	Artur Matys
	Antonia Locatelli		włoskiej misjonarce, która w Ruandzie poniosła męczeńską śmierć, alarmując świat o ludobójstwie Tutsich	siostra Antonii Locatelli – Andreina
27 kwietnia 2015	Petro Hryhorenko		generałowi sowieckiej armii, który w pełni kariery odrzucił system i swą w nim rolę, stając po stronie prześladowanych, w tym wydziedziczonych Tatarów	Masza Makarowa
	Nelson Mandela		przeciwnikowi apartheidu, wolnemu od nienawiści i odwetu, który przeprowadził RPA ze stanu wojny domowej do obywatelskiej wolności	Mamadou Diouf
	Hasan Mazhar		gubernatorowi Ankary, który wbrew zbrodniom władz i społecznemu na nie przyzwoleniu, odmówił udziału w ludobójstwie tureckich Ormian (1915-1917)	Edward Mier-Jędrzejowicz
21 czerwca 2016[8]	Witold Pilecki		kawalerzyście, przewodnikowi po piekle nazizmu, dobrowolnemu więźniowi Auschwitz, którego raporty miały alarmować świat, ocalać ofiary	wnuczka Witolda Pileckiego, Beata Pilecka-Różycka
	Władysław Bartoszewski		świadkowi okrucieństw obu totalitaryzmów, który – stawiając opór kłamstwu i przemocy – był uosobieniem przyzwoitości	syn Władysława Bartoszewskiego – Teofil oraz Adam Rotfeld
	Jan Zieja		księdzu, który zawsze, także w wojnach, trwał przy przykazaniu »nie zabijaj – nigdy nikogo«, uznanemu za »żywy dowód na istnienie Boga«	Zbigniew Gluza
5 czerwca 2017[9]	Natalja Gorbaniewska	/
	Jan Jelinek	/
	Roberto Kozak		argentyńskiemu dyplomacie, ratującemu z poświęceniem dziesiąti tysięcy obywateli Chile, represjonowanych przez reżim Pinocheta
18 czerwca 2018[10]	Rafał Lemkin		polskiemu prawnikowi, który – uniknąwszy Zagłady – zdefiniował ludobójstwo i zmobilizował świat do jego zwalczania' prawo przeciwstawił bezprawiu	kierowniczka Oświęcimskiego Instytutu Praw Człowieka i Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży Alicja Bartuś
	Adalbert Wojciech Zink	/	warmińskiemu księdzu, obywatelowi niemieckiemu, potem polskiemu, człowiekowi niezłomnemu, więźniowi PRL, który łączył ludzi i narody	wójt gminy Gietrzwałd Jan Kasprowicz
	Armin Wegner		niemieckiemu wojskowemu, który jako świadek ludobójstwa Ormian odrzucił milczenie wobec zbrodni Turcji, a po latach – hitlerowskich Niemiec	syn Misza Wegner
27 czerwca 2019[11]	Ewelina Lipko-Lipczyńska		nauczycielka polskiego, która w czasie II wojny światowej ratowała Żydów, a w 1968 roku jawnie sprzeciwiała się antysemickiej nagonce władz PRL	siostrzenica uhonorowanej Anna Rycombel
	Arsienij Borisowicz Roginski		rosyjski historyk i działacz polityczny badający zbrodnie stalinowskie, przewodniczący Stowarzyszenia "Memoriał"	współzałożycielka Stowarzyszenia Memoriał Jelena Zemkova
	Raul Wallenberg		szwedzki dyplomata, który w czasie wojny uratował od eksterminacji kilkadziesiąt tysięcy węgierskich Żydów	ambasador Królestwa Szwecji Stefan Gullgren
2020 (odsłonięcie 23 września 2021)	Karol Modzelewski		intelektualiście, który – poznawszy istotę systemu komunistycznego – stanął, jako opozycjonista i więzień sumienia, w obronie wolności społeczeństwa
	Stanisław Pietrow		sowieckiemu oficerowi, którego odwaga w 1983 roku uchroniła świat przed kataklizmem wojny nuklearnej – zaryzykował w imię dobra ludzkości
	Antonina Wyrzykowska		mieszkańce wsi pod Jedwabnem, ratującej Żydów pod okupacją niemiecką i karanej za to nienawiścią swoich podczas wojny i po niej
2021 (odsłonięcie 23 września 2021)	Hrant Dink
	Julia Ilisińska		współorganizatorce pomocy więźniom Auschwitz, która mimo aresztowania, brutalnego śledztwa i zagrożenia życia, nikogo nie wydała
	Emanuel Ringelblum		twórcy grupy „Oneg Szabat” i Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawy, które chroniąc świadectwa Zagłady dla przyszłych pokoleń, ocaliło świat
	Liu Xiaobo
2022 (odsłonięcie 26 września 2022)[12]	Mosze Bejski
	Bronisław Geremek
	Wilhelm Hosenfeld
	Antonina i Jan Żabińscy
2023[13]	Siergiej Kowalow	/
	Gareth Jones
	Alfreda Markowska
2024	Jacek Kuroń
	Vivian Silver
	Amer Abu Sabila
	Andrzej Szeptycki i Klemens Szeptycki

Co roku upamiętniane będą trzy osoby. Pojęcie Sprawiedliwego użyte po raz pierwszy w Memoriale Jad Waszem z upływem lat nabrało uniwersalnego wymiaru. Tytuł, święto oraz upamiętniające Sprawiedliwych ogrody służą honorowaniu nie tylko Sprawiedliwych uznanych przez Jad Waszem (osób, które w czasie II wojny światowej niosły pomoc Żydom), ale wszystkich, którzy w obliczu totalitaryzmu i ludobójstwa mieli odwagę bronić godności człowieka, pomagać ofiarom, czy występować w obronie prawdy. Definicja ta obejmuje Sprawiedliwych spod wszystkich szerokości geograficznych, którzy swoich czynów dokonali w XX i XXI wieku^[14]. Komitet przyjmuje kandydatury jedynie osób nieżyjących^[15].

Kandydaturę do 30 listopada może zgłosić każdy, natomiast zatwierdza je – poprzez głosowanie – Komitet Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie^[16].

W II edycji (2015) zgłoszono 17, a w IV edycji (2017) 19 kandydatur^[17].

Idea Ogrodu krytykowana jest za jego europocentryzm i skupianie się w większości na znanych tragediach, szeroko omawianych medialnie, ze szczególnym naciskiem na zagładę Żydów podczas II wojny światowej. Do roku 2019 przemilczano choćby ludobójstwa w Kambodży, Gwatemali, Burundi, Timorze Wschodnim, Darfurze, Asyryjczyków, Greków Pontyjskich, ISIS i wielu innych pozaeuropejskich. Upamiętnienia skupiają się na działaczach Unii Wolności, pomijając rolę osób związanych z walką z komunizmem przez środowisko związane z Prawem i Sprawiedliwością^{[potrzebny przypis]}.

• Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych
• Europejski Dzień Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu