Odbytnica

Rectum
Przewód pokarmowy z zaznaczoną odbytnicą
Odbytnica w widoku od tyłu, wyeksponowana przez usunięcie kości krzyżowej i guzicznej
Narządy	układ pokarmowy
Tętnice	t. krezkowej dolna, t. biodrowa wewnętrzna, t. sromowa wewnętrzna
Żyły	ż. główna dolna, ż. wrotna
Nerwy	włókna części krzyżowej układu przywspółczulnego, nerwy współczulne splotów brzucha i miednicy

Odbytnica, prostnica (łac. rectum), jelito proste (łac. rectum intestinum), dawniej lub potocznie kiszka stolcowa – końcowa część jelita grubego ssaków łożyskowych. Od góry łączy się z esicą na granicy 2 i 3 kręgu krzyżowego, od dołu natomiast otwiera się do środowiska zewnętrznego odbytem. W warunkach prawidłowych nie zawiera kału, służąc wyłącznie do jego przejścia (defekacja).

Odbytnicę podzielić można na dwie części: odcinek górny, miedniczny (łac. pars pelvina recti) i dolny, odbytowy (łac. pars analis recti), także kanał odbytowy (łac. canalis analis). Dolny, rozszerzony fragment odcinka miednicznego nosi nazwę bańki odbytnicy. Obie części są od siebie oddzielone włóknami dźwigacza odbytu.

• Grubość odbytnicy jest wartością pośrednią między grubością jelita cienkiego a grubego.
• Długość części miednicznej waha się od 12 do 15 cm.
• Wymiar poprzeczny w stanie opróżnienia wynosi od 3 do 6 cm.
• Długość części kroczowej wynosi w przybliżeniu 3 cm.

Odbytnica nie ma krezki. Otrzewna obejmuje wyłącznie górny fragment części miednicznej na jej powierzchni przedniej i bocznej. U mężczyzn przechodzi na tylną powierzchnię pęcherza moczowego, wyściełając zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe (łac. excavatio rectovesicalis), u kobiet zaś dotyka tylnej ściany macicy i pochwy, formując zagłębienie odbytniczo-maciczne (łac excavatio recto-uterina). Po bokach odbytnicy powstają kieszonki otrzewnej zwane zachyłkami przyodbytniczymi (łac. recessus s. fossae pararectales). Otrzewna nie obejmuje kanału odbytowego.

Pod względem budowy ściana odbytnicy jest bardzo podobna do reszty układu pokarmowego. Składa się z trzech warstw:

• zewnętrznej, u góry utworzonej przez otrzewną, poniżej przez tkankę łączną
• mięśniowej, o wiele grubszej niż w pozostałych częściach jelita, utworzonej przez dwie warstwy:
  • zewnętrzną – podłużną
  • wewnętrzną – okrężną, wytwarzającą w części odbytowej sięgający aż do skóry mięsień zwieracz wewnętrzny odbytu
• błony śluzowej, u góry wytwarzającej 3-5 fałdów poprzecznych, z których jeden z nich – największy, zwany jest zwieraczem trzecim odbytu (fałdem poprzecznym Kohlrauscha). U dołu obecne są fałdy podłużne, czyli tak zwane słupy odbytowe w liczbie 5-10; dolnymi końcami łączą się ze sobą tworząc zastawki odbytowe, ograniczające drobne, otwarte od góry zagłębienia – zatoki odbytowe. Słupy zawierają więcej pasm mięśniówki i obfite sploty żylne.

Kanał odbytowy jest u dołu i z zewnątrz objęty przez prążkowany zwieracz zewnętrzny odbytu.

Tętnicze:

• tętnica odbytnicza górna, gałąź t. krezkowej dolnej – zaopatruje część miedniczną
• parzysta tętnica odbytnicza środkowa, gałąź tętnicy biodrowej wewnętrznej
• parzysta tętnica odbytnicza dolna od tętnicy sromowej wewnętrznej wraz ze środkową zaopatrują kanał odbytowy i skórę odbytu
• gałęzie trzewne tętnicy krzyżowej pośrodkowej.

Żyły powstają z żylnego splotu odbytniczego i w dalszym przebiegu odpowiadają tętnicom.

Naczynia chłonne prowadzą:

• z części miednicznej do węzłów krzyżowych
• z części odbytowej do węzłów biodrowych wewnętrznych
• z okolicy odbytu do węzłów pachwinowych powierzchownych.

Unerwienie:

• nerwy przywspółczulne z części krzyżowej układu autonomicznego
• nerwy współczulne ze splotu krezkowego dolnego i odbytniczych

Zależnie od zakresu wziernikowania dolnego odcinka przewodu pokarmowego i zastosowanego sprzętu rozróżnia się następujące badania endoskopowe:

• anoskopia – wziernikowanie kanału odbytu i końcowego odcinka odbytnicy
• rektoskopia – wziernikowanie odbytnicy
• sigmoidoskopia – wziernikowanie końcowego odcinka jelita grubego z esicą włącznie
• kolonoskopia – wziernikowanie całego jelita grubego.

• kloaka

• Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka – Tom III: Układ trawienny. Warszawa: PZWL, 1961, s. 302-313.