Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego
| Uniwersytet Warszawski | |
 Budynek Obserwatorium w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Adres |
00-478 Warszawa |
| Dyrektor |
prof. dr hab. Michał Szymański |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°13′01,2″N 21°01′38,6″E/52,217000 21,027400
| |
| Strona internetowa | |
Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego (OA UW) – instytut znajdujący się w strukturze Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Obserwatorium mieści się w zabytkowym budynku[1] w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego przy Alejach Ujazdowskich 4 (pierwotnie 6/8[2]), zbudowanym w latach 1820–1825 z inicjatywy Franciszka Armińskiego. W chwili założenia było jednym z najnowocześniejszych w Europie[3]. W latach 70. XIX wieku budynek obserwatorium został przebudowany[2]. W tym samym okresie powstały w pobliżu budynku trzy małe pawilony obserwacyjne[4]. Na początku I wojny światowej część instrumentów została ewakuowana do Rosji[5].
W latach 30. XX wieku astronomowie warszawscy starali się o wybudowanie zamiejscowej stacji obserwacyjnej. Najpierw na Kasprowym Wierchu, co nie doszło do skutku, a następnie na szczycie Pop Iwan (dzisiejsza Ukraina)[4][6]. Na tym drugim szczycie uruchomiono Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologicznego i rozpoczęto prowadzenie tam obserwacji. W dniu wybuchu II wojny światowej Rada Wydziału Matematyczno-Filozoficznego UW formalnie przejęła obserwatorium na Popie Iwanie[6], ale już 18 wrześnie 1939 obserwatorium zostało opuszczone[7]. Latem 1940 wyposażenie budynku na Pop Iwan zostało zrabowane przez miejscową ludność. Pozostał jedynie ważący kilka ton astrograf firmy Grubb[8]. Udało się zachować szkła astrokamery i refraktora, które wywieziono na Węgry i do Wiednia oraz aparaturę do pomiaru płyt fotograficznych, która znalazła się wcześniej w Warszawie[6].
Podczas kampanii wrześniowej 1939 budynek obserwatorium w Alejach Ujazdowskich w Warszawie nie był uszkodzony, jednak kilkaset szyb zostało rozbitych. W 1939, po zajęciu Warszawy Niemcy nie interesowali się obserwatorium i załoga obserwatorium mogła kontynuować prace naukowe[8]. 1 stycznia 1940, za zgodą niemieckich władz okupacyjnych, które ograniczyły personel do dyrektora Michała Kamieńskiego, adiunkta Jana Gadomskiego oraz woźnego, obserwatorium podjęło pracę oficjalnie w zakresie praktycznym dla instytucji miejskich (służba czasu, codzienne obserwacje, biuletyny meteorologiczne) i nieoficjalnie kontynuowało swój program naukowy. W pierwszym kwartale 1940 Niemcy wywieźli najcenniejszy sprzęt obserwacyjny do obserwatorium w Poznaniu. W kwietniu 1942 zwierzchnikiem Obserwatorium został Kurt Walter z obserwatorium w Poczdamie, który objął stanowisko zarządcy komisarycznego Obserwatoriów Generalnego Gubernatorstwa w Krakowie, Lwowie i Warszawie. Pod zwierzchnictwem Waltera warunki pracy Obserwatorium poprawiły się, choć wciąż działalność była utrudniona[4][6]. Obserwatorium kontynuowało prace do lata 1944. 2 sierpnia 1944, po wybuchu powstania warszawskiego, niemieckie czołgi ostrzelały budynek niszcząc obie kopuły obserwacyjne i sprzęt, który jeszcze się w nich znajdował. Niemcy z oddziału SS wypędzili z piwnic budynku, ukrywających się tam pracowników obserwatorium i ogrodu botanicznego oraz ich rodziny, a następnie podpalili budynek. W wyniku negocjacji Niemcy wycofali się i pozwolili na ugaszenie budynku. 11 sierpnia 1944 Niemcy wyprowadzili pozostałych w obserwatorium pracowników i ich rodziny do obozu przejściowego w Pruszkowie. W kilka dni później Niemcy podpalili budynek obserwatorium. Spłonęło całe wnętrze budynku, jego wyposażenie, zbiory, instrumenty obserwacyjne o muzealnej wartości, a także biblioteka z cennymi inkunabułami pochodzącymi z XVI i XVII wieku[8][9]. Pożar przetrwał 10-cm fragment meteorytu Łowicz[4].
2 lutego 1945 odtworzono obserwatorium w Krakowie, a parę miesięcy później nadano mu nazwę „Pracownie Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego w Krakowie” i ta nazwa utrzymała się do 1950. Od 24 marca 1947 do 23 grudnia 1949 astronomowie korzystali z tymczasowej Stacji Obserwacyjnej w Przegorzałach (obecnie część Krakowa)[8][9][10]. Budynek w Warszawie został zrekonstruowany w latach 1947–1949 pod kierunkiem architekta Jana Dąbrowskiego[11]. Przywrócono zewnętrzny kształt budynku z 1824[12]. Pod koniec lat czterdziestych i na początku pięćdziesiątych zagospodarowano teren w miejscowości Ostrowik na stację obserwacyjną[6][10]. Kopuły obserwacyjne w budynku w Alejach Ujazdowskich nie są obecnie używane do swoich pierwotnych celów, a pełnią jedynie funkcję dekoracyjną[6]. Pierwszymi powojennymi absolwentami astronomii byli Maria Karpowicz i Konrad Rudnicki (1949), a pierwszy doktorat obronił Maciej Bielicki pod kierunkiem Włodzimierza Zonna (1956)[13]. Po wojnie przy obserwatorium rozwinęła się warszawska szkoła astronomiczna[6][14]. W okresie 1956–1995 obronione zostały 44 doktoraty[13]. W okresie międzywojennym, obroniony został tylko jeden doktorat – w 1934 przez Helenę Kazimierczak-Połońską[15].
W latach 70. w budynku obserwatorium mieścił się Zakład Astronomii Polskiej Akademii Nauk, który został przekształcony w Centrum Astronomiczne im. M. Kopernika PAN i przeniesiony do obecnego budynku centrum w dniu 24 maja 1978[16].
Astronomowie z OAUW byli pionierami budowy kamer CCD w Polsce. Andrzej Udalski uruchomił pierwszą kamerę tego typu w lipcu 1991[17]. W następnym roku Udalski wspólnie z Michałem Szymańskim rozpoczęli obserwacje projektu OGLE. Obserwacje te prowadzone były kamerą CCD na teleskopie Swope w Obserwatorium Las Campanas (Chile). Pierwszym znaczącym odkryciem projektu OGLE było zaobserwowanie zjawiska mikrosoczewkowania grawitacyjnego. Od 1996 grupa OGLE obserwuje Teleskopem Warszawskim o średnicy 1,3 m, który zlokalizowany jest w Las Campanas i jest dedykowany do obserwacji tego projektu. Udalski zbudował trzy kamery CCD (w 1997, 2001 i 2010), z których każda była większa od poprzedniej[18][19].
Instrumentarium
[edytuj | edytuj kod]Obserwatorium posiada dwa teleskopy:
- 60 cm – w Warszawskim Obserwatorium Północnym w Ostrowiku pod Otwockiem,
- 1,3 m – w Warszawskim Obserwatorium Południowym w Las Campanas w Chile.
Głównymi projektami obserwacyjnymi prowadzonymi w OA UW są:
- OGLE (The Optical Gravitational Lensing Experiment) pod kierunkiem Andrzeja Udalskiego,
- ASAS (All Sky Automated Survey) pod kierunkiem Grzegorza Pojmańskiego.
Wybrane osiągnięcia naukowe pracowników
[edytuj | edytuj kod]- zbadanie struktury Drogi Mlecznej na podstawie obserwacji Cefeid (2019; pod kierunkiem Doroty Skowron)[20],
- zmierzenie odległości do Wielkiego Obłoku Magellana z dokładnością do 2% (2013; pod kierunkiem Grzegorza Pietrzyńskiego)[21],
- stworzenie katalogów gwiazd zmiennych przez projekty OGLE (głównie prace Igora Soszyńskiego od 2008[22]) i ASAS (pod kierunkiem Grzegorza Pojmańskiego w okresie 2002–05[23][24]), w tym odkrycie bardzo rzadkich obiektów (jak V1309 Sco[25]) oraz nowych typów gwiazd zmiennych (np. BLAP[26]),
- wykrycie pierwszych planet pozasłonecznych metodami tranzytów oraz mikrosoczewkowania (2002 i 2004; projekt OGLE kierowany przez Andrzeja Udalskiego)[27],
- pierwszy przekład De revolutionibus Mikołaja Kopernika na język nowożytny oraz wydanie wszystkich innych dzieł Kopernika po polsku (pod redakcją Jana Baranowskiego w połowie XIX w.)[28],
- udowodnienie, że pojaśnienie nieba obserwowane podczas całkowitego zaćmienia Słońca (korona słoneczna) związane jest ze Słońcem, a nie z Księżycem (na podstawie obserwacji zaćmienia w 1860 wykonanych przez Adama Prażmowskiego)[29].
Struktura organizacyjna
[edytuj | edytuj kod]- Katedra Astrofizyki Obserwacyjnej,
- Katedra Astrofizyki Teoretycznej (powstała w 2021 z połączenia Zakładu Astronomii Pozagalaktycznej i Zakładu Astrofizyki Teoretycznej),[30]
- Pracownia Instrumentalno-Dydaktyczna w Ostrowiku.
Pracownicy i studenci
[edytuj | edytuj kod]
- Dyrektorzy obserwatorium
- Franciszek Armiński (1825–1848[31])
- Jan Baranowski (1848–1869[32])
- Iwan Wostokow (od listopada 1869[6] do 1898[32])
- Aleksandr Krasnow (1899–1907[32])
- Siergiej Czornyj (1908–1915[32])
- Jan Marian Krassowski (1916–1919[3])
- Felicjan Kępiński (p.o. 1922–1923[32])
- Michał Kamieński (od 29 marca 1923[32]; od kwietnia 1942 zarządcą komisarycznym był Kurt Walter, a jego zastępcą Robert Henseling[4])
- Jan Gadomski (p.o. od 18 września 1945 do 13 maja 1950[10]; kurator: Kazimierz Kuratowski[9])
- Włodzimierz Zonn (od kwietnia 1950 do 1975, zastępca: Stefan Piotrowski[6])
- Stefan Piotrowski (1975–1980[6])
- Kazimierz Stępień (1980–1986[33], zastępcy: Marcin Kubiak i Michał Różyczka, a od XII 1985 Tomasz Chlebowski)
- Marcin Kubiak (1986–2008[6], zastępcy: początkowo Tomasz Chlebowski, później Andrzej Kruszewski i Michał Różyczka, a na koniec Andrzej Udalski i Michał Jaroszyński)
- Andrzej Udalski (2008–2016[6], zastępcy: Michał Szymański i Michał Jaroszyński)
- Michał Szymański (od 2016; zastępcy: Tomasz Bulik i Marcin Kiraga[34])
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Rysunek budynku obserwatorium w 1837 -
Widok na budynek obserwatorium od strony południowo-zachodniej -
Budynek teleskopu 0,6 m w Obserwatorium Północnym -
Teleskop 0,6 m w Obserwatorium Północnym -
Warszawskie Obserwatorium Południowe -
Wnętrze kopuły teleskopu Warszawskiego 1,3 m w Obserwatorium Południowym
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30 czerwca 2022 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 25. [dostęp 2022-10-15].
- ↑ a b Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 86. ISBN 978-83-63842-27-7.
- ↑ a b Stulecie Obserwatorium Warszawskiego, Urania Nr. 6, Warszawa 1925 s. 26-27
- ↑ a b c d e Michał Kamieński, Zarys dziejów Obserwatorium Warszawskiego 1815–1945, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, Seria C (zeszyt 2), 1959, s. 69-116, ISSN 0023-589X.
- ↑ Eugeniusz Rybka, Przemysław Rybka, Histroria astronomii w Polsce. Tom II, 1983, s. 164, ISBN 83-04-01478-5.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Jarosław Włodarczyk, Astronomia, [w:] Andrzej Kajetan Wróblewski (red.), Nauki ścisłe i przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 19-49, ISBN 978-83-235-1791-7.
- ↑ Jerzy Kreiner, Dzieje Obserwatorium Meteorologiczno-Astronomicznego na Popie Iwanie, „Urania”, 60 (4), 1 kwietnia 1989, s. 98-108, ISSN 0042-0794.
- ↑ a b c d Jan Gadomski, Losy Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego podczas wojny polsko-niemieckiej i okupacji niemieckiej (1939-1944), „Urania”, XVIII (1-2), 1946, s. 5-9.
- ↑ a b c Jan Gadomski, Odbudowa obserwatorium stołecznego, „Urania”, XIX (1-3), 1948, s. 5-9.
- ↑ a b c Jan Gadomski, Uzupełnienie do "Sprawozdania z działalności Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego w okresie 1945-1950 r.", „Postępy Astronomii”, I (2), 1953, s. 104-109.
- ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 207.
- ↑ Przewodnik po najciekawszych miejscach na UW [online], s. 59.
- ↑ a b Marta Kicińska-Habior, Andrzej Kajetan Wróblewski, 75 lat fizyki na Hożej: praca zbiorowa, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1996, s. 157 i 189-214, ISBN 83-905334-0-5, OCLC 750888727.
- ↑ Obserwatorium warszawskie - Astronomia niepodległa #3. [dostęp 2022-09-18].
- ↑ Konrad Rudnicki, Helena Kazimierczak-Połońska 1902-1992, „Postępy Astronomii” (3), 1995, s. 139–141, ISSN 0032-5414 [dostęp 2024-04-11].
- ↑ Historia,Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika, Warszawa [online], www.camk.edu.pl [dostęp 2022-09-28].
- ↑ Andrzej Udalski, Pierwsze w Polsce obserwacje CCD, w Ostrowiku..., „Postępy Astronomii” (4), 1991, s. 180-181, ISSN 0032-5414.
- ↑ General Description of OGLE [online], ogle.astrouw.edu.pl [dostęp 2022-12-04] (ang.).
- ↑ 1.3 m Warsaw University Telescope Las Campanas Observatory, Chile [online], ogle.astrouw.edu.pl [dostęp 2022-12-04] (ang.).
- ↑ Dorota M. Skowron i inni, A three-dimensional map of the Milky Way using classical Cepheid variable stars, „Science”, 365, 2019, s. 478–482, DOI: 10.1126/science.aau3181, ISSN 0036-8075 [dostęp 2024-06-17].
- ↑ G. Pietrzyński i inni, An eclipsing-binary distance to the Large Magellanic Cloud accurate to two per cent, „Nature”, 495, 2013, s. 76–79, DOI: 10.1038/nature11878, ISSN 0028-0836 [dostęp 2024-07-05].
- ↑ Igor Soszyński, Three decades of the OGLE survey, „Contributions of the Astronomical Observatory Skalnate Pleso”, 54, 2024, s. 234–248, DOI: 10.31577/caosp.2024.54.2.234, ISSN 0583-466X [dostęp 2024-06-17].
- ↑ Grzegorz Pojmański, The All Sky Automated Survey. Catalog of Variable Stars. I. 0 h - 6 hQuarter of the Southern Hemisphere, „Acta Astronomica”, 52, 2002, s. 397–427, DOI: 10.48550/arXiv.astro-ph/0210283, ISSN 0001-5237 [dostęp 2024-06-17].
- ↑ G. Pojmanski, G. Maciejewski, The All Sky Automated Survey. Catalog of Variable Stars. IV. 18^h-24^h Quarter of the Southern Hemisphere, „Acta Astronomica”, 55, 2005, s. 97–122, DOI: 10.48550/arXiv.astro-ph/0412645, ISSN 0001-5237 [dostęp 2024-07-02].
- ↑ R. Tylenda i inni, V1309 Scorpii: merger of a contact binary, „Astronomy and Astrophysics”, 528, 2011, A114, DOI: 10.1051/0004-6361/201016221, ISSN 0004-6361 [dostęp 2024-07-02].
- ↑ Paweł Pietrukowicz i inni, Blue large-amplitude pulsators as a new class of variable stars, „Nature Astronomy”, 1 (8), 2017, DOI: 10.1038/s41550-017-0166, ISSN 2397-3366 [dostęp 2024-06-21] (ang.).
- ↑ Andrzej Udalski, Microlensing Surveys for Exoplanet Research (OGLE Survey Perspective), Hans J. Deeg, Juan Antonio Belmonte (red.), Cham: Springer International Publishing, 2018, s. 1025–1044, DOI: 10.1007/978-3-319-55333-7_123, ISBN 978-3-319-55332-0 [dostęp 2024-06-20] (ang.).
- ↑ Historia astronomii w Polsce, t. II, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983, s. 130–133, ISBN 978-83-04-01478-7.
- ↑ Jerzy Marek Kreiner, Polskie obserwacje zaćmień Słońca, „Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności” (2), 2000, s. 75–90 [dostęp 2024-06-17].
- ↑ Katedra Astrofizyki Teoretycznej – Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego [online] [dostęp 2022-10-16] (pol.).
- ↑ Armiński Franciszek, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-02-13].
- ↑ a b c d e f Michał Kamieński, Stulecie Obserwatorjum Warszawskiego (1825–1925)., „Urania”, 4 (4), 1925, s. 69-78 [dostęp 2023-02-19].
- ↑ prof. Kazimierz Stępień - MNiSW [online], web.archive.org, 25 października 2012 [dostęp 2023-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-25].
- ↑ Zespół Dziekański FUW, Informacje Zespołu Dziekańskiego przedstawiane podczas posiedzeń Rady Wydziału Fizyki UW [online], 23 czerwca 2017 [dostęp 2023-01-22].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
