Ibn Battuta

‏ أبو عبد الله محمد بن عبد الله اللواتي الطنجي بن بطوطة‎
Abū ‘Abd Allāh Muḥammad Ibn Baṭṭūṭa

Ilustracja autorstwa Léona Benetta (1839–1916) z 1878 roku przedstawiająca Ibn Battutę (po prawej stronie) z przewodnikiem w Egipcie
Data i miejsce urodzenia	24 lutego 1304 Tanger
Data i miejsce śmierci	1368/1369 lub 1377 Tanger
Zawód, zajęcie	podróżnik, geograf
Multimedia w Wikimedia Commons

Abū ‘Abd Allāh Muḥammad Ibn Baṭṭūṭa^[1], zwany również Ibn Battuta^[1] (arab. ‏أبو عبد الله محمد ابن بطوطة‎) (ur. 24 lutego 1304 w Tangerze, zm. 1368/1369 lub 1377 w Maroku) – pochodzący z Tangeru podróżnik, który przemierzył blisko 120 tysięcy kilometrów, odwiedzając prawie wszystkie ówczesne kraje muzułmańskie, docierając do Chin i współczesnej Indonezji, uważany za największego arabskiego podróżnika okresu średniowiecza.

Ibn Battuta urodził się 24 lutego 1304 roku w Tangerze w ówczesnym Maroku^[1][2]  pod panowaniem Marynidów^[3]. Pochodził z rodziny uczonych prawa i sędziów^[2] . Sam odebrał wykształcenie z dziedziny prawa muzułmańskiego w Tangerze^[3] – studiował prawo szkoły malikickiej^[4].

W czerwcu 1325 roku wybrał się na pielgrzymkę do Mekki, a jego droga prowadziła przez kraje Maghrebu, Egipt i Syrię^[5]. Podróżował przez ponad półtora roku i do celu dotarł na jesieni 1326 roku^[3]. W trakcie podróży zatrzymywał się, by pogłębiać swoją wiedzę u uznanych w świecie islamu uczonych, co zostało udokumentowane uzyskanymi dyplomami^[2] . Dzięki tym naukom zdobył kwalifikacje sędziego^[2] .

Podróż rozbudziła w nim zainteresowanie światem i dalszymi podróżami w celach poznawczych^[2] .

We wrześniu 1326 roku Ibn Battuta opuścił Mekkę i udał się przez pustynie Półwyspu Arabskiego do Iraku, przez południowy Iran i Azerbejdżan, by dotrzeć do Bagdadu^[2] . Podczas podróży spotkał m.in. ostatniego mongolskiego władcę Iranu – Abu Sa’ida (1305–1335)^[2] . Lata 1327–1330 spędził w Mekce i Medynie^[2] .

W 1328 lub 1330 roku udał się drogą morską do Jemenu, który pokonał drogą lądową^[3]. Podróżując dalej drogą morską, odwiedził arabskie przyczółki handlowe na wschodnim wybrzeżu Afryki^[5]. Dotarł do Kilwy (obecnej Tanzanii)^[2] . W drodze powrotnej przemierzył południową Arabię, Oman i południową Persję, i po przeprawie przez Zatokę Perską powrócił do Mekki w 1332 roku^[5].

Kiedy Ibn Battuta dowiedział się o wsparciu, jakiego uczonym islamu udzielał władca Sułtanatu Delhijskiego Muhammad Tughlak (1290–1351), postanowił udać się do Indii, by wstąpić na jego dwór^[2] [3]. Jego droga wiodła początkowo na północ – przez Egipt, Syrię i Azję Mniejszą, gdzie odwiedził liczne sułtanaty Anatolii^[2] . Następnie przeprawił się przez Morze Czarne na Krym, by przez północny Kaukaz i tereny dolnej Wołgi dotrzeć do terytoriów podlegających Mongołom Złotej Ordy^[2] . Odwiedził również Konstantynopol w orszaku żony khana, bizantyjskiej księżniczki^[2] . Następnie udał się przez stepy Rosji w kierunku Indii, podróżując z karawaną do Azji Środkowej – odwiedzając Bucharę, Samarkandę i Balch^[2] . Przemierzył Chorasan i Afganistan i po przeprawieniu się przez Hindukusz dotarł do Indii – brzegu Indusu – 12 września 1333 roku^[2] [a]. Po przybyciu do Delhi został przyjęty z honorami i powierzono mu funkcję sędziego, którą piastował przez kilka lat^[2] . W sumie w Indiach spędził osiem lat^[6].

W 1341 roku sułtan mianował go swoim wysłannikiem na dwór cesarza Chin^[6]. Misja Ibn Battuty zakończyła się tragicznie – został uwikłany w lokalny konflikt na Wybrzeżu Malabarskim i jego statek został zatopiony niedaleko współczesnego Kozhikode^[2] . Ibn Battuta utracił cały dobytek i prezenty wiezione dla cesarza^[2] . Wiedziony strachem przed reakcją sułtana, udał się na Malediwy^[2] , gdzie przez dwa lata sprawował funkcję sędziego^[7]. Wżenił się do rodziny królewskiej i bez powodzenia próbował zostać sułtanem^[2] .

Następnie pojechał na Sri Lankę, gdzie spotkał się z jej władcą i zdobył Szczyt Adama^[2] . Uczestniczył w wojnie prowadzonej przez swojego szwagra^[2] . Powrócił na Malediwy, by wkrótce wyruszyć do Bengalu i Assamu^[2] .

W 1345 roku postanowił udać się do Chin na własną rękę^[7]. Popłynął na Sumatrę, gdzie muzułmański sułtan oddał mu do dyspozycji statek, którym udał się do Chin^[2] . Miał dotrzeć do Quanzhou a stamtąd drogami wodnymi do Pekinu^[7]. Jednak z uwagi na rozbieżności w jego zapiskach, zakres jego podróży po Chinach nie jest znany – najprawdopodobniej przebywał jedynie na południowym wybrzeżu^[7].

W latach 1346–47 podróżował z powrotem, a jego droga wiodła przez południowe Indie, Zatokę Perską, Syrię i Egipt^[7]. Z Egiptu odbył kolejną, piątą, pielgrzymkę do Mekki^[5], a następnie popłynął z Aleksandrii do domu – poprzez Tunezję, Sardynię i Algier dotarł do Fezu w Maroku w listopadzie 1349 roku^[2] .

W 1350 roku Ibn Battuta przeprawił się przez Cieśninę Gibraltarską do Grenady^[7]. W 1352 roku wyprawił się w podróż do zachodniego Sudanu^[2] . Ta ostatnia wyprawa – na polecenie sułtana – prowadziła przez Saharę do Afryki Zachodniej, gdzie Ibn Battuta spędził rok w Imperium Mali^[2] .

Ibn Battuta powrócił do Maroka w 1355 roku, gdzie spędził resztę życia^[7]. W 1356 roku sułtan Abu Inan Faris (1317–1358) zlecił Muhammad Ibn Dżuzajowi (1321–1357) spisanie doświadczeń i obserwacji Ibn Battuty w formie księgi podróży zwanej rihlą^[7]. Ibn Dżuzaj pracował razem z Ibn Battutą przez dwa lata – Ibn Battuta dyktował swoją relację^[5], a owocem ich współpracy była najdłuższa i najbardziej bogata w opisy rihla na terenie średniowiecznej Afryki Północnej^[8] – Tuhfat an-nuzzar fi gharaib al-amsar wa’adżaib al asfar^[9][10].

Po zakończeniu pracy Ibn Battuta został sędzią na prowincji^[8]. Zmarł w 1368/1369 roku lub w roku 1377^[2] .

Według współczesnych obliczeń przemierzył, jadąc i idąc, blisko 120 tysięcy kilometrów, odwiedzając prawie wszystkie ówczesne kraje muzułmańskie i docierając do Chin i współczesnej Indonezji^[2] [b]. Uważany jest za największego arabskiego podróżnika okresu średniowiecza^[2] . Jeszcze za swojego życia nazywany był rahhalat al-asr – najwybitniejszym podróżnikiem swojej epoki, rahhalat al-islam – najwybitniejszym podróżnikiem islamu a także rahhalat al-Muslimin – najwybitniejszym podróżnikiem świata muzułmańskiego^[12].

Jego rihla szczegółowo dokumentuje życie społeczne, kulturowe i polityczne terenów, które odwiedził^[2] . Dzieło daje pełny obraz społeczności muzułmańskiej XIV wieku widziany oczami przeciętnego przedstawiciela kultury arabskiej tego czasu.

Praca Batutty przez wieki znana była jedynie w strefie islamu i dopiero na początku XIX w. została udostępniona czytelnikowi europejskiemu poprzez tłumaczenie jej fragmentów na język niemiecki^[8]. Pierwsze tłumaczenie na język angielski zostało wydane w 1828 roku^[8]. W latach 1853–1858 francuscy badacze Charles Defrémery (1822–1883) i B.R. Sanguinetti opublikowali tekst arabski z tłumaczeniem na język francuski i komentarzem, bazując na odnalezionych wcześniej w Algierii oryginalnych manuskryptach^[8]. Odtąd dzieło Batutty było wielokrotnie tłumaczone i wydawane, m.in. w 1962 roku zostało przełożone na język polski pt. Osobliwości miast i dziwy podróży 1325–1354^[10][13] .

Ibn Battuta porównywany był do weneckiego podróżnika Marco Polo (1254–1324), znany był jako „Marco Polo świata islamu” i „Marco Polo tropików”^[14]. Podróżując przez prawie 30 lat, Ibn Battuta przemierzył dystans trzy razy dłuższy niż Marco Polo^[15]. Praca o podróżach Marco Polo Opisanie świata zawiera bardziej dokładne opisy i informacje na temat średniowiecznych Chin i innych krajów azjatyckich, lecz dzieło o wyprawach Ibn Batutty zawiera relacje z wielu innych krajów i informacje na temat prawie wszystkich aspektów życia, od opisu ceremonii na dworach sułtańskich po opisy praktyk seksualnych kobiet na Malediwach^[14].

Jego imieniem nazwano krater na Księżycu^[16] oraz jedną ze stacji pierwszej linii metra w Dubaju^[17].

• Osobliwości miast i dziwy podróży 1325–1354^[1]

• Unearthed: Trail of Ibn Battuta

• Ibn Battuta: Osobliwości miast i dziwy podróży 1325–1354. Wybór. z arabskiego przeł. Tadeusz Majda i Halina Natorf, redakcja naukowa, wybór i przedmowa prof. dr Ananiasz Zajączkowski, komentarze oprac. Tadeusz Majda. Książka i Wiedza, 1962 (Wyd.2 Warszawa 2008). ISBN 978-83-05-13534-4. (pol.).
• E. B.: Ibn Battûta. W: Encyclopédie berbère [En ligne]. T. 23. 2000. (fr.).
• Józef Bielawski: Mały Słownik Kultury Świata Arabskiego. Wiedza Powszechna, 1971. [dostęp 2020-06-25]. (pol.).
• Juan Eduardo Campo: Encyclopedia of Islam. Infobase Publishing, 2009. ISBN 978-1-4381-2696-8. [dostęp 2020-06-25]. (ang.).
• Grzegorz Czerwiński. Ibn Batutta. Średniowieczny mistrz reportażu i pierwszy arabski globtroter. „Litteraria Copernicana”. 1 (29), s. 149–153, 2019. ISSN 1899-315X. (pol.). 
• Ross E. Dunn: The Adventures of Ibn Battuta: A Muslim Traveler of the Fourteenth Century. University of California Press, 2012. ISBN 978-0-520-27292-7. [dostęp 2020-06-25]. (ang.).
• Ibn Battuta, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-06-25]  (ang.).
• Ian Richard Netton: Encyclopaedia of Islam. Routledge, 2013. ISBN 978-1-135-17960-1. [dostęp 2020-06-25]. (ang.).
• Jarosław Reszczyński. Czarownica pławiona i spalona w mieście Delhi w 1340 roku, czyli o powszechnikach kulturowych i ich roli w prawie karnym. „Krakowskie studia z historii państwa i prawa”. 3, s. 173–208, 2010. Wydawnictwo UJ. (pol.).