Mirosław Nowaczyk (ur. 24 października 1931 w Kaliszu, zm. 26 lutego 2007 w Warszawie) – polski filozof i religioznawca, profesor nauk humanistycznych, członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego.

Studiował na Uniwersytecie Łódzkim i Uniwersytecie Warszawskim. W roku 1959 obronił pracę magisterską pt. „Fryderyk Wilhelm Nietzsche jako filozof religii”^[1]. W latach 1963–1966 był doktorantem w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. W roku 1966 obronił napisaną pod kierunkiem Andrzeja Nowickiego rozprawę pt. „Ewolucjonizm w religioznawstwie”. W roku 1976 uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy pt. „Filozofia a historia religii we Włoszech (1873–1973). W roku 1990 nadano mu tytuł naukowy profesora. W latach 1994–1999 był przez dwie kadencje członkiem Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów.

Wieloletni pracownik i profesor w IFiS PAN. W latach 1973–1980 pełnił funkcję zastępcy dyrektora Instytutu. W latach 1981–2001 kierował Zakładem Filozofii i Socjologii Religii IFiS PAN. Należał do grupy założycieli powstałego w 1958 Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Pełnił funkcje członka komitetu redakcyjnego wydawanego przez PTR pisma naukowego „Euhemer. Przegląd Religioznawczy" (od roku 1992 „Przegląd Religioznawczy”). W latach 1981–1992 redaktor pisma „Studia Religioznawcze”. Przez wiele lat zasiadał również w redakcjach „Studiów Filozoficznych” oraz serii wydawniczej Conferenze Stacji Naukowej PAN w Rzymie.

Uważany za przedstawiciela historyzmu w polskim religioznawstwie. Prowadził badania w zakresie historii, teorii i metodologii religioznawstwa, historii chrześcijaństwa, filozofii i polityki lewicy chrześcijańskiej, modernizmu i neomodernizmu katolickiego oraz historii i filozofii włoskiej.

W jego rozwoju naukowym można wyodrębnić trzy główne okresy. Pierwszym z nich jest neoewolucjonizm; drugim materializm historyczny; trzecim zaś historyzm kulturowy. Szczególny wpływ na myśl Nowaczyka (zwłaszcza na rozumienie kultury i religii) wywarły: immanentyzm; racjonalistyczny antropologizm oraz possibilzm historyzmu kulturowego. W swoich badaniach religioznawczych odwoływał się do pluralizmu metodologicznego. Uważał, że religioznawstwo należy rozumieć jako zespół dyscyplin religioznawczych^[2].

W latach 1966–1990 wielokrotnie odwiedzał Włochy, głównie Rzym. Pod kierunkiem prof. Franco Lombardiego z Uniwersytetu Rzymskiego studiował historię filozofii włoskiej. Uczęszczał także na wykłady prof. Angelo Brelicha. Nawiązał współpracę z religioznawcami z tzw. „szkoły De Martino”, prof. Clarą Gallini i prof. Vittorio Lanternarim.

Wypromował dziewięciu doktorów. W gronie tym znaleźli się m.in. (kolejność alfabetyczna): Adam Jan Karpiński, Jerzy Kojkoł, Zofia Marzec, Zbigniew Mikołejko, Piotr J. Przybysz i Zbigniew Stachowski.

Poza typowymi tekstami naukowymi publikował również artykuły poświęcone plastyce a w 1991 wydał zbiór opowiadań pt. „Fotografie na śniegu”.

Pochowany na Cmentarzu Komunalnym Północny w Warszawie (kwater S-IX-1, rząd 7, miejsce 5).

• Religia w myśli Gentilego (2002)
• Lanternari i szkoła rzymska antropologii religii (2000)
• Libertas. Ideologia polityczna Chrześcijańskiej Demokracji we Włoszech (1992)
• Włoska lewica chrześcijańska (1990)
• Ewolucjonizm kulturowy a religia (1989)
• Filozofia a historia religii we Włoszech 1873–1973 (1974)

• Leksykon religioznawczy (2000)
• Filozofia i myśl społeczna Jana Pawła II (1983)
• Filozofia i kultura włoska (1980)

• Mirosław Nowaczyk, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2019-08-30] .

• Hoffmann H., Mirosław Nowaczyk, [w:] Religia. Encyklopedia PWN. T. 7.
• Nowaczyk M., Fryderyk Wilhelm Nietzsche jako filozof religii, "Euhemer. Przegląd Religioznawczy", 1959, nr 1–2, s. 83–110.
• Pełka L. J., Profesor Mirosław Nowaczyk (24.10.1931 – 26.02.2007), "Nomos. Kwartalnik Religioznawczy", 2007, nr 57/58.
• Stachowska E., Biogram – biografia i bibliografia – prof. Mirosława Nowaczyka [w:] Stachowski Z. (red.), Człowiek i kultury. Liber amicorum. Studia poświęcone profesorowi Mirosławowi Nowaczykowi, Warszawa-Tyczyn 2001, s. 399–300.
• Stachowski Z. (red.), Człowiek i kultury. Liber amicorum. Studia poświęcone profesorowi Mirosławowi Nowaczykowi, Warszawa-Tyczyn 2001, 421 s.
• Stachowski Z., Świat idei Mirosława Nowaczyka [w:] Z. Stachowski (red.), Człowiek i kultury. Liber amicorum. Studia poświęcone profesorowi Mirosławowi Nowaczykowi, Warszawa-Tyczyn 2001, s. 11-22.
• Trzydziestolecie pracy naukowej Mirosława Nowaczyka, "Euhemer. Przegląd Religioznawczy", 1987, nr 3–4.