Marksistowska teoria prawa – ogólna nazwa doktryn prawnych opierających się na marksizmie. Marksistowska teoria prawa jest czymś odmiennym od teorii prawa Marksa, zawierając treści i tematy w niej nie poruszane.

Wyróżnia się dwa, zasadniczo różne, rodzaje marksistowskich teorii prawa^[1]. W krajach komunistycznych na założeniach marksizmu starano się oprzeć całość prawoznawstwa. W imię naukowości zwalczano tradycyjną filozofię prawa i przeciwstawiano jej teorię prawa. W krajach niekomunistycznych marksizmem inspirowało się wiele różnorodnych doktryn prawnofilozoficznych, m.in. ekonomiczna analiza prawa, krytyczne studia nad prawem, niektóre nurty feminizmu prawniczego, czy studia postkolonialne.

Ponieważ w pismach Marksa i Engelsa teoria prawa jest niezbyt rozbudowana i dość abstrakcyjna, walczący o władzę komuniści sami musieli sprecyzować marksistowskie poglądy na prawo. Powstająca w ten sposób teoria prawa stała na dwóch podstawowych przesłankach^[2]:

1. prawo jest instrumentem panowania klasowego
2. prawo należy do nadbudowy (dlatego też jego treść i funkcje determinowane są przez bazę).

Akcentowano także ścisły związek prawa z państwem, władzą i przemocą (sankcja jako konieczny warunek prawa). Słuszność prawa (jego legitymizacja) była skutkiem jego pochodzenia od właściwej (rewolucyjnej) władzy^[3].

Wraz ze zdobyciem i umocnieniem władzy w krajach bloku wschodniego partie komunistyczne zaczęły dążyć również do przekształcenia nauk prawnych. Krytyce poddano wszelkie doktryny niemarksistowskie (naturalnoprawne, realistyczne i częściowo pozytywistyczne) zarzucając im nienaukowość i burżuazyjny charakter. Tradycyjnej filozofii prawa przeciwstawiano teorię prawa, która miała mieć charakter „naukowy”, jako że opierała się na założeniach marksistowskich.

Z czasem jednak marksistowska teoria prawa ewoluowała, przyjmując coraz częściej stanowisko bliskie pozytywizmowi prawnemu i analitycznej teorii prawa.

Jednym z istotnych twierdzeń marksistowsko-leninowskiej teorii prawa jest teza o jego historycznie przemijającym charakterze^[4] . Wraz z obumieraniem państwa obumrze i prawo, co jednak nie będzie równoznaczne z zanikaniem wszelkich norm życia społecznego^[5][6][7]. Wówczas ugruntują się ogólnie uznane normy współżycia komunistycznego, których przestrzeganie stanie się dla ludzi potrzebą i przyzwyczajeniem^[8][9]. Zamiast norm prawnych ludzie będą się kierować w całym swym zachowaniu się przestrzeganymi dobrowolnie zasadami współżycia społecznego^[5]. Ponieważ przestrzeganie zasad ludzkiego współżycia stanie się wewnętrzną potrzebą wszechstronnie rozwiniętych ludzi, prawna reglamentacja nie będzie już potrzebna w epoce pełnego komunizmu^[10]. Mimo wysokiego poziomu świadomości członków społeczeństwa komunistycznego nie jest wykluczone, że będą miały miejsce pewne ekscesy, naruszenia porządku komunistycznego^[11][9]. Będą one jednak przywracane do normy dzięki oddziaływaniu społecznemu^[11]. Regulacja prawna całkowicie zniknie i ustąpi miejsce regulacji zachowania się ludzi przy pomocy opinii społecznej^[12] . Postępowanie ludzi będzie regulowane przez zasady moralności komunistycznej, a nie normy prawne^[13].

Nikołaj Bucharin twierdził:

Włodzimierz Lenin poddał krytyce ten pogląd Bucharina i uważał, że prawo z jego systemem organów karnych i represyjnych obumrze wcześniej niż armia^[15], ponieważ niebezpieczeństwo napaści zbrojnej ze strony kapitalizmu zmusza państwa socjalistyczne do umacniania gotowości obronnej^[16]. Według teorii naukowego komunizmu takie organy karne, jak sąd, prokuratura i milicja, obumrą dopiero po obumieraniu przymusowego charakteru pracy^[16]. Obumieranie przymusu państwowego i zastąpienie prawa przez moralność dokona się nie nagle, lecz stopniowo, w miarę dojrzewania społeczeństwa komunistycznego. Wymaga to wychowania nowego człowieka, który głęboko rozumie interesy społeczne, jest przeniknięty komunistycznym humanizmem, ma wielką wiedzę i kulturę^[17].

W Programie KPZR sformulowany został kodeks moralny budowniczego komunizmu. Propaganda w ZSRR oświadzała, że konsekwentna realizacja sformulowanych w Programie KPZR zasad moralnych, jako norm postępowania wszystkich ludzi radzieckich, będzie sprzyjać ograniczaniu administracyjnego regulowania wzajemnych stosunków między ludźmi, będzie ważnym warunkiem przerastania socjalistycznych stosunków społecznych w stosunki komunistyczne^[18].

w języku polskim

• Od państwowości socjalistycznej do komunistycznego samorządu społecznego. W: Wiktor Afanasjew, Karen Brutenc, Fiodor Burłackij, Grigorij Glezerman, Jurij Krasin, i in.: Naukowy komunizm. Pod redakcją Piotra Fiedosiejewa, tł. Mirosław Skwiecińskii. Wyd. II. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, s. 310–312.
• Nikołaj Bucharin, Włodzimierz Lenin: Ekonomika okresu przejściowego : z uwagami W. Lenina do książki. N. Bucharin ; [słowo wstępne Jarosław Ładosz ; tł. z ros.]. Warszawa: Książka i Wiedza, 1990. ISBN 83-05-12348-0. (pol.). 210, [3] s. : faks., rys. ; 21 cm.
• Anatolij Kosiczew: Rozwój materializmu historycznego i dalsze opracowywanie problemów naukowego komunizmu po śmierci Lenina. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 637–670. (pol.).
• Adam Łopatka. Przerastanie państwowości socjalistycznej w komunistyczny samorząd społeczny. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”. 23 (4), s. 1-14, 1961. Wydział Prawa i Administracji UAM. ISSN 0035-9629. (pol.). 
• Adam Mikołajczyk: Legitymizacja prawa. W: Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa. Jerzy Zajadło (red.). Warszawa: C.H. Beck, 2007, s. 170. ISBN 978-83-7483-519-0.
• Aleksandr Spirkin: Zarys filozofii marksistowskiej (Tyt. oryg.: Kurs marksistskoj fiłosofii). tł. Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968. (pol.).
• Jerzy Zajadło: Marksistowska teoria prawa. W: Jerzy Zajadło, i in.: Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa. Jerzy Zajadło (red.). Warszawa: C.H. Beck, 2007, s. 186. ISBN 978-83-7483-519-0.

w języku rosyjskim

• А. К. Белых. О диалектике отмирания государства (O dialektyce obumierania państwa). „Советское государство и право”. 1, s. 13—21, 1963. (ros.). 
• Роман Осин: Марксистско-ленинская концепция отмирания государства и права в коммунистическом обществе (Marksistowsko-leninowska koncepcja obumierania państwa i prawa w społeczeństwie komunistycznym). [w:] Теория (Teoria) [on-line]. Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej, 2012-04-05. [dostęp 2020-08-31]. (ros.).
• К общественному самоуправлению (Ku samorządowi społecznemu). W: Основы научного коммунизма (Podstawy naukowego komunizmu). Pod redakcją Piotra Fiedosiejewa. Moskwa: Политиздат, 1967, s. 486-492, seria: Akademia Nauk Społecznych przy KC KPZR. (ros.).
• § 37 "Развитие государственности в коммунистическое общественное самоуправление" (Przekształcanie państwowości w komunistyczny samorząd społeczny). W: Gieorgij Szachnazarow, Aleksandr Boborykin, Jurij Krasin, Władimir Suchodiejew: Обществоведение. Moskwa: Политиздат, 1982, s. 259-262, seria: Учебник для выпускного класса сред. школы и сред. спец. учеб. заведений. (ros.).