Ten artykuł od 2024-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon ((Dopracować)) z tego artykułu.

Kasztel w Szymbarku

Oddział Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach

nr rej. Z-4-8-49 z 3.07.1949 oraz A-34 z 3.11.1971
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Szymbark
Adres	38-311 Szymbark
Typ budynku	dwór obronny
Styl architektoniczny	renesans
Kondygnacje	3
Ukończenie budowy	1540
Ważniejsze przebudowy	1585-90
Pierwszy właściciel	Paweł Gładysz
Kolejni właściciele	Strońscy, Siedleccy, Bronikowscy, Rogoyscy, Sękiewicze i Kuźniarscy
Obecny właściciel	Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego
Położenie na mapie gminy wiejskiej Gorlice Kasztel w Szymbarku
Położenie na mapie Polski Kasztel w Szymbarku
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kasztel w Szymbarku
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Kasztel w Szymbarku
49°37′15″N 21°05′42″E/49,620833 21,095000
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Kasztel w Szymbarku – zabytkowy^[1] dwór obronny w miejscowości Szymbark w powiecie gorlickim.

Siedziba oddziału Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów. Czołowy przykład kasztelu w Polsce.

Szymbark położony jest nad rzeką Ropą, pomiędzy północnymi krańcami pasm Magury Małastowskiej i Maślanej Góry. Osada istniała tu już w XII wieku i była własnością królewską. Lokowano ją powtórnie na tzw. prawie niemieckim w XIV wieku. W 1359 roku Kazimierz Wielki nadał rycerzowi Janowi Gładyszowi herbu Gryf i jego rodzinie wielkie dobra ziemskie w tej okolicy oraz prawo zakładania nowych osad. Gładyszowie uczynili z Schönbergu (Pięknej Góry) czyli Szymbarku, gniazdo rodowe, które stało się ośrodkiem nieformalnego państwa Gładyszów, określanego mianem Dominium Ropae. W XVI wieku wybudowali w Szymbarku dwór obronny. Wznoszono go w dwóch etapach. Budowę rozpoczęto w pierwszej połowie XVI wieku, zakończono w latach 1585–1590. Nazwiska architekta i budowniczych nie są znane^{[potrzebny przypis]}.

O dworze w Szymbarku opowiadano wiele podań i legend. Jedna z nich mówi o skarbach schowanych w jaskini znajdującej się pod dworem i pilnowanych przez przeraźliwe diabły, oraz o czterech córkach rycerza Gładysza herbu Gryf, które miały mieszkać w wieżach, każda w innej, z powodu ich odmiennego charakteru.

Kasztel zamieszkiwany był do końca XVIII wieku. Po Gładyszach przechodził kolejno we władanie Strońskich, Siedleckich, Bronikowskich, Rogoyskich, Sękiewiczów i Kuźniarskich. W XIX wieku mieściły się w nim gorzelnia i magazyn zbożowy. Pod koniec XIX stulecia i jeszcze w okresie międzywojennym na parterze funkcjonowały kuchnia dla czeladzi dworskiej oraz kurnik. Dwór pełnił też funkcję lamusa, w którym przechowywano niepotrzebne sprzęty. W latach międzywojennych dwór był własnością Zbigniewa Sękiewicza, który mieszkał w stojącym tuż obok modrzewiowym dworku. Sękiewicz usiłował wyremontować zabytkową budowlę (a przynajmniej zabezpieczyć nowym dachem), jednak z braku funduszów nie zdołał tego uczynić przed śmiercią (w 1934 r.)^[2]. Po II wojnie dwór przejęło państwo. Od początku lat 50. XX wieku Ministerstwo Kultury i Sztuki powierzało prace kolejnym Pracowniom Konserwacji Zabytków. Postępująca odbudowa trwała pół wieku. Podczas pierwszego etapu remontu usunięto wtórne elementy i przywrócono renesansowy charakter dworu. Prace zewnętrzne zakończono pod koniec XX w., jednak dwór dalej stał pusty wobec braku koncepcji i pieniędzy na aranżację wnętrz.

Dopiero w 2010 roku zakończony został ostatni etap remontu obiektu, obejmujący również jego wnętrza^[3]. Od stycznia 2011 roku budowla wraz z przylegającą do niej oficyną dworską z końca XVIII wieku, funkcjonuje jako Ośrodek Konferencyjno–Wystawienniczy „Kasztel w Szymbarku”^[4], oddział Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach^[5].

Dawna siedziba rodu Gładyszów jest zabytkiem architektury renesansu w Polsce, określanym przez znawców jako czołowy przykład kasztelu polskiego. Zbudowany jest z miejscowego kamienia łamanego z dodatkiem cegły. W drugiej fazie budowy bryłę dworu zwieńczono attyką arkadową, na elementach której umieszczono sgraffito z motywami geometrycznymi, przeplatanymi fantastycznymi maskami. Okna obiektu posiadają bogato profilowaną renesansową kamieniarkę. Kasztel zbudowany jest na planie prostokąta o bokach długości 20 i 13 metrów. Posiada cztery narożne baszty alkierzowe, których piętra wystają poza lico murów i wsparte są na kamiennych kroksztynach. W budynku znajdują się trzy kondygnacje – piwnice, parter, piętro.

Kasztel do końca XVII wieku pełnił funkcje reprezentacyjną oraz mieszkalną. Pomieszczenia stanowią: dwie piwnice o kolebkowych sklepieniach, na parterze sień i dwie izby, na piętrze wielka sala reprezentacyjna, obok niej mniejsza oraz cztery małe pomieszczenia w alkierzach. W alkierzach przetrwało najwięcej oryginalnych elementów wystroju wnętrz, w tym kamieniarka portali, fragmenty kominków i część polichromii ściennej w dwóch pomieszczeniach.

Dwór obronny usytuowano na skarpie nad rzeką Ropą i wyposażono w system strzelnic umieszczonych na wysokości strychu. Nie wydaje się jednak, aby rezydencja Gładyszów pełnić miała jakąś istotną rolę w systemie obronnych zamków na południowych kresach Rzeczypospolitej. W XVII wieku pękające ściany dworu wzmocniono zewnętrznymi przyporami z kamienia i cegły, natomiast w wieku XVIII dodano wewnętrzne ściany działowe.

Do zespołu zabytków istniejących na terenie dawnego „Majątku Zamek”, należy także przeniesiony z Gorlic drewniany dworek z 1920 r. Zastąpił całkowicie zrujnowany, przez konserwatorów dawnych PKZ-ów, modrzewiowy dwór Sękiewiczów^[2].

• 
• 
• 
• 
  Attyka
• 
  Attyka w 2007
• 
  Wnętrze
• 
  Portal renesansowy
• 
  Portal renesansowy

• Strona Kasztelu w Szymbarku
• Wirtualna wycieczka. gorlice.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-08)].