Kapella
| α Aur | |||||||||||||||||||||||
 Kapella na nocnym niebie wyróżnia się dużą jasnością | |||||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
05h 16m 41,359s[1] | ||||||||||||||||||||||
| Deklinacja |
+45° 59′ 52,77″[1] | ||||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
−426,89 ± 0,28 mas/rok[1] | ||||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
29,19 ± 0,07 km/s[1] | ||||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
G8 III / G0 III[2] | ||||||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] |
−0,27[4] | ||||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna |
−0,48m (cały układ) | ||||||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||||||
| Wiek |
400 mln lat[2] | ||||||||||||||||||||||
| Temperatura |
4920 ± 70 K / | ||||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
7528 pc | ||||||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,1057 | ||||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Kapella (Alfa Aurigae, α Aur) – najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Woźnicy i zarazem szósta pod względem jasności gwiazda na nocnym niebie. Jest oddalona od Słońca o około 43 lata świetlne.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Gwiazda nosi tradycyjną nazwę Kapella, która wywodzi się od łacińskiego Capella, oznaczającego ‘kózkę’. Nazwa ta występuje już w pismach Maniliusza, Owidiusza i Pliniusza[2][5]. Rzymianie określali tę gwiazdę także imieniem Amaltei, mitycznej kozy (lub nimfy), która wykarmiła Jowisza. Termin stgr. Ἄιξ Aix (‘koza’) występujący u Ptolemeusza prawdopodobnie stał się źródłem arabskiego العيوق al ʽayyūḳ; stąd wywodzą się nazwy takie jak Alhajoth. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Kapella dla określenia składnika Aa tej gwiazdy[6].
Charakterystyka obserwacyjna
[edytuj | edytuj kod]
Kapella jest interesującym obiektem jako jedna z najlepiej poznanych niezaćmieniowych gwiazd spektroskopowo podwójnych (składniki oznaczone są Alfa Aurigae Aa i Ab)[1][2]. Jasna Kapella ma też wielu wizualnych (pozornych) towarzyszy, gwiazd przypadkowo sąsiadujących z nią na niebie[7]. Są one oznaczone literami od B do R, jednak para słabych gwiazd Alfa Aurigae H i L jest rzeczywiście z nią związana grawitacyjnie[8][9].
Ruch własny
[edytuj | edytuj kod]Ruch własny Kapelli jest równoległy do ruchu jądra niedalekiej gromady otwartej Hiad. Także wiek tych gwiazd, oceniany na podstawie modeli ewolucji, wskazuje na ich wspólne pochodzenie[9].
Kapella oddala się od Słońca w ruchu wokół Centrum Galaktyki. Według pomiarów sondy Hipparcos, w okresie od 210 do 160 tysięcy lat p.n.e. była najjaśniejszą gwiazdą nocnego nieba. Największą jasność (−0,82m) miała 240 tysięcy lat p.n.e., gdy była oddalona od Słońca o 27,9 roku świetlnego, jednak wtedy jaśniejszy był Aldebaran[10].
Charakterystyka fizyczna
[edytuj | edytuj kod]
Alfa Aurigae A
[edytuj | edytuj kod]Widoczną gołym okiem Kapellę tworzą dwa bardzo podobne żółte olbrzymy należące do typu widmowego G[2]. Ich jasności przekraczają jasność Słońca około 80-krotnie, mają one także kilkakrotnie większe rozmiary[3]. Obiegają wspólny środek masy w odległości nieco większej od 100 milionów kilometrów (0,72 au) z okresem orbitalnym równym 104 dni[2].
Kapella jest źródłem promieniowania rentgenowskiego powstającego prawdopodobnie w wyniku aktywności magnetycznej na powierzchni jednej z gwiazd (lub obu)[2]. Kapella była pierwszą gwiazdą sfotografowaną z wykorzystaniem optycznej interferometrii wielkobazowej, podczas obserwacji prowadzonych przez COAST (Cambridge Optical Aperture Synthesis Telescope) w 1995 roku[11].
Alfa Aurigae HL
[edytuj | edytuj kod]Alfa Aurigae jest gwiazdą poczwórną – główną parę obiega w odległości około 11 000 au (jednej szóstej roku świetlnego) drugi układ podwójny, złożony ze słabych czerwonych karłów. Mają one obserwowaną wielkość gwiazdową odpowiednio 10,2 i 13,7m i typ widmowy M2 i M4. Ich jasność to odpowiednio 1,2% i 0,048% jasności Słońca, mają promienie 0,56 i 0,25 R☉ i masy 0,3 i 0,1 M☉. Karły te noszą oznaczenia Alfa Aurigae H i L (lub Ha i Hb)[12][13].
Znaczenie kulturowe
[edytuj | edytuj kod]Kapella tradycyjnie jest postrzegana jako lewe ramię Woźnicy lub też, jak sama nazwa wskazuje, powożona przez niego koza[5]. Zwracała uwagę ludzi jako najbliższa północnego bieguna niebieskiego z jasnych gwiazd (Gwiazda Polarna jest stosunkowo słaba)[2]. W Starożytnym Egipcie wiązano ją z bogiem Ptahem; według Lockyera co najmniej pięć egipskich świątyń było zorientowanych w kierunku, którym zachodziła Kapella. Akadyjczycy nazywali tę gwiazdę Dil-gan I-ku, „Posłaniec światła”, lub Dil-gan Babili, „Opiekuńcza gwiazda Babilonu”. Była ona ważna dla wielu kultur także spoza kręgu bliskowschodniego i śródziemnomorskiego. Hindusi nazywali ją Brahma Ridaya, „Serce Brahmy”. Dla Inków była to Colca[5]. W astrologii ma przynosić cywilne i wojskowe zaszczyty oraz bogactwo. Rzymianie wiązali ją z deszczami i sezonem sztormów na Morzu Śródziemnym[5].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Woźnicy
- lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Kapella w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f g h i Jim Kaler: Capella (Alpha Aurigae). [w:] Stars [on-line]. 2008-10-03. [dostęp 2016-06-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e E. Huby et al.. FIRST, a fibered aperture masking instrument II. Spectroscopy of the Capella binary system at the diffraction limit. „Astronomy & Astrophysics”. 560 (A113), grudzień 2013. DOI: 10.1051/0004-6361/201321894. (ang.).
- ↑ E. Anderson, C. Francis: HIP 24608. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-21]. (ang.).
- ↑ a b c d Allen, Richard Hinckley: Star Names: Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications, 1963, s. 83–90. ISBN 0-486-21079-0.
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-06-28].
- ↑ Robert Burnham: Burnham’s Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System. T. 1. Courier Dover Publications, 1978, s. 264. ISBN 0-486-23567-X.
- ↑ Mason et al.: WDS J05167+4600A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ a b Capella HL. W: Thomas R. Ayres: Cool Stars, Stellar Systems, and the Sun. T. 193. 1984, s. 202, seria: Lecture Notes in Physics. DOI: 10.1007/3-540-12907-3_204. ISBN 978-3-540-12907-3. (ang.).
- ↑ Jocelyn Tomkin. Once and Future Celestial Kings. „Sky and Telescope”. 95 (4), s. 59–63, kwiecień 1998. Bibcode: 1998S&T....95d..59T.
- ↑ Baldwin, J.E., Boysen, R.C., Burns, D. i inni. The first images from an optical aperture synthesis array: mapping of Capella with COAST at two epochs. „Astronomy and Astrophysics”. 306, s. L13 – L16, 1996. Bibcode: 1996A&A...306L..13B. (ang.).
- ↑ Big and Giant Stars: Capella. Jumk.de. [dostęp 2012-06-27]. (ang.).
- ↑ ST 3 w bazie SIMBAD (ang.)
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
