John Martin

John Martin, 1839
Data i miejsce urodzenia	19 lipca 1789 Haydon Bridge
Data i miejsce śmierci	17 lutego 1854 Wyspa Man
Narodowość	brytyjska
Dziedzina sztuki	malarstwo grawerstwo
Epoka	romantyzm
Multimedia w Wikimedia Commons

John Martin (ur. 19 lipca 1789 w Haydon Bridge pod Hexham w hrabstwie Northumberland, zm. 17 lutego 1854 na wyspie Man) – brytyjski malarz i grawer. Twórca romantycznych pejzaży i monumentalnych, inspirowanych Biblią obrazów o apokaliptycznej tematyce.

Urodził się w rodzinie ubogich farmerów jako jedno z ich dwanaściorga dzieci. Początkowo kształcił się na malarza heraldycznego w Newcastle upon Tyne, w 1806 włoski malarz Bonifacio Musso zabrał go do Londynu. Dwa lata później ożenił się, zarabiał na życie wykonując akwarele i malując na szkle i porcelanie. W wolnych chwilach studiował perspektywę i architekturę.

Artysta debiutował w 1811 w Royal Academy obrazem Sadak in Search of the Waters of Oblivion, który został zakupiony za sumę 50 gwinei. Kolejne obrazy Expulsion (1813), Paradise (1813), Clytie (1814) i Joshua Commanding the Sun to Stand Still upon Gibeon (1816) ugruntowały jego pozycję w artystycznym środowisku Londynu. Wystawiony w 1821 Belshazzar’s Feast podzielił krytykę i był źródłem skrajnie zróżnicowanych opinii. Późniejsze prace Destruction of Herculaneum (1822), The Creation (1824) i Eve of the Deluge (1841) poświęcone były biblijnej tematyce tworzenia i niszczenia^[1]. Malarz rok przed śmiercią doznał wylewu i został sparaliżowany, zmarł na wyspie Man w 1854.

John Martin był również grawerem i twórcą rycin, które przynosiły mu zyski jeszcze większe niż obrazy. Wykonywał sporadycznie mezzotinty (m.in. cykl Characters of Trees w 1817) i ilustracje do książek np. do poematu epickiego Johna Miltona Raj utracony.

Martin odniósł znaczny sukces artystyczny i zdobył rozgłos również za granicą. Został odznaczony belgijskim Orderem Leopolda i członkiem tamtejszej Akademii. Natomiast Académie française uhonorowała go specjalnie wybitym medalem^[2]. Do wzrostu zainteresowania jego osobą przyczynił się niezrównoważony psychicznie brat Jonathan Martin (1782-1838), który 1 lutego 1829 podpalił gotycką katedrę York Minster w Yorku. Dzięki finansowej pomocy Johna, który wynajął adwokatów, uniknął kary śmierci spędzając resztę życia w zakładzie dla obłąkanych.

Po śmierci artysty jego twórczość została niemal całkowicie zapomniana, monumentalne i fantastyczne wizje stały się w epoce wiktoriańskiej przestarzałe i niemodne. Jednak zdaniem krytyków prace Martina miały znaczący wpływ na malarstwo panoramiczne i twórców dioram w drugiej połowie XIX w. Również prekursorzy kina epickiego m.in. D.W. Griffith poszukujący inspiracji w malarstwie, zetknęli się z jego obrazami. Malarz został ponownie odkryty dopiero w latach 50. XX stulecia, gdy wzrosło zainteresowanie jego sztuką. Największy zbiór obrazów Martina posiada muzeum Tate Britain w Londynie i Laing Art Gallery w Newcastle upon Tyne.

John Martin był przyjacielem pisarza i poety Edwina Atherstone’a. Niektóre jego prace były zainspirowane dziełami Atherstone’a, między innymi poematem Ostatnie dni Herkulanum i eposem Upadek Niniwy^[3].

• Bard (1817), 127 × 102 cm, Yale Center for British Art, New Haven
• Makbet (ok. 1820), 86 × 65 cm, National Galleries of Scotland, Edynburg
• Ostatni człowiek (1849), Walker Art Galery, Liverpool
• Pandemonium (1841), 123 × 185 cm, Luwr, Paryż
• Pastwiska niebieskie (1852), 198,8 × 306,7 cm, Tate Gallery, Londyn
• Sadok szukający wód zapomnienia (1812), 183,2 × 131,1 cm, Saint Louis Art Museum
• Sąd Ostateczny (1853), 196,8 × 325,8 cm, Tate Gallery, Londyn
• Uczta Baltazara (1820), 95,3 × 120,6 cm, Yale Center for British Art, New Haven
• Wielki dzień Jego gniewu (1852), 196 × 303 cm, Tate Gallery, Londyn
• Wygnanie Adama i Ewy z Raju (1813), 112,3 × 77,2 cm, Laing Art Gallery, Newcastle upon Tyne
• Zagłada Sodomy i Gomory (1852), 212,3 × 136,3 cm, Laing Art Gallery, Newcastle upon Tyne
• Zapowiedź potopu (1840), 144,3 × 218,4 cm, The Royal Collection, Londyn
• Jozue rozkazujący zatrzymać się słońcu (1816), 63 × 76 cm, Ashmolean Museum, Oksford

• Victoria Charles (red.): 1000 arcydzieł malarstwa. Warszawa: Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk – Inwestycje, 2006. Brak numerów stron w książce
• Ian. Chilvers: Oksfordzki leksykon sztuki. Warszawa: Arkady, 2002, s. 421. ISBN 83-213-4157-8.
• IlariaI. Ciseri IlariaI., Romantyzm, KarolinaK. Dyjas-Fezzi (tłum.), Warszawa: Arkady, 2010, ISBN 978-83-213-4599-4, OCLC 750536841 . Brak numerów stron w książce
• FrancisF. Claudon FrancisF., Claude Noisette deC.N. Crauzat Claude Noisette deC.N., Encyklopedia romantyzmu, HelenaH. Kęszycka (tłum.), Warszawa: WAiF, 1992, ISBN 83-221-0579-7, OCLC 749489579 . Brak numerów stron w książce

• MarshallM. Hall MarshallM., The Artists of Northumbria, wyd. Rev. and enl. ed, Bristol: Art Dictionaries, 2005, ISBN 0-9532609-9-2, OCLC 62101059 . Brak numerów stron w książce
• Wood, Christopher. Victorian Painting. Boston, Little, Brown & Co., 1999. ISBN 0-8212-2326-7.

• Sunday Sun – biografia. [dostęp 2008-08-05]. (ang.).
• John Martin w Artcyclopedia.com. [dostęp 2008-08-05]. (ang.).