Jan XII, gr. Ιωάννης ΙΒ΄, Joannes XII (ur. ok. 1235, zm. ok. 1315) – patriarcha Konstantynopola od 1 stycznia 1294 do 21 czerwca 1303^[1].

Jan pochodził z Sozopola. Zastąpił na stanowisku patriarchy Konstantynopola Atanazego I, który wskutek reformy dyscypliny kościelnej i finansów klasztornych, pozbawiającej klasztory dużej części ich dochodów, spowodował wystąpienie przeciw sobie opozycji duchowieństwa^[2].

Na początku patriarchatu, Jan XII sprzeciwił się planom cesarza Andronikowi II rzucenia klątwy na każdego kto spiskowałby przeciwko tronowi, przeciwstawając się próbie użycia środków duchowych Kościoła do ochrony rządzącej dynastii Paleologów. W okresie swoich rządów Jan zwalczał symonię i zakazał praktyki kupowania wyborców dla zdobycia urzędu biskupa. W 1299 roku zaprotestował przeciwko projektowi małżeństwa 5-letniej córki cesarza, Symonidy Paleologiny ze Stefanem Milutinem, królem Serbii^[3].

W lipcu 1302 Jan XII zagroził cesarzowi dymisją i Andronik poszukał pretekstu, by przyzwać z powrotem Atanazego. Atanazy przepowiedział, że poważna klęska spadnie wkrótce na imperium, jeżeli jego mieszkańcy nie nawrócą się i nie będą żyli zgodnie z przykazaniami Kościoła. 15 stycznia 1303 r. Konstantynopol nawiedziło silne trzęsienie ziemi, co przez lud stolicy zostało odczytane jako spełnienie się proroctwa i przyniosło niezwykłą popularność byłemu patriarsze. W tej sytuacji, w czerwcu tego roku, Jan XII zrzekł się urzędu patriarchy.

Po złożeniu urzędu Jan powrócił do Sozopola. Wzięty do niewoli przez Bułgarów, posłował później jako przedstawiciel cara bułgarskiego starającego się o zawarcie pokoju z cesarzem bizantyńskim^[4].

• Barabanow N. D., О. W. L.: Afanasij. [w:] Prawosławnaja enciklopedia, Т. 4., s. 18–20 [on-line]. [dostęp 2012-09-26]. (ros.).
• J. Bonarek, T. Czekalski, S. Sprawski, S. Turlej: Historia Grecji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005. ISBN 83-08-03816-6. Brak numerów stron w książce
• G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 432 i 452. ISBN 978-83-01-15268-0.