Irena Sztachelska
| Data i miejsce urodzenia |
13 stycznia 1911 |
|---|---|
| Data śmierci |
8 czerwca 2010 |
| Posłanka I kadencji Sejmu PRL | |
| Okres |
od 20 listopada 1952 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
      .jpg){kind=small}
| |
Irena Sztachelska (ur. 31 grudnia 1910?/13 stycznia 1911 w Wilnie[1], zm. 8 czerwca 2010[2]) – polska lekarka pediatra, działaczka państwowa, posłanka na Sejm w latach 1947–1956 (na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I kadencji) i przewodnicząca Zarządu Głównego Ligi Kobiet Polskich (1945–1950), członek Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju w 1949.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się w Wilnie, w rodzinie Mariana Dziewickiego i Heleny z Jazdowskich (zm. 1959). Miała siostrę – Marię (Muta) Dziewicką i brata – Jerzego Dziewickiego. Ukończyła z wynikiem bardzo dobrym Gimnazjum Sióstr Nazaretanek i 26 maja 1929 otrzymała świadectwo dojrzałości. Następnie studiowała medycynę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Stefana Batorego[1]. W latach 30. zaangażowała się w ruch komunistyczny – była członkiem Związku Lewicy Akademickiej „Front”, w 1933 wstąpiła do KZMP[3]. Była współzałożycielką Społecznego Klubu Medyków[4]. Współpracowała też z Polską Macierzą Szkolną prowadząc wykłady na Kursach dokształcających dla dorosłych[1]. Za działalność antypaństwową była sądzona w procesach z lat 1936–1937 i uniewinniona w trzech kolejnych instancjach[5] (spędziła w więzieniu 4 dni, aresztowana wraz z innymi studentami i asystentami Uniwersytetu Stefana Batorego w nocy 15 lutego 1935)[6][7][8][9]. Po rozwiązaniu KZMP wstąpiła do PPS i do wybuchu II wojny światowej pracowała społecznie w Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego[1].
Po uzyskaniu w 1936 dyplomu lekarza odbyła roczny staż w klinikach i szpitalach wileńskich oraz dodatkową praktykę na oddziale dziecięcym Szpitala Św. Jakuba, po czym podjęła pracę w Klinice Dziecięcej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Stefana Batorego (w okresie od 7 grudnia 1937 do 15 grudnia 1939 jako młodszy asystent). Równocześnie pracowała w dwóch prewentoriach dla dzieci z rodzin gruźliczych[1].
Po najeździe radzieckim na Litwę zaproponowano jej mandat posła na Sejm Republiki Litewskiej z okręgu Wilno, który sprawowała od czerwca do sierpnia 1940. Później wybrano ją do Rady Najwyższej Litewskiej SRR.
Po wybuchu wojny radziecko-niemieckiej w 1941 została ewakuowana w głąb ZSRR. Do końca maja 1943 była lekarzem wojskowym 3 stopnia w Batalionie Sanitarnym 16 Litewskiej Dywizji Piechoty Armii Czerwonej. Na przełomie maja i czerwca 1943 została powołana do 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki[1]. Później została zastępcą dowódcy batalionu platerówek ds. polityczno-wychowawczych. Jak podawała w 1996 „Gazeta Wyborcza” dzięki jej wstawiennictwu udało się zaopatrzyć polskie żołnierki w ciepłą bieliznę[6]. Po zwolnieniu z funkcji pracowała m.in. jako lekarz oraz w wydziale wojskowym ZPP[10].
W grudniu 1942 Sąd Specjalny Rzeczypospolitej wydał na Jerzego i Irenę Sztachelskich wyrok od trzech do piętnastu lat pozbawienia wolności za kolaborację z ZSRR w latach 1940–1941[10].
Po powrocie do Wilna w lipcu 1944 zakładała tam oddział Związku Patriotów Polskich, próbowała wydostać z rąk NKWD walczących w AK Polaków.
Po 1945 znalazła się w Polsce, gdzie od 1947 sprawowała mandat posła na Sejm Ustawodawczy, wybrana z listy państwowej Bloku Stronnictw Demokratycznych. Posłanką była również w I kadencji Sejmu PRL (1952–1956) – w obu kadencjach pracowała w komisji zdrowia.
Od 1945 do 1950 stała na czele Zarządu Głównego Ligi Kobiet Polskich, później pracowała m.in. jako lekarz pediatra w Instytucie Matki i Dziecka. W 1949 była delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu[11]. Sygnatariuszka apelu sztokholmskiego w 1950[12]. W listopadzie 1949 została członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[13].
W 1981 wystąpiła z PZPR w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego. W 1999 w rozmowie z „Gazetą Wyborczą” broniła ideałów lewicy[6].
Pochowana na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B22-6-8)[14].
Życie osobiste
[edytuj | edytuj kod]Od 19 września 1939 była żoną Jerzego Sztachelskiego. Mieli syna Jerzego (zm. 1969), matematyka, asystenta Wydziału Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego, i córkę Agatę po mężu Budkowską, immunologa, pracującą w Instytucie Pasteura w Paryżu[1].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Sztandaru Pracy I klasy
- Order Sztandaru Pracy II klasy
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (8 marca 1952)[15]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (13 stycznia 1955)[16]
- Odznaka „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”
- Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Lekarz PRL”
Źródło[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Sztachelska Irena, „Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu” [dostęp 2024-05-06].
- ↑ Irena Sztachelska – nekrolog w „Gazecie Wyborczej”.
- ↑ Piotr Lipiński, Spod Lenino do sądu, „Gazeta Wyborcza”, nr 123 z 28 maja 1996, s. 12
- ↑ Anna Jędrychowska, Zygzakiem i po prostu, Warszawa 1965, s. 191.
- ↑ Pierwsza rozprawa w Sądzie Grodzkim w Wilnie 8–12 stycznia 1936 r., wyrok uniewinniający 13 stycznia 1936 r.; rozprawa apelacyjna w Sądzie Okręgowym w Wilnie 18 maja 1936 r.; wyrok uniewinniający 19 maja 1936 r.; skarga kasacyjna prokuratury do Sądu Najwyższego (uznana) - listopad 1936 r.; proces przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie 14 maja 1937 r., wyrok uniewinniający 17 maja 1937 r.
- ↑ a b c Jarosław Kurski, Włóczędzy i sztandary, „Gazeta Wyborcza – Magazyn”, 46/1999, 18 listopada 1999, s. 36.
- ↑ Ada Poklewska-Koziełł, Zygzakiem ale nie po prostu, „Widomości” [Londyn] 1967, nr 1090 (19 lutego), s. 4.
- ↑ Anna Jędrychowska, Zygzakiem i po prostu, Warszawa 1965, s. 135–221.
- ↑ Eugeniusz Filipajtis, Lewica Akademicka w Wilnie 1930–pocz. 1935, Białystok 1965, s. 60, 62–63.
- ↑ a b Jarosław Kurski, Włóczędzy i sztandary, „Gazeta Wyborcza – Magazyn”, nr 47 z 25 listopada 1999, s. 46.
- ↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
- ↑ „Dziennik Polski”, rok VI, nr 91 (1861), Kraków 1 kwietnia 1950 r., s. 2.
- ↑ „Życie Warszawy”, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ M.P. z 1952 r. nr 28, poz. 400 „za zasługi w pracy społecznej i zawodowej”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 99, poz. 1387 - Uchwała Rady Państwa z dnia 13 stycznia 1955 r. nr 0/113 - na wniosek Ministra Zdrowia.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
