Hipotrofia (hipoplazja) wewnątrzmaciczna, wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu, IUGR (ang. Intrauterine Growth Restriction) – definiuje ją urodzeniowa masa ciała zależna od wieku ciąży: noworodek hipotroficzny to noworodek, którego masa ciała jest poniżej 10. percentyla standardowej krzywej masy ciała w zależności od wieku ciąży. W definicji występuje tylko masa urodzeniowa i wiek ciąży, a nie długość lub inne wymiary płodu^[1].

W zależności od wpływu czynników wywołujących IUGR na symetrię ciała płodu, wyróżniamy dwie jego postacie: symetryczną (hipotrofia symetryczna) i asymetryczną (hipotrofia asymetryczna)^[2]. Szacuje się, że zaburzenie to dotyczy 3-10% wszystkich ciąż^[3].

Czynniki ryzyka hipotrofii wewnątrzmacicznej można podzielić na^[2][3][4]:

Występuje, gdy czynnik patogenny zadziałał w pierwszym trymestrze ciąży. Deficyt masy dotyczy wszystkich części ciała płodu, towarzyszy mu niedobór wzrostu^[2]. Przyczyną są zwykle zakażenia wewnątrzmaciczne, choroby chromosomowe płodu, alkoholizm, ciąża mnoga, niski wzrost matki^[3][4].

Pojawia się, gdy czynnik zadziałał w drugim lub trzecim trymestrze ciąży. Występuje asymetria budowy ciała, niedobory wzrostu mogą występować niezależnie od niedoborów masy^[2]. Następuje zmniejszenie ilości glikogenu i tkanki tłuszczowej oraz niedorozwój wszystkich narządów płodu oprócz mózgu, serca i nadnerczy, chronionych przez kompensacyjnie zwiększony przepływ krwi kosztem innych układów. Zwiększa się ryzyko niedotlenienia płodu, a także jego hipoglikemii i hiperlipidemii. Najczęstszymi przyczynami tej postaci hipotrofii są: niewydolność łożyska, cukrzyca ciężarnych, nadciśnienie tętnicze, niedożywienie matki^[4].

Zaburzenie to wykrywa się w czasie ciąży (badanie USG płodu) lub bezpośrednio po urodzeniu, na sali porodowej. W obu przypadkach mierzy się długość ciała dziecka (w drugim także jego masę) i porównuje z przyjętymi normami dla płci i wieku. Za patologiczny uznaje się deficyt przekraczający dwukrotną wartość odchylenia standardowego w danej populacji^[2]. Inne źródła podają jako kryterium masę ciała płodu poniżej 10. percentyla odpowiedniego dla danego wieku i płci, niezależnie od przyczyny^[4].

Najczęściej wykorzystywanym parametrem ultrasonograficznym w diagnostyce IUGR jest obwód brzucha płodu^[3].

Po stwierdzeniu hipotrofii wewnątrzmacicznej należy matce zapewnić właściwe prowadzenie ciąży i porodu ze względu na ryzyko obumarcia płodu po 36. tygodniu^[4]. Konieczne jest intensywne monitorowanie profilu biofizycznego płodu (kardiotokografia, ruchy płodu, USG dopplerowskie naczyń płodowych). W razie nagłego pogorszenia parametrów rozważa się indukcję porodu^[3].

Noworodek z rozpoznanym IUGR powinien znaleźć się pod specjalistyczną opieką neonatologiczną^[4].

Skuteczna terapia, mająca na celu przywrócenie prawidłowego wzrostu u dziecka, nie została do tej pory opracowana. Istnieją dane mówiące o przydatności klinicznej wczesnego rozpoczęcia suplementacji ludzkim hormonem wzrostu. Jest to jednak leczenie bardzo kosztowne i nie refundowane w większości krajów^[2].

U noworodków z IUGR występuje zwiększone ryzyko niedotlenienia okołoporodowego wraz z jego konsekwencjami (przetrwałe krążenie płodowe, encefalopatia, kardiomiopatia)^[4], zaburzeń elektrolitowych, kwasicy, niskiej punktacji w skali Apgar. Wzrasta także prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu aspiracji smółki, porodu przedwczesnego i cięcia cesarskiego. Ryzyko śmierci okołoporodowej wzrasta 6-8 razy. Najpoważniejsze powikłania odnoszą się do IUGR wywołanego przez zakażenia wewnątrzmaciczne, wady wrodzone i zaburzenia genetyczne^[3].

W okresie okołoporodowym częściej występują również zaburzenia krzepnięcia krwi indukowane niedotlenieniem, prowadzące do nadciśnienia płucnego, zawałów mózgu i martwiczego zapalenia jelit^[3].

Dalszy przebieg choroby jest różnorodny, najczęściej (85%) następuje normalizacja wzrostu przed osiągnięciem przez dziecko 4. roku życia. U pozostałych 15% pacjentów w późniejszym okresie zmiany rzadko ustępują^[2].

Hipotrofia wewnątrzmaciczna może być przyczyną niskorosłości oraz zwiększonego ryzyka wystąpienia w wieku dorosłym m.in. choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego, insulinooporności, cukrzycy typu 2^[2], zahamowania rozwoju fizycznego i opóźnienia rozwoju umysłowego^[3].

• Niska urodzeniowa masa ciała
• Hipertrofia wewnątrzmaciczna
• Wcześniactwo