Eliasz Rajzman

‏אליהו רײַזמאַן‎
Eljohu Rajzman

Tablica poświęcona Eliaszowi Rajzmanowi przy ul. Unisławy 1 w Szczecinie
Data i miejsce urodzenia	8 lipca 1909 Kowel
Data i miejsce śmierci	20 stycznia 1975 Szczecin
Narodowość	żydowska
Język	jidysz
Dziedzina sztuki	literatura

Eliasz Rajzman (jid. ‏אליהו רײַזמאַן‎ Eljohu Rajzman; ur. 8 lipca 1909^{[1] [2][3][4]} lub 1904^[5] [6]  w Kowlu, zm. 20 stycznia 1975 w Szczecinie) – polski poeta i pisarz narodowości żydowskiej tworzący w języku jidysz. Był jednym z ostatnich poetów tworzących w tym języku w powojennej Polsce^[1] [7].

Urodził się w Kowlu, w biednej rodzinie żydowskiej (ojciec pracował jako garbarz^[5] ), był samoukiem, z zawodu – rękawicznikiem^[1] . Po ukończeniu chederu pracował jako cholewkarz^[8][9]. Zadebiutował w 1933 roku na łamach warszawskiej gazety żydowskiej „Fołks-Cajtung”, publikował także m.in. w „Wochnszrift far Literatur, Kunst un Kultur”^[1] [6] . Podczas II wojny światowej przebywał na Litwie. Po ataku III Rzeszy na Związek Radziecki w czerwcu 1941, wstąpił do Armii Czerwonej, gdzie służył do 1943 roku^[1] [6] . Brał udział w obronie Kaukazu, następnie przebywał w Kazachstanie, Kirgistanie i na Uralu^[9].

Po demobilizacji, w 1947 jako repatriant wrócił do Polski^[1] . Osiadł w Choszcznie, gdzie znalazł zatrudnienie jako pracownik fizyczny w rolniczym majątku państwowym^[9]. W 1947 podjął pracę w Osadniczej Spółdzielni Produkcyjnej Kania pod Stargardem. W 1950 na stałe przeniósł się do Szczecina, gdzie mieszkał aż do śmierci^[1] [6] . Znalazł tam zatrudnienie jako krojczy w spółdzielni skórzanej „Galanteria”^[9]. Przez wiele lat był animatorem kultury, aktorem i autorem dramatów wystawianych w amatorskim teatrze działającym przy oddziale szczecińskim Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, współpracował z czasopismem „Jidisze Szriftn”^[1] [6] . W latach 1956–1957 publikował wiersze w tygodniku „Ziemia i Morze”^[10].

Zmarł w Szczecinie i został pochowany na cmentarzu Centralnym (kwatera 58a)^[11] .

Eliasz Rajzman pisał wiersze głównie w języku jidysz, ale również nie brakowało w jego dorobku poezji w języku polskim. Liczne jego utwory poetyckie przełożono na polski i opublikowano zarówno w tomach autorskich, jak i w antologiach zbiorowych^[6] . Tłumaczami byli m.in.: Katarzyna Suchodolska, Arnold Słucki, Stanisław Wit Wiliński, Urszula Kozioł, Jadwiga Adler, Horacy Safrin, Marian Grześczak, Józef Bursewicz, Tadeusz Nowak, Jakub Zonszajn.

Oprócz poezji pisał także dramaty^[1] [3] i opowiadania^[12] . Jego sztuka teatralna Nowe kłosy została wystawiona we Wrocławiu na festiwalu żydowskich zespołów dramatycznych^[5] [6] .

W listopadzie 1974 roku w szpitalu napisał w języku polskim swój ostatni wiersz pt. Noc^[13]. Wiele wierszy poety zamieszczała szczecińska gazeta „Spojrzenia” oraz dodatek kulturalny do „Fołks Sztyme”^{[potrzebny przypis]}.

Wszystkie poniższe zbiory wierszy Rajzmana ukazały się w Warszawie w wydawnictwie Idisz Buch^[6] [14].

• 1950: jid. ‏פֿעלדער גרינען‎ Felder grinen (Pola się zielenią)
• 1954: jid. ‏כ׳האָב פֿאַרפֿלאַנצט אַ בוים‎ Ch’hob farflanct a bojm (Zasadziłem drzewo)
• 1959: jid. ‏אַליין מיט זיך‎ Alejn mit zich (Sam ze sobą)
• 1963: jid. ‏איך האָב זיך אויסגעטרוימט אַ זון‎ Ich hob zich ojsgetrojmt a zun (Wymarzyłem sobie słońce)
• 1966: jid. ‏לידער‎ Lider (Wiersze)
• 1967: jid. ‏די שפּראַך פֿון דײַנע אויגן‎ Di szprach fun dajne ojgn (Mowa twoich oczu)

Ponadto Rajzman opublikował także^[6] :

• 1974: jid. ‏ווידערקלאַנגען‎ Widerklangen (Odgłosy)

• Jesienne drzewo, 1966
• Eliasz Rajzman: Spalony gołąb. Wybór wierszy. Wybór, przekład i przedmowa Arnold Słucki. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1967.
• Eliasz Rajzman: Modlitwa wilka. Wiersze wybrane. Wybór Katarzyna Suchodolska, tłum. Jadwiga Adler, Józef Bursewicz, Marian Grześczak, Tadeusz Nowak, Katarzyna Suchodolska i Stanisław Wit Wiliński. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1979. ISBN 83-210-0031-2.^[15]
• Eliasz Rajzman: Było kiedyś miasteczko. Tłum. Katarzyna Suchodolska, przy współudziale autora i Leona Lembergiera. Szczecin: Książnica Pomorska, 2000. ISBN 83-87879-09-6.

• Alina Cała: Rajzman Eliasz. W: Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska: Historia i kultura Żydów polskich. Słownik. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2000, s. 279. ISBN 83-02-07813-1.
• Marian Fuks: Rajzman Eliasz. W: Żydzi w Polsce – dzieje i kultura. Leksykon. Red. Jerzy Tomaszewski i Andrzej Żbikowski. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady, 2001, s. 391–392. ISBN 83-86859-58-X.
• Marian Fuks: Rajzman Eliasz (Elijahu). W: Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie. Oprac. Zofia Borzymińska i Rafał Żebrowski. T. 2: L–Ż. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 399, seria: Słowniki. ISBN 83-7255-175-8. [dostęp 2017-12-02].
• Joanna Nalewajko-Kulikov: Kilka uwag o wydawnictwie Idisz Buch. W: Nusech Pojln. Studia z dziejów kultury jidysz w powojennej Polsce. Red. Magdalena Ruta. Kraków – Budapeszt: Wydawnictwo Austeria, 2008, s. 129–164. ISBN 978-83-89129-76-5.
• Wyszukiwarka miejsca pochówku w Szczecinie. Zakład Usług Komunalnych, Wydział Informatyki Urzędu Miasta Szczecin. [dostęp 2017-12-02]. (pol.).