Deklaracja – konstrukcja programistyczna w określonym języku programowania, służąca związaniu z określonym identyfikatorem jego znaczenia i atrybutów.

W różnych językach programowania wymagania dotyczące deklaracji określonych obiektów programowych są bardzo zróżnicowane. Deklarowaniu ogólnie podlegać mogą:

• zmienne
• parametry podprogramów
• moduły (biblioteki, pakiety, itp.)
• podprogramy (procedury, funkcje)
• etykiety
• klasy
• stałe
• typy
• literały
• inne elementy, specyficzne dla konkretnego języka programowania

W nomenklaturze informatycznej, czasem od deklaracji rozróżnia się definicję w odniesieniu do takich elementów jak między innymi:

• typów
• stałych
• literałów
• podprogramów
• klas

przy czym deklaracja i definicja może występować razem, lub oddzielnie w różnych miejscach kodu źródłowego.

Deklaracje w kodzie źródłowym, zwykle musi poprzedzać pierwsze użycie danego identyfikatora w definiowanym algorytmie. Deklaracja stanowi więc informację dla translatora, która nie generuje kodu wykonywalnego (lecz często powoduje rezerwację pamięci).

Składnia większości języków programowania narzuca umieszczanie deklaracji w określonym miejscu kodu źródłowego. Jest to albo specjalna sekcja programu (modułu, podprogramu, pakietu), albo początek określonego bloku (czyli wszystkie deklaracje muszą zostać umieszczone w tekście programu przed pierwszą instrukcją danego bloku).

Deklaracje mogą być:

• niejawne
• jawne
  • kompletne
  • częściowe

Deklaracje niejawne występują w językach programowania, które umożliwiają użycie identyfikatora bez jego jawnej deklaracji. W tym przypadku translator musi posiadać mechanizm przypisania do identyfikatora atrybutów na podstawie określonych metod:

• domyślnej
• niejawnej
• kontekstowej

Deklaracje niejawne mogą prowadzić do błędów, np. błąd literowy w identyfikatorze spowoduje utworzenie nowej zmiennej, a tym samym błąd w działaniu programu.

Deklaracje jawne mogą być kompletne lub częściowe. W przypadku deklaracji częściowych mogą wystąpić następujące przypadki:

• niesymetryczna struktura atrybutów (np. w deklaracji wystąpienie atrybutu EXTERNAL może oznaczać obiekt zewnętrzny (zmienną, procedurę itp.) zdefiniowany w innym module, a brak jego specyfikacji oznacza obiekt wewnętrzny (tworzony daną deklaracją w danym module), przy czym brak jest możliwości jawnej specyfikacji atrybutu przeciwstawnego dla EXTERNAL (np. o nazwie INTERNAL),
• aparat atrybutów domyślnych, obowiązują tu zasady uzupełniania atrybutów według metod jak dla deklaracji niejawnych (np. mogą istnieć atrybuty EXTERNAL i INTERNAL, przy czym brak jawnej specyfikacji któregokolwiek z tych dwóch przeciwstawnych atrybutów oznaczać będzie wystąpienie jednego z nich, np. INTERNAL).

Deklaracja zmiennej może zawierać oprócz samej deklaracji, także inicjalizację zmiennej, tj. nadanie zmiennej wartości początkowej.

Deklaracje występują^[1][2][3]:

• poza funkcją, klasą, metodą – dla zmiennych globalnych
• na początku instrukcji blokowej { } dla zmiennych lokalnych.
• jako wyrażenie w dalszych częściach instrukcji blokowej { } dla zmiennych lokalnych (nie w języku C)

 int global_var;
 main()
  {
    int y;
    ...
    {
       int z=1;
       getch();
       int x=5; /*nie w języku C*/
       ...
    }
    ...
  }

Deklaracje występują w programie lub podprogramie w specyfikacji bloku, zawartej pomiędzy nagłówkiem (program, procedure, function, unit (Turbo Pascal)), a słowem rozpoczynającym instrukcję grupującej danego bloku (begin)^[4][5].

 program Przykład;
   var globar_var;
   ...
   procedure Licz();
     var local_var;
   begin

   end; {procedure}
 begin

 end. {program}

Deklaracja ma postać instrukcji DECLARE (lub skrótowe DCL) I może wystąpić w dowolnym miejscu wnętrza bloku (w PL/1 takim blokiem jest albo procedura od nagłówka PROCEDURE do słowa END albo instrukcja blokowa BEGIN … END) i dotyczy obiektów dostępnych w danym bloku. Język ma bardzo rozbudowaną składnię atrybutów i rozbudowany mechanizm atrybutów domyślnych i deklaracji niejawnych^[6][7].

 Przykład: PROC;
   ...
   /* użyto zmiennej X zadeklarowanej dalej */
   X=1;
   ...
   /* deklaracja w bloku może wystąpić po użyciu identyfikatora lecz
      deklarowana zmienna dostępna jest od początku bloku */
   DCL X FIXED DECIMAL(5,0);
   ...
 END Przykład;

Pascal^[4][5]:

 {Pascal}
 program DclLabel;
   label Etykieta;
   …
 begin
   …
   Etykieta: …;
   …
   goto Etykieta;
   …
 end.

Turbo Pascal^[5]:

 program DclUnit;
   uses Crt, Graph, MyUnit;
   ...
 begin
   ...
    Write('Użyto procedury modułu Crt');
   ...
 end.

Modula 2^[8]:

 MODULE DclUnit;
   FROM InOut IMPORT
     Read, Write, ...;
   ...
   Write('Użyto procedury modułu InOut');
   ...
 END DclUnit.

Deklaracja podprogramu ma postać nagłówka podprogramu definiującego oprócz identyfikatora przypisanego podprogramowi, także inne, wymagane przez dany język programowania elementy, jak np. parametry. Może także zawierać opcjonalne frazy i modyfikatory, np. dotyczące rozmieszczenia w pamięci, czy sposobu pobrania podprogramu zewnętrznego z biblioteki.

W języku C^[1][2][3], C++^[3] deklaracje podprogramów (nazywane prototypem) umieszcza się najczęściej w plikach nagłówkowych, definiujących określone moduły.

 /* prototyp funkcji trunc */
 int trunc(double x);

Deklaracje podprogramów stosuje się, gdy podprogram ma być wywołany, a nie został jeszcze zdefiniowany^[4][5].

 { Pascal }
 procedure Proc_1; forward;
 procedure Proc_2;
 begin
    …
    {wywołanie procedury, która nie została jeszcze zdefiniowana,
     wymagana była deklaracja}
    Proc_1;
    …
 end;
 …
 {Późniejsza definicja procedury}
 procedure Proc_1;
 begin
    …
 end;

Deklarację wyprzedzającą podprogramu stosuje tak jak w Pascalu. W Delphi deklaracje występują także w modułach (stanowiących rozszerzenie Delphi w stosunku do Pascala) w sekcji interface.

 { Delphi }
 unit Przykład;
 interface
   { deklaracja podprogramu dostępnego w innych modułach i programach }
   function trunc(x : real): integer;
 implementation
   { definicja zadeklarowanego wyżej podprogramu
     ponieważ parametr i wartość zwracana zostały zdefiniowane w deklaracji
     podporgramu w sekcji interface, nie jest wymagane ich powtórzenie }
    function trunc;
    begin
       …

• Michael Marcotty, Henry Ledgord, tłumaczenie: Krystyna Jerzykiewicz: W kręgu języków programowania. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1980, seria: Biblioteka Inżynierii Oprogramowania. ISBN 83-204-1342-7. (pol.). Brak numerów stron w książce
• John E. Nicholls: Struktura języków programowania. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1980, seria: Informatyka. ISBN 83-204-0246-8. (pol.). Brak numerów stron w książce