Balthasar Neumann

Podobizna na banknocie 50-markowym
Data i miejsce urodzenia	przed 30 stycznia 1687 Cheb
Data i miejsce śmierci	19 sierpnia 1753 Würzburg
Dziedzina sztuki	Architektura
Epoka	barok
Multimedia w Wikimedia Commons

Johann Balthasar Neumann (ur. przed 30 stycznia 1687 (data chrztu) w Chebie, zm. 19 sierpnia 1753 w Würzburgu) – niemiecki budowniczy i inżynier wojskowy, jeden z głównych architektów baroku i rokoko w Niemczech.

Najsłynniejsze dzieła: rezydencja w Würzburgu, pałace w Bruchsal i Werneck, kościół pielgrzymkowy Czternastu Świętych Wspomożycieli koło Bad Staffelstein, kościoły w Neresheim i w Schöntal.

Johann Balthasar Neumann pochodził z rodziny sukienników^[1]. W 1700 rozpoczął naukę odlewnictwa u swojego ojca chrzestnego, Balthasara Platzera, w Chebie. Na początku XVIII w. przeszedł do pracowni Sebalda Kocha w Würzburgu, gdzie otrzymał świadectwo ukończenia terminu jako rusznikarz.

W 1712 wstąpił jako szeregowiec do würzburskiej artylerii, co otworzyło mu drogę do studiów inżynieryjnych^[1]. Neumann wyspecjalizował się w sztuce budowy fortyfikacji.

Od 1714 był w służbie würzburskiej kapituły katedralnej. W latach 1717–1718 przebywał z wojskami würzburskimi w Austrii i na Węgrzech^[1], gdzie prawdopodobnie brał udział w budowaniu umocnień Belgradu. W Wiedniu zapoznał się z barokowymi dziełami Johanna Bernharda Fischera von Erlacha oraz Johanna Lucasa von Hildebrandta. Podróż do Mediolanu umożliwiła mu zapoznanie się z pracami Guarino Guarinis, co prawdopodobnie miało wpływ na jego późniejszy sposób wykorzystania przestrzeni. Neumann pracował pod kierunkiem budowniczych Andreasa Müllera oraz Josepha Gresinga.

W 1719 książę biskup Johann Philipp Franz von Schönborn powołał młodego Neumanna na głównego budowniczego rezydencji w Würzburgu^[1]. Powołanie to Neumann zawdzięczał w dużej mierze księciu Moguncji Lotharowi Franzowi von Schönbornowi, który już w 1715 zwrócił uwagę na talent młodego architekta.

W czasie prac nad rezydencją Neumann współpracował z doświadczonymi architektami Maximilianem von Welschem, braćmi von Erthal oraz Ritterem von Gronesteyn, którzy zapoznali go z francuskimi pracami wczesnego klasycyzmu.

W związku z budową rezydencji Neumann udał się na studia do Paryża^[1]. Podróż wiodła przez Mannheim, Bruchsal, Strasburg i Nancy. We Francji Neumann nawiązał kontakt z Robertem de Cotte, pierwszym budowniczym króla francuskiego. Z Germainem Boffrandem, innym wielkim architektem Paryża, Neumann rozwinął swoje pomysły na budowę ogromnych klatek schodowych.

W 1724 Neumann awansował na stopień majora. Poprzez małżeństwo z Marią Ewą Engelbertą Schild, córką tajnego radcy Franza Ignaza Schilda, zdobył dostęp do wpływowych osobistości miasta i biskupstwa.

W 1729 został podpułkownikiem oraz zastąpił Maximiliana von Welscha na stanowisku głównego budowniczego w Bambergu, drugim biskupstwie nowego würzburskiego księcia biskupa Friedricha Karla von Schönborn.

W 1731 otrzymał specjalnie dla niego przygotowaną katedrę budownictwa cywilnego i militarnego na uniwersytecie w Würzuburgu. W 1741 został pułkownikiem, osiągając tym samym najwyższy stopień wojskowy możliwy dla niego do osiągnięcia.

Wskutek polityki Schönbornów, obsadzających wszystkie okoliczne biskupstwa członkami rodziny Schönbornów, wpływy Neumanna sięgnęły Spiry, Konstancji i Trewiru. Nawet koloński książę arcybiskup Klemens August Wittelsbach (1700–1761) zlecał mu prace.

Od 1723 Neumann był członkiem biskupiej komisji budowlanej, której przewodniczył od 1725. Jako główny budowniczy katedry osiągnął znaczącą pozycję w zakresie architektury i budownictwa w Würzburgu. Jego pozycją nie zachwiała nawet krótka utrata urzędu głównego budowniczego na rzecz Anselma Franza von Ingelheima.

Ponadto Neumann odnosił sukcesy jako niezależny przedsiębiorca. Był właścicielem huty szkła w Schleichach (obecnie Fabrikschleichach, gmina Rauhenebrach) oraz szlifierni szkła w Würzburgu. Produkował nie tylko na potrzeby własnych projektów, ale też i na eksport.

Pod koniec życia, na zlecenie cesarza Franciszka I Lotaryńskiego Neumann naszkicował plany nowej klatki schodowej dla wiedeńskiego Hofburga^[1]. Uważa się, że jest to jedna z najwspanialszych barokowych klatek schodowych na świecie, podobnie jak projekty dla rezydencji w Stuttgarcie (1747–1749), Karlsruhe (1750–1751) czy Schwetzingen (1752).

Neumann zmarł w Würzburgu jako pułkownik artylerii i główny budowniczy biskupów würzburskich.

• 1720–1744 – rezydencja w Würzburgu, zbudowana w stylu włoskiego i francuskiego baroku na zlecenie książąt biskupów Jana Filipa von Schönborn oraz jego brata Fryderyka Karola. Na szczególną uwagę zasługuje główna klatka schodowa z największym na świecie malowidłem plafonowym autorstwa włoskiego malarza Giovanniego Battisty Tiepolo. W 1981 rezydencja w Würzburgu wraz z otaczającymi ją ogrodami oraz placem pałacowym została wpisana na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.
• 1740–1746 – klatka schodowa pałacu Augustusburg w Brühl; wpisany wraz z pałacem Falkenlust w 1984 na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.
• od 1731 – klatka schodowa pałacu w Bruchsalu
• 1730–1739 – kościół pielgrzymkowy św. Trójcy w Gößweinstein
• 1743–1753 – kościół pielgrzymkowy Czternastu Świętych Wspomożycieli koło Bad Staffelstein
• 1747–1792 – kościół opactwa Neresheim
• 1718–1736 – kaplica Schönbornów w katedrze w Würzburgu
• 1733–1745 – pałac w Werneck
• 1748–1750 – kościół pielgrzymkowy (niem. Käppele) w Würzburgu
• dawny ratusz w Ellwangen
• kościół opactwa w Schöntal
• bazylika opactwa Münsterschwarzach
• kościół zakonu krzyżackiego w Bad Mergentheim
• kościół św. Paulina w Trewirze
• 1739 – kościół św. Cecylii w Heusenstamm
• kościół św. Michała w Hofheim im Ried
• 1787 – fontanna w Bad Bocklet
• 1742–1746 – kościół św. Wawrzyńca w Dirmstein
• 1750 – pawilon w Randersacker
• 1741–1742 – kościół św. Cecylii w Saffig
• 1731–1734 – kościół św. Mikołaja w Arnstein

• Johannes Seiz (1717–1779)
• Johann Thomas Nissler (1713–1769)

• Portret Neumanna znalazł się na znaczku pocztowym o nominale 25 fenigów w 1961. Później jego podobizna została zamieszczona w serii Wielkich Niemców (niem. Bedeutende Deutsche).
• Z okazji 225 rocznicy śmierci Neumanna, 16 sierpnia 1978, wydano 5-markową monetę pamiątkową.
• Portret Neumanna oraz podobizny jego największych dzieł znalazły się na banknotach 50-markowych ostatniej serii.

• Max H. von Freeden: Balthasar Neumann. Leben und Werk. Monachium: Deutscher Kunstverlag, 1981. ISBN 3-422-00118-2. Brak numerów stron w książce
• Wilfried Hansmann: Balthasar Neumann. Kolonia: DuMont, 1993. ISBN 3-8321-7167-3. Brak numerów stron w książce
• Eugen Ortner: Der Barockbaumeister Balthasar Neumann. Eine Biographie. Bindlach: Gondrom-Verlag, 1989. ISBN 3-8112-0625-7. Brak numerów stron w książce
• Bernhard Schütz: Balthasar Neumann. Freiburg/B.: Herder, 1988. ISBN 3-451-20614-5. Brak numerów stron w książce

• Architektura barokowa w Niemczech