Bażyny

wieś
Dwór Bażyny
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	lidzbarski
Gmina	Orneta
Liczba ludności (2022)	275[2]
Strefa numeracyjna	55
Kod pocztowy	11-130[3]
Tablice rejestracyjne	NLI
SIMC	0153703
Położenie na mapie gminy Orneta Bażyny
Położenie na mapie Polski Bażyny
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bażyny
Położenie na mapie powiatu lidzbarskiego Bażyny
54°07′58″N 20°02′27″E/54,132778 20,040833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Bażyny (niem. Basien, Baysen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Orneta.

Do 1954 roku siedziba gminy Bażyny. W latach 1954–1971 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bażyny, po jej zniesieniu w gromadzie Orneta. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia.

Wieś lokowana w 1289 r. przez biskupa warmińskiego Henryka I. Fleminga, który nadał swojemu bratu Albertowi 110 włók na prawie chełmińskim, na pruskim polu Baysen i Naglandithin^[4]. Synowie Alberta Henryk i Albert założyli wieś. W 1307 wymieniony jest sołtys Wineco. Dwóch synów Alberta otrzymało także ziemię poza Warmią nadaną przez mistrza krajowego pruskiego Fryderyka (mistrz w latach 1317–1324) na terytorium państwa krzyżackiego w Leszczu.

Albert Fleming od nazwy wsi miał przybrać nazwisko von Baysen (później powstało nazwisko Bażyński). (Podobnie w Łężanach Merkelingerode od nazwy wsi przybrał nazwisko von Lossainen, później Luzjański).

W XV w. właścicielem wsi był Jan Bażyński, który przekazał część wsi kapitule warmińskiej. Z Bażyn pochodził Tomasz Bażyński warmiński wójt krajowy. Po Bażyńskich w pierwszych latach XVII w. właścicielem wsi został Jakub Bartsch, który w 1611 odnowił miejscowy kościół. Poświadcza to kamienna tablica inskrypcyjna z jego herbem (z wiewiórką), która znajduje się na zewnętrznej, południowej ścianie świątyni. Po Bartschach właścicielami wsi byli Wastowscy i Ratkowie. W XVIII w. majątek ziemski w Bażynach razem z folwarkami miał powierzchnię ok. 2000 ha. W roku 1818 poprzez małżeństwo Bażyny przeszły w ręce rodziny von Woisky. Ostatnia przedstawicielka tego rodu w 1939 wyszła za barona Marquarda von Printz. Majątek miał wówczas powierzchnię 425 ha.

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946^[5]. W latach 1948–1972 Bażyny były siedzibą gromady.

We wsi była stacja kolejowa Bażyny.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[6]:

• Kościół parafialny pw. św. Mikołaja i św. Rocha z pierwszej połowy XIV w., ponownie konsekrowany w 1517. Kościół był odnawiany w 1611, a w 1845 rozebrano kościelną wieżę. W roku 1866 wybudowano obecny szczyt wschodni, a od zachodu dobudowano przedsionek w miejsce rozebranej wieży. W 1937 r. nad przedsionkiem nadbudowano drewnianą wieżę. Kościół salowy, nakryty wewnątrz stropem belkowym. Zakrystia od wschodu ze stropem kolebkowym. Ołtarz główny pochodzi z 1745, ołtarze boczne z 1780 Wystrój wnętrza z XVII-XVIII w. Na wyposażeniu średniowieczna chrzcielnica i dzwon z połowy XV w.
• Zespół pałacowy, XVIII-XIX
  • pałac powstał na miejscu średniowiecznej budowli, z której posiada fragmenty murów.Pałac wybudowany w XVII w. przebudowano w 1763 na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, przykryty dachem naczółkowym. W elewacji frontowej długa wystawka w połaci dachowej. Od frontu znajdował się pierwotnie duży taras, obecnie ganek. Zachował się także gospodarczy budynek szachulcowy.
  • park

inne:

• Kapliczka z XIX w.

Mieszkańcy: w roku 1818 – 561 osób, w 1885 – 1230, w 1933 – 1048, w 1939 – 973, w 1999 – 348.

We wsi jest przystanek PKS i 1 sklep.

Rodzina Flemingów pisała się potem de Basien, von Baysen lub von Baysin. Wyszedł z niej Jan Bażeński. We dworze były dwa stare portrety, przedstawiające go jako zwycięzcę Maurów. To faktyczne zwycięstwo w czasie jego pobytu w Portugalii (1419–1422) przyczyniło się do rozszerzenia herbu rodzinnego o murzyna, którego przywiódł ze sobą na Warmię. Rodzina Bażeńskich jest do dziś istniejącym rodem i do 1941 osiadła była na Litwie w starej rodzinnej posiadłości Burbiszki^[7].

• Basien, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 115 .
• Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Agencja Wydawnicza „Remix”, Olsztyn 1991, ISBN 83-900155-0-1 (s. 255).
• Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn 1978, s. 10-11, m.in.: tablica z inskrypcją.
• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 119.
• JanJ. Chłosta JanJ., Słownik Warmii, Olsztyn: Wydawnictwo LITTERA, 2002, ISBN 83-914158-5-6, OCLC 830456403 . Brak numerów stron w książce
• Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec „Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich” (Wydanie III poszerzone i uzupełnione), wyd. Studio ARTA, Olsztyn 2001, ISBN 83-912840-2-6 (s. 83 – Albert Fleming przybrał nazwisko von Baysen-Bażeński)

• S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna Tom II, s. 245
• Zbiór nazwisk szlachty z opisem herbów własnych familiom zostaiącym w Krolestwie Polskim, i Wielkim Xięstwie Litewskim / przez Piotra Nałęcza Małachowskiego ułożony, poprawiony, pomnożony i powtórnie do druku podany. 1809, s. 285
• Księga herbowa rodów polskich. Cz. 1 / Juliusz Ostrowski 1879-1906. s. 32
• Korona polska przy złotey wolnosci starożytnemi wszystkich kathedr, prowincyi y rycerstwa kleynotami ... ozdobiona ... podana przez X. Kaspra Niesieckiego ... T. 1 – Niesiecki, Kasper (1682-1744)

• von Baysen: von Baysen-Bażeński HomePage. [dostęp 2008-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-06)].