For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for Hulanda.

Hulanda

E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.

Hulanda
'Nederland'
Mapa
Informacion basico
Idioma oficial  Hulandes²
Capital Amsterdam¹
Forma di gobernacion Demokrasia parlamentario
Monarkia konstitushonal
Soberania Independensia
Establecimento 
di soberania
• deklará 26 di yüli 1581
• rekonosí 30 di yanüari 1648
Cabesante di estado Rei Willem-Alexander
Promé Minister Mark Rutte
Geografia
Area 41.528 km² (18,41%% awa)
Punto mas halto Mount SceneryEditá pa Wikidata
Demografia
Populacion 16,105,285 (2002)[1]
(415 habitante/km2)
Otro informacion
Moneda Euro (€ EUR)
UTC +1
Web | Tel. .nl | +31
Mapa detaya di Hulanda
Map
Hulanda (10.10.2010)

Hulanda (òf Ulanda) ta un país den Oropa ku ta limitá pa e Laman Nort den nort i wèst di e país, Bélgika den zùit, i Alemania den ost. Hulanda, Kòrsou, Sint Maarten i Aruba huntu ta forma e Reino Hulandes (Koninkrijk der Nederlanden na hulandes). Hulanda ta un monarkia konstitushonal. Su fronteranan aktual tabata formá na aña 1839.

Hulanda ta un di e paísnan ku densidat di poblashon mas grandi na mundu. E ta konosí pa su mulinanan, sapatu di palu, damnan, tùlpnan i baiskelnan. Su leinan liberal ta haña hopi atenshon internashonal, manera esnan tokante droga, homoseksualidat, prostitushon i eutanasia. E Korte Internashonal di Hustisia i e Korte Penal Internashonal ta situá na Den Haag.

Historia

Bou di Carlos V, Emperador di e Imperio Santu Romano, lider di e Imperio Burgoño i rei di Spaña, e region tabata parte di e Dieshete Provinsia di Hulanda, ku tambe tabata inkluí gran parti di Belgica, Luxemburg, i pida di Fransia i Alemania. E Guera di Ochenta Aña entre e provinsianan i Spaña a cuminsa na aña 1568. na aña 1579, e parti nort di e Diesshete Provinsia a deklará su mes independiente i a forma e Union di Utrecht, lokual ta mirá komo e fundashon di Hulanda. Felipe II, yu di Carlos V, no tabata ke laga nan bai i e guera a sigui te ku 1648, e aña ku Spaña a rekonosé independensia hulandes.

Despues ku Hulanda a haña su independensia formal di e Imperio spañó bou di Rei Felipe IV, el a bira un di e podernan marino i ekonómico mas grandi di siglo 17, durante e periodo di e Repúblika Hulandes. Den e era ei, konosí komo e Siglo di Oro Hulandes, colonianan tabata establesí alrededor e mundo

Hopi historiadó di ekonomia ta konsiderá Hulanda komo e promé país kapitalista di mundu. Den kuminsamentu di e tempu modèrnu di Europa e tabata tin e siudat di negoshi mas riku (Amsterdam) i e promé beurs na mundo.

Despues di algun aña bou di Napoleon I su Promé Imperio Franses, Reino Hulandes a nace. Esaki tabata konsistí di Hulanda, Bélgika i Luxemburg. e rei tabata rei di Hulanda, Belgika i gran duque di Luxemburg. na aña 1830 Bélgika a rebeldiá i a declara nan independensia foi Reino Hulandes. y na 1890 E union personal entre Luxemburg i Hulanda a cibra dor di leinan di ascension ku tabata prevení Reina Wilhelmina bira Gran Dukesa.

Hulanda tabata tin varios colonia, manera India Hulandes (awor Indonesia) i Sürnam. E 'colonianan' aki tabata administrá pa e Vereenigde Oostindische Compagnie òf VOC, i e West-Indische Compagnie òf WIC, tur dos tabata compania privá. Tres siglo despues e companianan aki a haña nan mes ku problema finansiero i e teritorionan ku nan tabata tin a kai bou di gobièrnu hulandes (den 1815 i 1791 respektivamente). Ta ei nan a bira colonia ofisial di Hulanda.

Durante siglo 19, Hulanda no tabata mes lihé den industrialisakshon, kompará ku otro país di Oropa. Esaki tabata pasombra di su infrastructura di kanalnan i su dependensia riba poder di bientu. Hulanda a ceda neutral durante e promé Guera Mundial i tabata tin intenshon di hasi esei den e Di Dos Guera Mundial. Sinembargo, Nazi Alemania a invadí Hulanda den 1940. Locual a resultá tabata su partisipacion den e aliansa entre Inglatera i Fransia, i su pedido di ayudo. E país tabata derotá rapidamente i despues ocupádo, maske e inglesnan a tene Zeeland un tempu. Durante e okupashon mas ku 100.000 hudiu hulandes tabata matá den e Holokousto hunto ku hopi hende romani. Grupo 21 di Ehérsito di a forsanan aliá tabata tin e tarea di konduktá operashonnan militario pa liberá Hulanda despues di e Bataya di Normandia. Soldadonan di Inglatera, Canada, Polonia i Merca a kuminsa bringa riba tera hulandes den sèptèmber di 1944, lokual a kaba na e operacion "Market Garden". Awor e Aliadónan tabata tin nan wowo riba Alemania i Hulanda tabata liberá porfin riba 5 di mei 1945 (solamente tres dia promé ku tur forsa aleman a capitulá). Pasombra di e avansenan di e Aliadónan i e confiscacion di carga di e alemannan, hulandesnan a sufri òf muri di hamber den e winter di 1944-1945.

Despues di e guera, e economia hulandes a progresá, despues di hopi aña di ta neutral, dor di sera ku paísnan banda di dje. Hulanda a bira miembro di e kooperacion Benelux (di België, Nederland, i Luxembourg). Ainda mas, Hulanda tabata un di e 12 paísnan ku a funda e Organisashon di Pacto Nort Atlántiko (NAVO na hulandes, NATO na ingles) i un di e seis ku a funda e Comunidad Oropeo di Carbon i Stal, ku despues a bira e Union Oropeo.

Polítika

Hulanda tabata un demokrasia parlamentario for di aña 1848 i un monarkia konstitushonal for di 1815. Promé ku esaki e tabata un repúblika di 1581 pa 1806 i un monarkia di 1806 pa 1810 (e tabata parti di Fransia entre 1810 ku 1813). E monarka ta e kabes di estado, kual ta Rei Willem-Alexander. E monarka awe tin solamente un funshon seremonial, pero e konstitushon ta permití e monarka algun poder, por si akaso e ministernan supordiná nan mes. E monarka su firma ta nesesario pa hasi kualke lei ofisial, i si un konflikto habri entre e i e ministernan, un krisis konstitushonal lo resultá.

Gobièrnunan hulandes tabata konsistí di un koalishon for di siglo 19, pasobra nunca un partido tabata basta grandi pa haña mayoria absoluto. Formalmente, e monarka ta apuntá e miembronan di gobièrnu. Realmente, manera e resultadonan di e elekshon parlamentario ta konosí, un coalishon ta formá (den un proseso di negosiashon lokual a yega di dura shete luna). Despues di esaki e monarka ta apuntá e gobièrnu formá. E cabes di gobièrnu ta e promé minister, Minister President na hulandes. E ta un primus inter pares ("promé entre igual") ku normalmente ta e kabes di e partido mas grandi den e koalishon. Algun hende sa debatí kuantu influensia Reina Beatrix tabatin riba e formashon di gobièrnu.

E parlamento ta konsistí di dos "kamber". E 150 miembro di e Tweede Kamer ta eligí kada kuater aña den eleccionnan directo. E asambleanan provinsial tambe ta eligí directamente. E miembronan di e asambleanan provinsial ta eligí un tersero di e senado (Eerste Kamer), lokual ta considerá menos importante ku e Tweede Kamer. Nan ta completamente eligí indirectamente cada seis aña, i por rechasá lei so, anto no por proponé ni cambia ley existente. Hunto, e Eerste i Tweede Kamer ta forma e Staten-Generaal.

Dia 7 di febrüari 2006, e Tweede Kamer a introdusí e derecho di inisiativa popular ("volksinitiatief") na un nivel nashonal.

Sientífico político ta considerá Hulanda como un país ku tin diferensia grandi entre e gruponan social pero ainda ta mantené su mes stabil. Un splicashon ta ku for di Siglo Medio tabata tin e nesesidat pa differente minoridad kooperá pa yuda bringa e awa. Un mehór teoria ta incluí un fayo parsial di feodalismo i un rechaso ecsitoso di apsolutismo. E sistema di yega na un acuerdo apesar di diferensianan yama e polder model na hulandes. Tambe, Hulanda semper tabata un país di negoshante, dominá pa un burguesia liberal i pa comersio internacional, hende mester tolerá otro su cultura. Na Hulanda mes, maske calvinismo tabata e religion di estado te ku siglo 19, tabata tin un toleransia pa katóliko i hudiu. Sinembargo, católiconan no tabata permití di tin funkshon den gobièrnu te ku siglo 19 i tabata tin restriccion protestant riba tur edifisio católico i hudiu. Te ku medio siglo 19, católico kasi nunca tabata por a traha misa nobo ku claramente tabata católico. Entre 1839 i 1940 Hulanda a purba di ta neutral banda di mayoria asuntu internacional i a logra di ceda afó di e Promé Guera Mundial (maske esaki a faya den Di Dos Guera Mundial). Lokual a resultá ta un reputashon kordial den otro país, un asina bon ku hende ku pasaporte hulandes tin kasi ningun problema pa drenta otro país, pa bishitá òf hasta emigrá.

Sinembargo, den e promé añanan di siglo 21 tabata tin un cambio den polítika hulandes, kual partidonan links ta birando mas grandi ku partidonan drechi. Un ehèmpel di esaki ta e kaso di LPF. Pim Fortuyn, fundadó di e partido, a tene cabinètnan anterior responsabel pa e fayonan den e integracion di imigrantenan.

Na kabes di e gobièrnu aktual ta e kabinèt Balkenende III, un kontinuashon kortiku di Balkenende II (CDA/VVD/D66) sin e partido mas chikitu di e coalicion, D66. Eleccion ta planiá pa 22 novèmber, 2006.

Balkenende II su pólisanan di reformacion economico i imigracion no tabata masha popular, locual a resulta na mas apoyo pa e oposiccion. Den e eleccionnan munisipal di 2006, e coalicion a perde hopi na e otro partidonan, manera e partido laboral (PvdA) i e partido sosialistiko (SP). E desishonnan kontroversial di minister Verdonk tokante e estado legal di polítiko Ayaan Hirsi Ali, e gobièrnu hulandes a cai den crisis riba 29 di yüni, 2006. Jan-Peter Balkenende a presentá su cabinèt temporal na e Reina riba 7 di yüli.

Riba 1 di yüni, 2005, 61,6% di votadónan a disidí den un referèndum kontra un konstitushon pa e Union Oropeo, tres dia despues ku Fransia a vota kontra.

Futuro

Divishon Administrativo

Hulanda

Geografia

Ekonomia

Demografia

Idiomanan

hulandes

Religion

Kultura

Arte

Linknan eksterno

  • [1] - Portal ofisial di gobièrnu di Hulanda
  1. 1.0 1.1 (en) Laatste census 1 januari 2002 (via V.N.)
{{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}}
Hulanda
Listen to this article

This browser is not supported by Wikiwand :(
Wikiwand requires a browser with modern capabilities in order to provide you with the best reading experience.
Please download and use one of the following browsers:

This article was just edited, click to reload
This article has been deleted on Wikipedia (Why?)

Back to homepage

Please click Add in the dialog above
Please click Allow in the top-left corner,
then click Install Now in the dialog
Please click Open in the download dialog,
then click Install
Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list,
then click Install
{{::$root.activation.text}}

Install Wikiwand

Install on Chrome Install on Firefox
Don't forget to rate us

Tell your friends about Wikiwand!

Gmail Facebook Twitter Link

Enjoying Wikiwand?

Tell your friends and spread the love:
Share on Gmail Share on Facebook Share on Twitter Share on Buffer

Our magic isn't perfect

You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.

This photo is visually disturbing This photo is not a good choice

Thank you for helping!


Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.

X

Get ready for Wikiwand 2.0 🎉! the new version arrives on September 1st! Don't want to wait?