Како хронолошка одредница за почетокот на железното време се земаат последните векови од вториот милениум пне., те. околу 1200 г. пне. Оваа дата е во врска со значајните претумбации, кои во тој период го потресле поголемиот дел од средоземниот простор, т.н. егејски преселби. Поместувањето трае отприлика сè до VIII век п.н.е., кога настанува определено стабилизирање на племињата во географски аспект.

Железното време во Република Македонија според М. Гарашанин е поделено на: рано железно време I и II кое го покрива периодот до VI век пне. и железно време III кое го опфаќа крајот на VI век пне. кога најголемиот дел од Македонија пред сè го губи праисторискиот карактер во материјалната култура. Територијата на Република Македонија наоѓајќи се во централно-Балканскиот регион не претставувала географска, културна, етничка средина која била затворена и изолирана. Истата трпела влијание од другите културни групи од соседните простори. Долините на Вардар и другите реки претставувале особена комуникација меѓу север и југ те. помеѓу средна Европа и Егеј.

Со рекогносцирање евидентирани се железнодобски населби сместени на високи и потешко пристапни места. За разлика од населбите, некрополите се систематски истражувани и истите ги има во неколку типови: гробови под тумули, рамни некрополи и крајпатни гробови.

Во Висои е истражен тумул со 44 гробни конструкции, а во Пелагонискиот Регион исто така се евидентирани тумули кај селата Мојно, Орле и Чанчиште.

Други наоѓалишта од железното време се: Орлова Чука, Кунова Чука и Текешински лозја во источна Македонија. Во Охридската област познати се требенишките кнежевски гробови од VI век пне., потоа наоѓалиштата кај селата Радолишта и Речица.

• Студентско Археолошко здружение Аксиос Архивирано на 21 јануари 2005 г.