ნელი ზაქსი
გერმ. Nelly Sachs
დაბადების თარიღი	10 დეკემბერი 1891
დაბადების ადგილი	შონებერგი
გარდაცვალების თარიღი	12 მაისი, 1970
გარდაცვალების ადგილი	სტოკჰოლმი
დასაფლავებულია	Mosaic Cemetery, Northern Cemetery[1] [2]
საქმიანობა	პოეტი, დრამატურგი
ენა	გერმანული, შვედური
მოქალაქეობა	გერმანია  შვედეთი[3]
ჯილდოები	ნობელის პრემია ლიტერატურაში[4] [5] [3] [6] , ბერლინის საპატიო მოქალაქე, გერმანიის წიგნის ვაჭრობის მშვიდობის პრემია[7] , Droste-Preis, ნელი ზაქსის პრემია და Sveriges Radio's Poetry Prize
მეუღლე
ხელმოწერა
ნელი ზაქსი ვიკისაწყობში

ნელი ზაქსი (გერმ. Nelly Sachs; დ. 10 დეკემბერი 1891, შონებერგი, გერმანია, – გ. 12 მაისი, 1970, სტოკჰოლმი, შვედეთი) — ებრაული წარმოშობის გერმანელი პოეტი და დრამატურგი. 1940 წლიდან ცხოვრობდა შვედეთში. ზაქსის თხზულებები ასახავს ებრაელების განსაცდელს და ტრაგიკულ ბედს მის თანამედროვე მსოფლიოში. მიღებული აქვს ნობელის პრემია ლიტერატურაში (1966, შმუელ აგნონთან ერთად).

ნელი ლეონი ზაქსი დაიბადა შონებერგში (ამჟამად ბერლინის ნაწილია) 1891 წელს შეძლებული ებრაელი მეწარმის ოჯახში. სუსტი ჯანმრთელობის გამო განათლება სახლში მიიღო. ბავშვობიდან სწავლობდა მუსიკას და ცეკვას. ლექსების წერა 17 წლის ასაკში დაიწყო. მისი თავდაპირველი თხულებები — რომანტიკული პოეზია 1920-იანი წლებიდან იბეჭდებოდა გერმანიის პრესაში. მისი ადრეული პოეტური ესთეტიკა გერმანული რომანტიზმის, ასევე ქრისტიანობისა და იუდაიზმის გარკვეულ გავლენას განიცდიდა.^[8] ზაქსის შემოქმედებაში ასევე აისახა ახალგაზრდობის წარუმატებელი და ერთადერთი სიყვარულით გამოწვეული იმედგაცრუება (მისი საყვარელი მამაკაცი საბოლოოდ ნაცისტების პატიმრობაში დაიღუპა).

გერმანიაში ნაციზმის აღზევებასთან ერთად ზაქსის პიროვნული განწყობები და ცხოვრება მნიშვნელოვნად შეიცვალა. ზაქსის იმდროინდელი ლექსები ასახავს შიშს და ძრწოლვას, მუდმივი საფრთხის განცდას. 1940 წელს ზაქსმა შეიტყო, რომ გერმანიის მთავრობა მის საკონცენტრაციო ბანაკში მოთავსებას გეგმავდა. მალევე მისი ნაცნობის, შვედი მწერალი ქალის, სელმა ლაგერლოფის დახმარებით, ასაკოვან დედასთან ერთად შვედეთში გაიქცა (შვედეთის მოქალაქეობა 1952 წელს მიიღო). მომდევნო წლებში ნელი ზაქსი დედასთან ერთდ ერთოთახიან ბინაში ცხოვრობდა, ზრუნავდა მოხუც მშობელზე და განაგრძობდა წერას; ისწავლა შვედური და თარგმნიდა გერმანულ პოეზიას შვედურად და პირიქით. სწორედ ამ პერიოდიდან გაითქვა ზაქსმა სახელი, როგორც პოეტმა.^[9] ზაქსის ამ პერიოდის ლექსებში შეზავებულია პოეტური სიმარტივე და ძლიერი ემოცია; ისინი გაჯერებულია მისტიკური ხატებებით. ებრაელების ტრაგედიამ და დევნის ტრავმამ ზაქსის სულიერი ჯანმრთელობა ძლიერ შეარყია; რამდენჯერმე იყო მოთავსებული ფსიქიატრიულ დაწესებულებაში, თუმცა წერა არ შეუწყვეტია.^[8]

მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ წლებში შემრიგებლური პოზიცია ეკავა გერმანიის მიმართ, რაც აისახა მისი ნაწარმოებებისა და საჯარო გამოსვლების მიმტევებლურ სულისკვეთებაში. მიმოწერა ჰქონდა გერმანულენოვან მწერლებთან, მაგალითად, ჰანს მაგნუს ენცენსბერგერთან და ინგებორგ ბახმანთან. 1958 წელს მიიღო შვედეთის პოეტთა ასოციაციის პრემია.^[9] 1961 წელს გერმანიის ქალაქ დორტმუნდში მისივე სახელობის ლიტერატურული პრემიის პირველი ლაურეატი გახდა, 1965 წელს კი დაჯილდოვდა გერმანიის გამომცემელთა მშვიდობის პრემიით. 1966 წელს ზაქსს ებრაელ მწერალ შმუელ აგნონთან ერთად გადაეცა ნობელის პრემია ლიტერატურაში. აგნონის თქმით, თავად წარმოადგენდა ისრაელს, ხოლო ზაქსი — „ებრაელი ხალხის ტრაგედიას“. ნელი ზაქსი ნაწლავის სიმსივნით გარდაიცვალა 1970 წელს; დაკრძალულია სტოკჰოლმში.^[8]

ნელი ზაქსის თხზულებებიდან აღსანიშნავია პიესა „ელი: ისრაელის ვნებათა მისტიკური პიესა“ (Eli: Ein Mysterienspiel vom Leiden Israels, 1950), ლექსები: „ნიშანი ქვიშაში“ ("Zeichen im Sand", 1962), „მონუსხვა“ ("Verzauberung", 1970), კრებულები: „სიკვდილის საცხოვრისი“ (In den Wohnungen des Todes, 1947), „გაქცევა და გარდასახვა“ (Flucht und Verwandlung, 1959), Fahrt ins Staublose (1961), „ცოცხალთა ძიება“ (Suche nach Lebenden, 1971).^[8] ქართულად ზაქსის ლექსები ნათარგმნია ნოდარ კაკაბაძის, ჯემალ აჯიაშვილისა და დათო ბარბაქაძის მიერ.

• ნელი ზაქსი. ნაშუაღამევის გუნდნი (ლექსები) (გერმანულიდან თარგმნა დათო ბარბაქაძემ). demo.ge

ხ • გ • რ ნობელის პრემიის ლაურეატები ლიტერატურაში 1901–1925 სიული პრიუდომი (1901) • თეოდორ მომზენი (1902) • ბიორნსტიერნე ბიორნსონი (1903) • ფრედერიკ მისტრალი / ხოსე ეჩეგარაი (1904) • ჰენრიკ სენკევიჩი (1905) • ჯოზუე კარდუჩი (1906) • რადიარდ კიპლინგი (1907) • რუდოლფ ოიკენი (1908) • სელმა ლაგერლოფი (1909) • პაულ ფონ ჰაიზე (1910) • მორის მეტერლინკი (1911) • გერჰარტ ჰაუპტმანი (1912) • რაბინდრანათ თაგორი (1913) • რომენ როლანი (1915) • ვერნერ ფონ ჰეიდენსტამი (1916) • კარლ გელერუპი / ჰენრიკ პონტოპიდანი (1917) • კარლ შპიტელერი (1919) • კნუტ ჰამსუნი (1920) • ანატოლ ფრანსი (1921) • ხაკინტო ბენავენტე (1922) • უ. ბ. იეიტსი (1923) • ვლადისლავ რეიმონტი (1924) • ჯორჯ ბერნარდ შოუ (1925) 1926–1950 გრაცია დელედა (1926) • ანრი ბერგსონი (1927) • სიგრიდ უნსეტი (1928) • თომას მანი (1929) • სინკლერ ლუისი (1930) • ერიკ აქსელ კარლფელდტი (1931) • ჯონ გოლზუორთი (1932) • ივანე ბუნინი (1933) • ლუიჯი პირანდელო (1934) • იუჯინ ო’ნილი (1936) • როჟე მარტინ დიუ გარი (1937) • პერლ ბაკი (1938) • ფრანს ემილ სილანპაა (1939) • იოჰანეს ვილჰელმ იენსენი (1944) • გაბრიელა მისტრალი (1945) • ჰერმან ჰესე (1946) • ანდრე ჟიდი (1947) • ტომას სტერნზ ელიოტი (1948) • უილიამ ფოლკნერი (1949) • ბერტრან რასელი (1950) 1951–1975 პერ ლაგერკვისტი (1951) • ფრანსუა მორიაკი (1952) • უინსტონ ჩერჩილი (1953) • ერნესტ ჰემინგუეი (1954) • ჰალდორ ლაქსნესი (1955) • ხუან რამონ ხიმენესი (1956) • ალბერ კამიუ (1957) • ბორის პასტერნაკი (1958) • სალვატორე კვაზიმოდო (1959) • სენ-ჟონ პერსი (1960) • ივო ანდრიჩი (1961) • ჯონ სტეინბეკი (1962) • გიორგოს სეფერისი (1963) • ჟან-პოლ სარტრი (უარი თქვა ჯილდოზე) (1964) • მიხეილ შოლოხოვი (1965) • შმუელ აგნონი / ნელი ზაქსი (1966) • მიგელ ანხელ ასტურიასი (1967) • იასუნარი კავაბატა (1968) • სემიუელ ბეკეტი (1969) • ალექსანდრე სოლჟენიცინი (1970) • პაბლო ნერუდა (1971) • ჰაინრიხ ბიოლი (1972) • პატრიკ უაიტი (1973) • ეივინდ იუნსონი / ჰარი მარტინსონი (1974) • ეუჟენიო მონტალე (1975) 1976–2000 სოლ ბელოუ (1976) • ვისენტე ალეიქსანდრე (1977) • ისააკ ბაშევის ზინგერი (1978) • ოდისეას ელიტისი (1979) • ჩესლავ მილოში (1980) • ელიას კანეტი (1981) • გაბრიელ გარსია მარკესი (1982) • უილიამ გოლდინგი (1983) • იაროსლავ სეიფერტი (1984) • კლოდ სიმონი (1985) • უოლე შოინკა (1986) • იოსიფ ბროდსკი (1987) • ნაჯიბ მაჰფუზი (1988) • კამილო ხოსე სელა (1989) • ოქტავიო პასი (1990) • ნადინ გორდიმერი (1991) • დერეკ უოლკოტი (1992) • ტონი მორისონი (1993) • კენძაბურო ოე (1994) • შეიმას ჰინი (1995) • ვისლავა შიმბორსკა (1996) • დარიო ფო (1997) • ჟოზე სარამაგო (1998) • გიუნტერ გრასი (1999) • გაო სინძიანი (2000) 2001–დღემდე ვიდიადჰარ ნაიპოლი (2001) • იმრე კერტესი (2002) • ჯონ მაქსველ კუტზეე (2003) • ელფრიდე იელინეკი (2004) • ჰაროლდ პინტერი (2005) • ორჰან ფამუქი (2006) • დორის ლესინგი (2007) • ჟან-მარი გუსტავ ლე კლეზიო (2008) • ჰერტა მიულერი (2009) • მარიო ვარგას ლიოსა (2010) • ტომას ტრანსტრიომერი (2011) • მო იენი (2012) • ელის მანრო (2013) • პატრიკ მოდიანო (2014) • სვეტლანა ალექსიევიჩი (2015) • ბობ დილანი (2016) • იშიგურო კაძუო (2017) • ოლგა ტოკარჩუკი (2018) • პეტერ ჰანდკე (2019) • ლუიზა გლიუკი (2020) • აბდულრაზაკ გურნა (2021) • ანი ერნო (2022)

ხ • გ • რ ← 1966 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები → ფიზიოლოგია და მედიცინა ფრენსის პეიტონ როუსი (აშშ) ჩარლზ ბრენტონ ჰაგინსი (აშშ) ფიზიკა ალფრედ კასტლერი (საფრანგეთი) ქიმია რობერტ მალიკენი (აშშ) ლიტერატურა შმუელ აგნონი (ისრაელი) ნელი ზაქსი (შვედეთი) მშვიდობა პრემია არ გაცემულა ეკონომიკა გაიცემა 1969 წლიდან.

ხ • გ • რ შვედი ნობელის პრემიის ლაურეატები ქიმია 1903: სვანტე არენიუსი 1926: თეოდორ სვედბერგი 1929: ჰანს ჩელპინი 1948: არნე ტისელიუსი 2015: ტომას ლინდალი ლიტერატურა 1909: სელმა ლაგერლოფი 1916: კარლ გუსტავ ვერნერ ფონ ჰეიდენსტამი 1931: ერიკ აქსელ კარლფელდტი (აიკვდილის შემდეგ) 1951: პერ ლაგერკვისტი 1966: ნელი ზაქსი 1974: ეივინდ იუნსონი / ჰარი მარტინსონი 2011: ტომას ტრანსტრიომერი მშვიდობის განმტკიცება 1908: კლას პონტუს არნოლდსონი 1921: კარლ იალმარ ბრანტინგი 1930: ნათან სიოდერბლუმი 1961: დაგ ჰამარშელდი (სიკვდილის შემდეგ) 1982: ალვა მიურდალი ფიზიკა 1912: გუსტავ დალენი 1924: მანე სიგბანი 1970: ჰანეს ალფვენი 1981: კაი სიგბანი ფიზიოლოგია და მედიცინა 1911: ალვარ გულსტრანდი 1955: ჰუგო თეორელი 1967: რაგნარ გრანიტი 1970: ულფ ფონ ეილი 1981: ტორსტენ ვიზელი 1982: სუნე ბერგსტრიომი / ბენგტ სამუელსონი 2000: არვიდ კარლსონი 2022: სვანტე პააბო ეკონომიკა 1974: გუნარ მიურდალი 1977: ბერტილ ოლინი