Հերքելիություն
Հերքելիություն կամ ֆալսիֆիկացման սկզբունք (լատին․՝ fallere - խաբել, falsification - այստեղ՝ կեղծության հաստատում), հերքման սկզբունք, գիտության մեթոդաբանության մեջ՝ գիտական տեսությունների արժեքը որոշելու համար Կարլ Փոփերի առաջադրած չափանիշը, ըստ որի՝ տեսությունը (տեսական դրույթը) իրական, փաստական բովանդակություն ունի, եթե հնարավոր է գտնել այն հերքող փորձնական փաստեր։ Այլ կերպ՝ իսկապես գիտական, այսինքն՝ փորձնական տեսությունը հերքելի (ֆալսիֆիկացնելի) է։
Յուրաքանչյուր հերքում ստիպում է վերաձևակերպել տվյալ տեսությունը (տեսական դրույթը), նորանոր սահմանափակումներ դնել, աոաջադրել նոր հիպոթեզեր։ Ֆալսիֆիկացման սկզբունքի տեսակետից՝ գիտական հայտնագործության ընթացքը և առհասարակ գիտության զարգացումը ներկայանում են ոչ թե որպես փորձնական տվյալների ընդհանրացում (ինդուկտիվ ընթացք), այլ տեսական մտածողության կողմից առաջադրվող և «Փորձի քննադատությանը» ներկայացվող համարձակ հիպոթեզերի հաջորդափոխություն։ Տեսության փորձնական հիմնավորման հարցում ֆալսիֆիկացման սկզբունքը հակադրվում է վերիֆիկացման սկզբունքին։ Ըստ ֆալսիֆիկացման սկզբունքի՝ հաստատող օրինակները պետք է հաշվի առնվեն միայն այն դեպքում, եթե դրանց հակառակ փաստերը միանշանակ կերպով կհերքեին տվյալ տեսությունը։ Ուստի ֆալսիֆիկացման սկզբունքը մերժում է «միշտ ճշմարիտ» տեսությունները, որոնք չեն կարող անել եզակի դեպքերի միանշանակ կանխատեսություններ, բայց post factum հաստատվում են որևէ փաստի թե՝ առկայությամբ և թե՝ բացակայությամբ (օրինակ, Ֆրոյդի տեսությունը չի կարող կանխատեսել մարդու որևէ կոնկրետ արարք, բայց պատրաստ է հետին թվով բացատրելու տվյալ արարքը կատարելը կամ չկատարելը)։
Վերիֆիկացման սկզբունքի նման, ֆալսիֆիկացման սկզբունքը քննությունից հանում է փիլիսոփայության («մետաֆիզիկայի») և նույնիսկ տեսական բնագիտության ընդհանրական դրույթները։ Ֆալսիֆիկացումը կարող է լինել փորձնական բնագիտության միայն մի մասնավոր եղանակ, բայց ոչ ընդհանուր մեթոդաբանական սկզբունք։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Поппер К․, Логика и рост научного знания, пер․ с англ․, М․, 1983․
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ 
|
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
