Հեղինե Չքնաղ
| Հեղինե Չքնաղ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | Հին հունական դիցաբանության կերպար և legendary progenitor? |
| Դիցաբանություն | Հունական դիցաբանություն |
| Սեռ | իգական |
| Հայր | Զևս[1][2] |
| Մայր | Լեդա[1][2] |
| Քույր/Եղբայր | Կաստոր, Պոլիդևքոս և Կլիթեմնեստրա |
| Ամուսին | Թեսևս, Մենելայոս[1][3], Պարիս, Դեիֆոբուս[4] և Աքիլլես |
| Կողակից | Պարիս[5], Աքիլլես, Enarephoros?, Idas?, Lynceus?, Corythus? և Theoclymenus? |
| Զավակներ | Իֆիգենիա, Հերմիոնա[6][7], Pleisthenes?, Morraphius?, Aethiolas?[8], Corythus?, Thronius?, Nicostratus?, Իդեուս, Bunicus?, Aganus?, Helena? և Euphorion? |
 Helen Վիքիպահեստում | |
Հեղինե[9] (հուն․՝ Ἑλένη, Ἑλένα), ըստ հունական դիցաբանության[10]՝ Զևսի և Լեդայի դուստրը[11] (ըստ Եվրիպիդեսի, երրորդ աղջիկը[12]), Մենելայոսի կինը։ Հռչակված էր իր գեղեցկությամբ և կրում էր «Չքնաղ» մականունը։ Պարիսի կողմից նրա առևանգումը պատճառ է հանդիսացել Տրոյական պատերազմի բռնկման համար։
Իր վերերկրային գեղեցկությամբ պայմանավորված՝ սկզբնական շրջանում անտիկ հունական առասպելներում հիշատակվել է իբրև աստվածուհի, իսկ արդեն Հոմերոսի պոեմներում նա ներկայանում է որպես մահկանացու կին[13]։
Ծնունդ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հին հունական դիցաբանության մեջ Հեղինեն սպարտացի թագուհի էր։ Առասպելի վարկածներից մեկի համաձայն՝ Հեղինեն եղել է մահկանացու Լեդայի և աստվածների հայր Զևսի դուստրը։ Նույն վարկածի համաձայն՝ Զևսը Լեդային հայտնվել է կարապի կերպարով։ Այդ միությունից Լեդան ձու է ծնել, որից էլ դուրս է եկել Հեղինեն։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ Լեդան ընդամենը պահպանել է մի հովվի կողմից հայտնաբերած այն ձուն, որն ստեղծվել էր վրիժառության աստվածուհի Նեմեսիսի և Զևսի միությունից[14]։ Երբ ձվից հայտնվել է Հեղինեն[15], Լեդան որոշել է պահել նրան ինչպես սեփական դստերը։
Ամուսնություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հեղինեի վերերկրային գեղեցկության լուրը տարածվում է ողջ Հունաստանով, և նրան տեսնելու են գալիս նշանավոր հերոսներ։ Հեղինեի երկրային հայրը՝ Սպարտայի արքա Տինդարոսը, Ոդիսևսի խորհրդով ընտրության իրավունքը տալիս է հենց Հեղինեին և Հեղինեն որպես ամուսին ընտրում է Մենելայոսին։ Նման ընտրությունը պայմանավորված էր նրանով, որ Տինդարոսի մյուս դուստրը՝ Կլիտմնեստրան, ամուսնացած էր Մենելայոսի եղբոր՝ Ագամեմնոնի հետ։
Հետագայում Տինդարոսը զիջում է Սպարտայի թագավորական իշխանությունը Մենելայոսին և Հեղինեին։ Մենելայոսի ու Հեղինեի ամուսնությունից ծնվում է նրանց դուստրը՝ Հերմայոնեն[16]։ Մենելայոսի ու Հեղինեի ամուսնական խաղաղ կյանքը ձգվում է տասը տարի[17], մինչև Սպարտա է ժամանում տրոյական արքայազն Պարիսը, որին Աֆրոդիտեն խոստացել էր ամենաչքնաղ կնոջը՝ որպես փոխհատուցում նրա, որ Պարիսն Աֆրոդիտեին հռչակել էր իբրև աստվածուհիներից ամենաչքնաղը։
Հեղինեն Տրոյայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Օգտվելով Մենելայոսի բացակայությունից՝ Պարիսը առևանգում է Հեղինեին, իր հետ տանում Տրոյա։
Ըստ հին հույն պոետ Ստեսիքորի վարկածի, լեգենդի համաձայն, երբ նա գրել է Պարիսի կողմից Հեղինեի առևանգման մասին, անմիջապես կուրացել է։ Պոետն աղաչել է աստվածներին, որ վերականգնեն տեսողությունը, և այդ ժամանակ երազում նրան է հայտնվել Հեղինեն ու ասել, որ դա պատիժ է նրա համար, որ իր մասին նման ոչ բարեհաճ բանաստեղծություններ է հորինել։ Այդ ժամանակ Ստեսիքորը նոր բանաստեղծություն է հորինում՝ պատմելով, որ Պարիսը Տրոյա է տարել, ոչ թե Հեղինեին, այլ նրա ուրվականը, իսկ իրական Հեղինեին աստվածները տարել են Եգիպտոս[18], որտեղ նա մինչև կյանքի վերջ հավատարիմ է մնացել Մենելայոսին[19]։ Դրանից հետո պոետի տեսողությունը վերականգնվել է։ Այս լեգենդի հիման վրա է Եվրիպիդեսը գրել «Հեղինե» ողբերգությունը[20]։
Ժամանելով Տրոյա՝ Հեղինեն գրավում է տրոյացիների սրտերը։ Շուտով Տրոյա են ժամանում Մենելայոսն ու Ոդիսևսը, որպեսզի խաղաղ ճանապարհով վերադարձնեն Հեղինեին։ Սակայն տրոյացիները հրաժարվում են վերադարձնել նրան, ինչի արդյունքում էլ սկսվում է Տրոյական պատերազմը, որը տևում է տասը տարի։
Հոմերոսի «Իլիականում» խոսվում է այն մասին, որ Հեղինեն ձանձրանում է իր դրությունից, քանի որ Աֆրոդիտեի կախարդանքը, որով նա Պարիսի նկատմամբ զգացմունքներ էր առաջացրել Հեղինեի մեջ, արդեն չէին գործում։ «Ոդիսկանի» չորրորդ երգում Հեղինեն պատմում է, որ հենց ինքն է օգնել Ոդիսևսին գաղտագողի ներթափանցել քաղաք[21]։ Նման կերպ Տրոյայի պաշարման ժամանակ Հեղինեն օգնել է Ոդիսևսին տեղի տաճարից առևանգել Աֆրոդիտեի փայտե արձանը։
Տրոյայի գրավումից հետո Մենելայուսը սուրը ձեռքին փնտրում է Հեղինեին, որպեսզի գլխատի նրան դավաճանության համար, սակայն տեսնելով նախկին գեղեցկությամբ փայլող Հեղինեին՝ գցում է ձեռքից սուրն ու ներում նրան[22]։
Առասպելի եգիպտական տարբերակում Մենելայոսը Հեղինեի ուրվականի հետ մեկնում է Եգիպտոս, որպեսզի այնտեղ գտնի իրական Հեղինեին։ Հեղինեի ուրվականը համբարձվում է երկինք, իսկ իրական Հեղինեն վերադառնում է Մենելայոսի մոտ։
Մահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Համաձայն լեգենդի, մահվանից հետո Հեղինեն տեղափոխվում է Լևկա կղզի՝ Դանուբի գետաբերանի մոտ[23], որտեղ հավերժ կապվում է Աքիլլեսի հետ, քանի որ առասպելներից մեկի համաձայն՝ Հեղինեն և Աքիլլեսը հանդիպել են Տրոյական հարթավայրում Աքիլեսի մահից ոչ շատ առաջ։
Կերպարը արվեստում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տրոյական պատերազմի մասին առասպելների ձևավորումից հետո, որն իր մեջ ամփոփում է նաև բանահյուսական տարրեր, Հեղինեն դառնում է առասպելի գլխավոր հերոսներից մեկը, որը հետագայում նրա կերպարը դարձրել է մինչև օրս արվեստի տարբեր ճյուղերում ամենահաճախ արտացոլվող կերպարներից մեկը։ Հեղինեի կերպարն արտացոլվել է նաև անտիկ կերպարվեստում, մասնավորապես Պոլիգնոտի և Զևկիսի չպահպանված նկարները, «Պարիս և Հեղինե» որմնանկարը Պոմպեոսում և այլն։ Հատկապես Վերածննդի շրջանում Հեղինեի առևանգման թեմատիկան դառնում է գեղարվեստի մեջ ամենատարածվածը[24]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Любкер Ф. Helena (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 597.
- ↑ 2,0 2,1 Augias C. I segreti di Roma (իտալ.): Storie, luoghi e personaggi di una capitale — 2007. — P. 3. — 424 p. — ISBN 978-88-04-56641-0
- ↑ Любкер Ф. Menelaus (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 855—856.
- ↑ (not translated to grc) Little Iliad (հին հունարեն.)
- ↑ Homer Ἰλιάς — 0800.
- ↑ Гермиона (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1893. — Т. VIIIа. — С. 539.
- ↑ Любкер Ф. Hermione (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 617.
- ↑ Knaack G. Aithiolas (գերմ.) // Kategorie:RE:Band I,1 — 1893.
- ↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 59. ISBN 99941-56-03-9.
- ↑ Мифы народов мира (энциклопедия). М., 1991-92. В 2 т. Т.1. С.431-432, Любкер, Фридрих Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.2. С.97
- ↑ Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека III 10, 7-8 далее
- ↑ Еврипид. Ифигения в Авлиде 51
- ↑ Гомер. Илиада XXIV 765
- ↑ Стасин. Киприи, фр.9 Бернабе
- ↑ Псевдо-Эратосфен. Превращения в звезды 25, со ссылкой на Кратина
- ↑ Гесиод. Перечень женщин, фр.175 М.-У.; Гомер. Одиссея IV 14
- ↑ Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека III 11, 1; Э III 3; Э VI 14.28
- ↑ Еврипид. Елена 112—114
- ↑ Еврипид. Елена 31-36
- ↑ Alan, Introduction, 18–28
- ↑ Гигин. Мифы 249; Трифиодор. Взятие Илиона 520
- ↑ Еврипид. Андромаха 628; Аристофан. Лисистрата 155
- ↑ Павсаний. Описание Эллады III 19, 11-13; Конон. Мифы 18
- ↑ David, Narrative in Context, 136; Hughes, Helen of Troy, 181–182
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Aristophanes, Lysistrata. For an English translation see the Perseus Project.
- Cicero, De inventione II.1.1–2
- Cypria, fragments 1, 9, and 10. For an English translation see the Online Medieval and Classical Library.
- Dio Chrysostom, Discourses. For an English translation, see Lacus Curtius.
- Euripides, Helen (play)'. For an English translation, see the Perseus Project.
- Euripides, Iphigenia in Aulis. For an English translation, see the Perseus project.
- Euripides, Orestes (play). For an English translation, see the Perseus Project.
- Herodotus, Histories (Herodotus), Book II. For an English translation, see the Perseus Project.
- Hesiod, Catalogs of Women and Eoiae. For an English translation see the Online Medieval and Classical Library Արխիվացված 2013-07-05 Wayback Machine.
- Homer, Iliad, Book III; Odyssey, Books IV, and XXIII.
- Gaius Julius Hyginus, Fables. Translated in English by Mary Grant.
- Isocrates, Helen. For an English translation, see the Perseus Project.
- Maurus Servius Honoratus, In Aeneida I.526, XI.262
- Lactantius Placidus, Commentarii in Statii Thebaida I.21.
- Little Iliad, fragment 13. For an English translation, see the Online Medieval and Classical Library.
- Ovid, Heroides, XVI.Paris Helenae. For an English translation, see the Perseus Project.
- Pausanias (geographer), Description of Greece, Book III. For an English translation, see the Perseus Project.
- Pseudo-Apollodorus, Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus), Book III; Epitome.
- Sappho, fragment 16.
- Sextus Propertius, Elegies, 3.14. Translated in English by A.S. Kline.
- Theocritus, Idylls, XVIII (The Epithalamium of Helen). Translated in English by J. M. Edmonds.
- Virgil, Aeneid. Book VI. For an English translation see the Perseus Project.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Allan, Williams (2008). «Introduction». Helen. Cambridge University Press. ISBN 0-521-83690-5.
- Anderson, Michael John (1997). «Further Directions». The Fall of Troy in early Greek Poetry and Art. Oxford University Press. ISBN 0-19-815064-4.
- Blondell, Ruby (2013). Helen of Troy: Beauty, Myth, Devastation. Oxford University Press. ISBN 9780199731602.
- Cairns, Francis (2006). «A Lighter Shade of Praise». Sextus Propertius. Cambridge University Press. ISBN 0-521-86457-7.
- Calame, Claude (2001). «Chorus and Ritual». Choruses of Young Women in Ancient Greece (translated by Derek Collins and Janice Orion). Rowman & Littlefield. ISBN 0-7425-1525-7.
- Caprino, Alexandra (1996). «Greek Mythology in Etruria». In Franklin Hall; John (ed.). Etruscan Italy. Indiana University Press. ISBN 0-8425-2334-0.
((cite book)): CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link) - Chantraine, Pierre (2000). «Ἐλένη». Dictionnaire Étymologique de la Langue Gercque (French). Klincksieck. ISBN 2-252-03277-4.
((cite book)): CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Cingano, Ettore (2005). «A Catalog within a Catalog: Helen's Suitors in the Hesiodic Catalog of Women». In Hunter; Richard L. (ed.). The Hesiodic Catalog of Women. Cambridge University Press. ISBN 0-521-83684-0.
((cite book)): CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link) - Clader, Linda Lee (1976). Helen. Brill Archive. ISBN 90-04-04721-2.
- Cyrino, Monica S. (2006). «Helen of Troy». In Winkler; Martin M. (ed.). Troy: from Homer's Iliad to Hollywood. Cambridge University Press. ISBN 1-4051-3182-9.
((cite book)): CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link) - David, Benjamin (2005). «Narrative in Context». In Jenkens, Lawrence A. (ed.). Renaissance Siena. Truman State University. ISBN 1-931112-43-6.
- Eaverly, Mary Ann (1995). «Geographical and Chronological Distribution». Archaic Greek Equestrian Sculpture. University of Michigan Press. ISBN 0-472-10351-2.
- Edmunds, Lowell (2007 թ․ մայիս). «Helen's Divine Origins». Electronic Antiquity: Communicating the Classics. X (2): 1–44. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 7-ին.
- Frisk, Hjalmar (1960). «Ἐλένη». Griechisches Etymologisches Wörterbuch (German). Vol. I. French & European Pubns.
((cite book)): CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Gantz, Timothy (2004). Early Greek Myth. Baltimore, MD and London: The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-5362-1.
- Gumpert, Matthew (2001). «Helen in Greece». Grafting Helen. University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-17124-8.
- Hard, Robin; Rose, Herbert Jennings (2004). «the Trojan War». The Routledge Handbook of Greek Mythology. Routledge. ISBN 0-415-18636-6.
- Hughes, Bettany (2005). Helen of Troy: Goddess, Princess, Whore. New York: Alfred A. Knopf. ISBN 0-224-07177-7.
- Executive ed.: Joseph P. Pickert... (2000). «Indo-European roots: wel₂». The American Heritage Dictionary of the English Language. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 0-395-82517-2.
- Jackson, Peter (2006). «Shapeshifting Rape and Xoros». The Transformations of Helen. J.H.Röll Verlag.
- Kim, Lawrence (2010). «Homer, poet and historian». Homer Between History and Fiction in Imperial Greek Literature. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19449-5.
- Lindsay, Jack (1974). «Helen in the Fifth Century». Helen of Troy: Woman and Goddess. Rowman and Littlefield. ISBN 0-87471-581-4.
- Lynn Badin, Stephanie (2006). «Religion and Ideology». The Ancient Greeks. ABC-CLIO. ISBN 1-57607-814-0.
- Maguire, Laurie (2009). «Beauty». Helen of Troy. John Wiley and Sons. ISBN 9781405126359.
- Mansfield, Elizabeth (2007). «Helen's Uncanny Beauty». Too Beautiful to Picture. University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-4749-6.
- Matheson, Susan B. (1996). «Heroes». Polygnotos and Vase Painting in Classical Athens. University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-13870-4.
- Meagher, Robert E. (2002). The Meaning of Helen. Bolchazy–Carducci Publishers. ISBN 0865165106.
- Mills, Sophie (1997). «Theseus and Helen». Theseus, Tragedy, and the Athenian Empire. Oxford University Press. ISBN 0-19-815063-6.
- Moser, Thomas C. (2004). A Cosmos of Desire. University of Michigan Press. ISBN 0-472-11379-8.
- Nilsson, Martin Persson (1932). «Mycenaean Centers and Mythological Centers». The Mycenaean Origin of Greek Mythology. Forgotten Books. ISBN 1-60506-393-2.
- Pomeroy, Sarah B. (2002). «Education». Spartan Women. Oxford University Press. ISBN 0-19-513067-7.
- Redfield, James (1994). «The Hero». The Tragedy of Hector. Duke University Press. ISBN 0-8223-1422-3.
- Skutsch, Otto (1987). «Helen, her Name and Nature». The Journal of Hellenic Studies. 107: 188–193. doi:10.2307/630087. JSTOR 630087.
- Suzuki, Mihoko (1992). «The Iliad». Metamorphoses of Helen. Cornell University Press. ISBN 0-8014-8080-9.
- Thompson, Diane P. (2004). «The Fall of Troy – The Beginning of Greek History». The Trojan War. McFarland. ISBN 0-7864-1737-4.
- Whitby, Michael (2002). «Introduction». Sparta. Taylor & Francis. ISBN 0-415-93957-7.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- An analysis of the legend including historical evidence of worship as a goddess.
- See reviews of Helen of Troy: Goddess, Princess, Whore by Bettany Hughes (2005) New York: Alfred A. Knopf. 0-224-07177-7, which has been translated into ten languages, on http://www.bettanyhughes.co.uk/
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հեղինե Չքնաղ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
