Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հաշվարկման համակարգ (այլ կիրառումներ)

Հաշվարկման համակարգ, որևէ մարմնի հետ կապված կոորդինատների համակարգի և ժամանակի ընթացքը նշող գործիքի՝ ժամացույցի համախումբ։

Հաշվարկման մարմինը, որի նկատմամբ դիտարկվում է այլ մարմինների կամ նյութական կետերի շարժումը, ընտրվում է ըստ նպատակահարմարության. օրինակ, հաշվարկման մարմին կարող է լինել աշխատասեղանը, որևէ բնակավայր, Երկիրը, Արեգակը, Գալակտիկայի կենտրոնը և այլն։ Մարմինների կամ, ավելի լայն առումով, պատահարների տարածաժամանակային բնութագիրը որոշվում է 4 թվերով՝ տեղը նշող տարածական 3 կոորդինատներով՝ ${\displaystyle x,y,z}$ և ժամացույցի ${\displaystyle t}$ ցուցմունքով (ժամանակային կոորդինատ)։ ${\displaystyle x,y,z,t}$ չորս թվերի բազմությունը ըստ էության կազմում է իրական քառաչափ տարածաժամանակային ամբողջությունը՝ քառաչափ տարածությունը։

Այն հաշվարկման համակարգը, որում տեղի ունի Նյուտոնի առաջին օրենքը, կոչվում է հաշվարկման իներցիալ համակարգ։ Իներցիալ հաշվարկման համակարգի նկատմամբ ուղղագիծ և հավասարաչափ շարժվող յուրաքանչյուր համակարգ դարձյալ իներցիալ է։ Հարաբերականության հատուկ տեսությունը գործ ունի միայն իներցիալ հաշվարկման համակարգերի հետ։

Իներցիալ հաշվարկման համակարգերի նկատմամբ արագացումով շարժվող հաշվարկման համակարգը կոչվում է հաշվարկման ոչ իներցիալ համակարգ։ Այդպիսի համակարգում տեղի չունի Նյուտոնի առաջին օրենքը, որովհետև առաջանում են «թվացող» ուժային (գրավիտացիոն) դաշտեր, որոնք միշտ ազդում են մարմինների վրա։ Հարաբերականության ընդհանուր տեսությունում հաշվարկման համակարգը կարող է լինել կամայական։ Աակայն այստեղ բնության օրենքները ձևակերպվում են այնպես, որ բոլոր հաշվարկման համակարգերում ունենում են մաթեմատիկական հավասարումների միևնույն տեսքը (տենզորական հավասարումներ են)։

Կոորդինատների համակարգի ընտրությունը պայմանավորված է խնդրի բնույթով։ Հաշվարկման համակարգի իներցիալ լինելու պայմանը բավարարվում է երկնային մարմիններից բավականաչափ մեծ հեռավորությունների վրա, երբ կարելի է անտեսել գրավիտացիոն դաշտը։ Այս դեպքում տարածությունը համասեռ է և իզոտրոպ, ուստի ամենահարմարը ուղղանկյուն դեկարտյան կոորդինատների համակարգն է։ Միևնույն պատահարի ${\displaystyle x,y,z,t}$ տարածաժամանակային կոորդինատները իներցիալ հաշվարկման համակարգերում կապված են Լորենցի ձևափոխություններով։ Լույսի արագությունից շատ փոքր հարաբերական արագությունների դեպքում դրանք վերածվում են Գալիլեյի ձևափոխությունների, և այդ մոտավորությամբ պատահարների է ժամանակը բոլոր հաշվարկման համակարգերում միևնույնն է։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 240)։