Լևկիպոս Λεύκιππος
Ծնվել է	մ.թ.ա. 5-րդ դար ենթդ․ Միլեթ
Մահացել է	մ.թ.ա. 5-րդ դար
Քաղաքացիություն	Միլեթ
Ուղղություն	Ատոմիզմ, Մատերիալիզմ և նախասոկրատյան փիլիսոփայություն
Մասնագիտություն	փիլիսոփա և ֆիզիկոս
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն և տիեզերագիտություն
Տիրապետում է լեզուներին	հին հունարեն
Աշակերտներ	Դեմոկրիտես
Leucippus (philosopher) Վիքիպահեստում

Լևկիպոս (հին հունարեն՝ Λεύκιππος, մոտ մ.թ.ա. 500 - մ.թ.ա. 440 թթ.), հին հույն մատերիալիստ փիլիսոփա։ Ճշգրիտ ծննդյան վայրը հայտնի չէ։ Համարվում է ատոմիստական ուսմունքի գաղափարական հիմնադիրը։

Տարբեր ուսումնասիրողների տվյալներով ծնվել է Միլեթում, Աբդերայում, Էլեայում։ Կենսագրական տվյալները բավականին սուղ են, իսկ նրա աշխատությունները չեն պահպանվել։ Հայտնի է միայն, որ նա եղել է Պարմենիդեսի (մոտ մ.թ.ա. 540 կամ մ.թ.ա. 520-450 թթ.), Էմպեդոկլեսի (մոտ մ.թ.ա. 492–432 թթ.), Անաքսագորասի (մոտ մ.թ.ա. 500-428 թթ.) ժամանակակիցը և Դեմոկրիտեսի (մ.թ.ա. մոտ 460-370 թթ.) ուսուցիչն ու զինակիցը։ Ուկնդրել է Զենոն Էլեացուն (մ.թ.ա. 490-430 թթ.), սակայն չի դարձել նրա հետևորդը, այլ շարունակել է անտիկ փիլիսոփայության մատերիալիստական ավանդույթները։

Լևկիպոսի բուն տեքստերի համարյա լրիվ բացակայության և նրա մասին եղած տեղեկությունների աղքատիկության պատճառով առաջ է քաշվել այն ենթադրությունը, որ Լևկիպոսը գրական ֆիկցիա է (Էրվին Ռոդե, Պաուլ Տանների և ուրիշներ)։ Սակայն Հերկուլանյան պապիրուսներում պարունակվող նոր տվյալները հերքում են այդ դրույթը^[1]։ Գերմանացի անտիկագետ-պատմաբան (историк античности) Հերման Դիլսն իր հիմնած դոքսոգրաֆիա^[2] տեսությամբ, «Doxographi graeci» (Հույների դոքսոգրաֆիա, 1879 թ.) աշխատության մեջ ապացուցում է, որ ատոմիզմի տեսության իրական հեղինակը Լևկիպոսն է։ Դեմոկրիտեսը նրանից տարբերվում է միայն որոշ մասնավոր բնագիտական հարցերում, իսկ Արիստոտելը բավական հստակ խոսում է այդ մասին^[3]։

Շարունակելով Հոնիայի փիլիսոփայության ավանդույթները (հատկապես միլեթյան դպրոցի և Հերակլիտի), Լևկիպոսն առաջինը առաջ քաշեց ատոմիստական ուսմունքը։ Բացառված չէ, որ Լևկիպոսն իր ուսմունքի բանավոր շարադրմամբ է սահմանափակվել։ Սակայն նրա գրչին են վերագրվում «Մեծ դիակոսմոս» (հին հունարեն՝ «ὁ μέγας Διάκοσμος» - մեծ աշխարհստեղծում) և «Մտքի մասին» (հին հունարեն՝ «π. νοῦ») աշխատությունները, որոնք հետագայում մ.թ.ա. 4-րդ դարում, միավորված ներկայացվել են Դեմոկրիտեսի դպրոցի (Աբդերյան դպրոցի) կողմից կազմված «Corpus Democriteuin»՝ Դեմոկրիտեսի երկերի ժողովածուի մեջ^[4]։

Դիակոսմոս (διάκοσμος, բառացի – սարքավորում, գործիք), անտիկ շրջանի ատոմիստների տերմին, որը նշանակում է «Աշխարհի կառուցվածք», «Աշխարհի կարգ»։ «Մեծ դիակոսմոս»(ὁ μέγας Διάκοσμος) և «Փոքր դիակոսմոս» (ὁ μικρός Διάκοσμος), երկու փիլիսոփաների գրած ստեղծագործություններն են, որոնցից առաջինը Լևկիպոսին է պատկանում, իսկ երկրորդը՝ Դեմոկրիտեսին։ Դրանք չեն հասել մեր օրերը։ Լևկիպոսից ու Դեմոկրիտեսից հասած հատվածների և ավելի ուշ շրջանի հեղինակների վկայությունների ուսումնասիրությունները թույլ են տալիս ենթադրել, որ Մեծ դիակոսմոսում շարադրվել են աշխարհստեղծման ընդհանուր խնդիրները ատոմիստական մատերիալիզմի տեսանկյունից։ Իսկ Փոքր դիակոսմոսում առաջին անգամ տրվել է բնության և մարդու բնական զարգացման համընդհանուր տեսակետը։

Լևկիպոսն իր ատոմիստական մատերիալիզմի համակարգը կառուցել է զուտ մտահանգման ճանապարհով՝ սկիզբ առնելով Պարմենիդեսի և Զենոնի դիալեկտիկայից։ Նրանցից տրամագծորեն տարբեր ուղղություն ընտրելով, միաժամանակ, ինչպես նրանք Տիեզերքը դիտում էին անշարժ, չծնված և վերջնական ամբողջություն և թույլ չէին տալիս փնտրել անսահմանություն (կա այն, ինչ կա, ինչ չկա՝ գոյություն չունի), Լևկիպոսն էլ ընդունում էր անսահման շատ, անընդհատ շարժվող էլեմենտների կամ ատոմների և ամենատարբեր ձևերի անսահման բազմազանության գոյությունը, քանի որ նրանք պատճառ չունեն այս կամ այն ձևի լինելու և քանի որ իրերն անդադար փոփոխվում ու առաջանում են (Նա գենեզիսը բացատրում էր բազմատեսակ և անվերջ շարժվող մասնիկների բազմազանությամբ)։ Եվ ապա նա հավասարապես ընդունում էր ինչպես գոյի, այնպես էլ չգոյի միանման առկայությունը և թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը հավասարապես համարում էր ամեն բանի պատճառ։

Ընդունելով, որ ատոմը խիտ է և ամբողջական, նա պնդում էր, որ նրանք կազմում են «գոյի» էությունը և շարժվում են դատարկության մեջ, իսկ դատրկությունը նա անվանում էր «գոյություն չունեցող», բայց այնքան իրական էր համարում, ինչքան գոյը^[5]։

Այսպիսով, Լևկիպոսը գիտության շրջանառության մեջ է դրել երեք նոր հասկացություն.

1. բացարձակ դատարկություն,
2. այդ դատարկության մեջ շարժվող ատոմներ,
3. ատոմների մեխանիկական անհրաժեշտություն։

Լևկիպոսը իրերի բազմազանությունը բացատրում է դատարկության առկայությամբ, որը և պայմանավորում է բազմաքանակ տարրերի (ատոմների) գոյությունը։ Ըստ նրա ատոմիստական տեսության տիեզերքը կառուցված է այդ տարրերից, որոնք շարժուն են, համասեռ, անընդհատ ու այդ իսկ պատճառով էլ անբաժանելի են և տարբերվում են մեծությամբ ու ձևով։

Պահպանված մի տեքստի հիման վրա կարելի է ընդունել, որ Լևկիպոսն առաջինն է առաջադրել նաև պատճառականության օրենքը և բավարար հիմունքի օրենքը՝ ենթադրելով, որ գոյություն ունեցող ամեն բան ծագում է որևէ հիմքի վրա և անհրաժեշտաբար։

«Ոչ մի իր չի ծագում առանց պատճառի, այլ ամեն ինչ ծագում է որևէ հիմքի վրա և անհրաժեշտաբար»։

1. Փիլիսոփայական բառարան Ե., 1975 թ.:
2. Փիլիսոփայության պատմություն, Լևկիպ-Դեմոկրիտ [2] Գրադարան (ռուսերեն)
3. Հերման Դիլս Doxographi graeci 1879, գերմաներեն
4. Трубецкой С.Н., История древней философии, т.I [3]
5. ДИЛЬС Герман, Досократики. Историкокритический обзор и перевод А. Маковельского, ч. 1—3. Казань, 1914—1919;
6. ДИЛЬС Герман, Античная техника. М.—Л., 1934. Лит.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լևկիպոս» հոդվածին։

Թեմատիկ կայքեր Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ · Zentralblatt MATH database Բառարաններ և հանրագիտարաններ Բրիտանիկա · Բրոքհաուս · Բրոքհաուսի և Եփրոնի · Բրոքհաուսի և Եփրոնի փոքր · Դասական հնությունների իրական բառարան · Կրուգոսվետ · Մեծ կատալոնական · Մեծ նորվեգական · Մեծ սովետական (1 հրտ.) · Notable Names Database · Treccani · Universalis   Չափորոշչային վերահսկողություն BIBSYS: 95002769 · BNC: a10213351 · BNE: XX1342464 · BNF: 16572998t · CiNii: DA12455460 · GND: 119217805 · ISNI: 0000000085701017 · LCCN: no99064639 · NKC: osd2014826095 · NTA: 069751900 · NUKAT: n2015139953 · SUDOC: 069284695 · VIAF: 71029333, 307157891, 22159518392332772744, 309868833, 316450149, 1398158070640508780008 · WorldCat VIAF: 71029333, 307157891, 22159518392332772744, 309868833, 316450149, 1398158070640508780008

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 588)։