Թեոդորիխ Մեծ
| Թեոդորիխ | |
|---|---|
.png) | |
| Առաջին անգամ հայտնվել է | 471թ․(Օստգոթերի թագավոր)
493թ․(Իտալիայի թագավոր) 511թ․(Վեստգոթերի թագավոր) |
| Վերջին անգամ հայտնվել է | 526թ․ |
| Տեղեկություններ | |
| Ամբողջական անուն | Թեոդորիխ Ամալ |
| Ընտանիք | Թեոդեմիր-հայր Էրելեուվա-մայր |
| Ամուսին(ներ) | Աուդոֆլեդա |
| Երեխաներ | Ամալասունթա
Թեոդեգոթա Օստրոգոթո |
| Կրոն | Արիոսականություն |
Թեոդորիխ (կամ Թեոդերիխ) Մեծը (454թ․ - 526թ․-ի օգոստոսի 30), որը նաև կոչվում է Թեոդորիխ Ամալ, [Ն 1] Օստգոթների թագավորն էր (475–526) և Իտալիայի անկախ Օստգոթական Թագավորության տիրակալը 493թ․-ից մինչև 526թ․-ը, [1] վեստգոթերի ռեգենտ (511թ․–526թ․) և Բյուզանդական կայսրության պատրիկ։ Որպես համակցված գոթական թագավորությունների տիրակալ՝ Թեոդորիխը վերահսկում էր մի կայսրություն, որը ձգվում էր Ատլանտյան օվկիանոսից մինչև Ադրիատիկ ծով : Թեև Թեոդորիխն ինքը օգտագործում էր միայն «արքա» (ռեքս) տիտղոսը, որոշ պատմաբաններ նրան բնութագրում են որպես Արևմտյան Հռոմեական կայսր, [Ն 2] քանի որ նա ղեկավարում էր նախկին Արևմտյան Հռոմեական կայսրության մեծ մասը, որը բնութագրվում էր որպես Res Publica, նա Կոստանդնուպոլսից ստացել էր նախկին արևմտյան ռեգալիան 497 թվականին, իտալական արիստոկրատիայի կողմից հիշատակվում էր կայսերական իշխանների princeps տիտղոսը և իրականացնում էր Արևելքում ճանաչված կայսերական լիազորություններ, ինչպիսիք են կոնսուլներին անվանակոչելը:
Լինելով օստգոթ ազնվականի փոքր երեխա՝ Թեոդորիխը որպես պատանդ տարվեց Կոստանդնուպոլիս, որտեղ նա անցկացրեց իր երիտասարդ տարիները և ստացավ արևելահռոմեական կրթություն: Թեոդորիխը վերադարձավ Պանոնիա մոտ 470 թվականին և ամբողջ 470-ականներին նա արշավեց սարմատների դեմ։ Նա նաև մրցում էր Բալկանների գոթերի միջև ազդեցության համար և 471 թվականին ճանաչվեց թագավոր։ Զենոն կայսրը նրան դարձրեց արևելյան հռոմեական զորքերի հրամանատար 483 թվականին և կոնսուլ 484 թվականին։ Այնուամենայնիվ, Թեոդորիխի և կայսեր միջև հարաբերությունները թշնամական էին, այդ պատճառով Թեոդերիխը հաճախակի հարձակավում էր արևելահռոմեական հողերի վրա։
Զենոնի թելադրանքով 489 թվականին Թեոդորիխը հարձակվեց Իտալիայի թագավոր Օդոակրի վրա և հաղթեց նրան 493 թվականին։ Որպես Իտալիայի նոր կառավարիչ, նա պաշտպանում էր հռոմեական իրավական վարչարարությունը և գիտական մշակույթը` միաժամանակ խթանելով շինարարական խոշոր ծրագրեր ամբողջ Իտալիայում: [2] 505 թվականին նա իր տարածքը ընդլայնեց մինչև Բալկանյան թերակղզի, իսկ 511 թվականին նա իր անմիջական վերահսկողության տակ բերեց վեստգոթական թագավորությունը և հաստատեց հեգեմոնիա Բուրգունդիայի և Վանդալների թագավորությունների նկատմամբ։ Թեոդորիխը մահացավ 526 թվականին և թաղվեց Ռավեննայի մեծ դամբարանում:
Երիտասարդություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թեոդորիխը ծնվել է 454 թվականին Պանոնիայում ՝ Նոյզիդլերի Զեի ափին, Կարնունտումի մոտ, թագավոր Թեոդեմիրի(գերմանական Ամալի ազնվականի) և նրա սիրուհի Էրելեուվայի որդին։ [3] Սա ընդամենը մեկ տարի էր այն բանից հետո, երբ օստգոթները ազատվեցին հոների մոտ մեկդարյա գերիշխանությունից: Այդ ժամանակ շատ ոչ հռոմեական ժողովուրդներ պայքարում էին տարածաշրջանում գերիշխանություն հաստատելու համար։ [3] Նրա գոթական անունը, որը լեզվաբանների կողմից վերակառուցվում է որպես *Þiudareiks, թարգմանվում է որպես «ժողովուրդ-արքա» կամ «ժողովրդի տիրակալ»։ [4]
461 թվականին, երբ Թեոդորիխը յոթ կամ ութ տարեկան էր, նրան որպես պատանդ ուղարկեցին Կոստանդնուպոլիս, որպեսզի ապահովի Օստգոթների կողմից համաձայնագիրը, որը կնքել էր Թեոդեմիրը կայսր Լևոն I- ի հետ: Պայմանագրի պայմանների համաձայն՝ պանոնական գոթերից պահանջվում էր «հանձնել թագավորական ծագում ունեցող պատանդին» կայսեր արքունիքին; այս դեպքում պատանդը Թեոդորիխն էր։ [3] [5] Թեոդորիխը լավ ուսուցում ստացավ Կոստանդնուպոլսի լավագույն ուսուցիչների կողմից։ [2] [5] [6] Թեոդորիխին բարեհաճ վերաբերմունք է ցուցաբերել Լևոն I կայսրը [6] Թեոդորիխը սովորել է կարդալ, գրել և թվաբանություն կատարել Արևելյան կայսրությում գերության ժամանակ: [7]
Երբ Լևոնը լսեց, որ իր կայսերական բանակը Պանոնիայում նահանջում է Գոթերից, նա Թեոդորիխին ուղարկեց տուն՝ նվերներով և առանց որևէ պարտավորությունների: [6] [Ն 3] Վերադառնալով 469/470 թթ., Թեոդորիխը ստանձնեց ղեկավարությունը գոթական շրջաններում, որոնք նախկինում կառավարում էր նրա հորեղբայր Վալամիրը, մինչ նրա հայրը դարձավ թագավոր: Շատ չանցած՝ Սինգիդունումի (ժամանակակից Բելգրադ) մոտ՝ վերին Մեզիայում, Տիսայի Սարմատների թագավոր Բաբայը մեծացրել էր իր իշխանությունը Բյուզանդիայի հաշվին։ Օրինականացնելով ռազմիկի իր դիրքը՝ Թեոդորիխը վեց հազար մարտիկներով անցավ Դանուբը, ջախջախեց սարմատներին և սպանեց Բաբային; այս պահը, ամենայն հավանականությամբ, ամրապնդեց նրա դիրքը և նշանավորեց նրա թագավորության սկիզբը, չնայած իրականում նա դեռ չէր ստանձնել գահը: [6] Թերևս Ամալիի արքայազնի իր հեղինակությունը հաստատելու համար Թեոդորիխը Սինգիդունումի նվաճված տարածքը իրեն վերցրեց։ [9]
470-ականների ընթացքում, Թեոդորիխը արշավանքներ նախաձեռնեց արևելահռոմեական թշնամիների դեմ, որի շնորհիվ նա դարձավ ականավոր ռազմական և քաղաքական գորճիչ: Նրա գլխավոր մրցակիցներից մեկը Թրակիայի գոթերի ցեղապետ Թեոդորիխ Ստրաբոնն էր, ով գլխավորել էր խոշոր ապստամբությունը Զենոն կայսեր դեմ։ Գտնելով ընդհանուր լեզու կայսեր հետ՝ Թեոդորիխը պարգևատրվեց Զենոնի կողմից և նշանակվեց արևելյան հռոմեական զորքերի հրամանատար, մինչդեռ նրա ժողովուրդը դարձավ հռոմեական բանակի ֆեդերատներ։ [7] 471 թվականին Թեոդորիխը ճանաչվել է Օստրոգոթների թագավոր 6000 գոթերի կողմից, որոնք նախկինում ապստամբել էին Հոնական տիրակալ Դենգիզիչի դեմ 467–468 թվականներին։ [10]
Թագավորելը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կայսր Զենոնը որոշելով թուլացնել գերմանական ժողովուրդներին սկսեց թշնամություն մտցնել նրանց կառավարիչների մեջ։ Երբ նա սկսեց աջակցել Թեոդորիխ Ստրաբոյին, Թեոդորիխը շատ զայրացավ և սկսեց հարձակվել Բյուզանդիայի վրա ավերելով երկիրը։ Խաղաղություն փնտրելով 484թ․-ին Զենոնը նրան նշանակեց կոնսուլ։ Սակայն դա չօգնեց և Թեոդորիխը հետագա ձեռքբերումներ փնտրելով՝ հաճախ ավերել է Արևելյան Հռոմեական կայսրության գավառները՝ ի վերջո սպառնալով հենց Կոստանդնուպոլիսին: Մինչև 486 թվականը Թեոդորիխի և Զենոնի միջև բաց ռազմական գործողությունները քիչ էին լինում: Կայսրը օգնություն խնդրեց բուլղարներից, որոնք նույնպես պարտվեցին Թեոդորիխին։ [11] 487 թվականին Թեոդորիխը սկսեց իր ագրեսիվ արշավը Կոստանդնուպոլսի դեմ՝ շրջափակելով քաղաքը, գրավելով ռազմավարական կարևոր արվարձանները և դադարեցնելով նրա ջրամատակարարումը; Թեև թվում է, թե Թեոդորիխն երբեք մտադիր չէր գրավել քաղաքը, փոխարենը՝ օգտագործել հարձակումը որպես Արևելյան կայսրությունից իշխանություն ու հեղինակություն ձեռք բերելու միջոց: [6]
Օստգոթներին ապրելու տեղ էր պետք, և Զենոնը լուրջ խնդիրներ ուներ Օդոակրի հետ, ով գերմանացի ֆեդերատուս էր և Իտալիայի թագավորն էր, որը թեև իբր Զենոնի փոխարքան էր, բայց սպառնում էր բյուզանդական տարածքին և չէր հարգում Իտալիայում հռոմեական քաղաքացիների իրավունքները: 488 թվականին Զենոնը հրամայեց Թեոդորիխին գահընկեց անել Օդոակրին։ Թեոդորիխն իր ժողովրդի հետ շարժվեց դեպի Իտալիա 488 թվականի աշնանը [5] Ճանապարհին նրան հակադրեցին գեպիդները, որոնց նա հաղթեց Սիրմիում 489 թվականի օգոստոսին [5] Գալով Իտալիա՝ Թեոդորիխը հաղթեց Իսոնզոյի և Վերոնայի ճակատամարտերում 489 թվականին [12]
490թ․-ին մեկ անգամ ևս Զենոնը ստիպեց Թեոդորիխին հարձակվել Օդոակրի վրա: [13] Թեոդորիկի բանակը պարտություն կրեց Օդոակերի զորքրից Ֆաենցայում 490 թվականին, բայց 490 թվականի օգոստոսի 11-ին Ադդա գետի ճակատամարտում հաղթանակ ապահովելուց հետո վերականգնեց առավելությունը։ Մի քանի տարի շարունակ Օդոակրի և Թեոդորիխի բանակները պայքարում էին իտալական թերակղզում գերակայության համար։ [14] Թեոդորիխը պաշարեց Ռավեննան մինչև 493 թվականի փետրվարի 2-ը, երբ պայմանագիր ստորագրվեց թագավորների միջև նրանց սարքելով Իտալիայի միացյալ կառավարիչներ։ [15] Թեոդորիխը մտավ Ռավեննա 493 թվականի մարտի 5-ին [16] և մարտի 15-ին կազմակերպվեց խնջույք՝ նվիրված պայմանագրին։ [15] Այս խնջույքի ժամանակ Թեոդորիխը, կենացն ասելուց հետո, հանեց իր սուրը և հարվածեց Օդոակրին՝ երկու մասի բաժանելով նրան։ [17] Օդոակրի հետ մեկտեղ Թեոդորիխը սպանեց նաև թագավորի ամենահավատարիմ հետևորդներին՝ նրան դարձնելով Իտալիայի միանձնյա կառավարիչը։ [18]
Երբ Օդոակրը մահացավ և նրա ուժերը ցրվեցին, Թեոդորիխն այժմ բախվեց իր ժողովրդի բնակության խնդրին: [19] Նա գիտեր, որ չի կարող ամբողջ իտալիայում բնակեցնել իր 40,000 ցեղակիցներին։ Այդ պատճառով նա որոշեց օստգոթներին բնակեցնել երեք կենտրոնացված տարածքներում՝ Պավիայի, Ռավեննայի և Պիկենումի շրջակայքում: [19] Թեոդորիխի թագավորությունը բարբարոսական պետություններից ամենահռոմեականներից էր, և նա հաջողությամբ կառավարեց Իտալիայի մեծ մասը երեսուներեք տարի Օդոակրի դեմ կազմակերպած իր դավադրությունից հետո: [20]
Թեոդորի[ն իր գերիշխանությունն ընդլայնեց Բուրգունդիայի և Վանդալների թագավորությունների վրա(վեստգոթական թագավորների հետ միասին) ամուսնական դաշինքների միջոցով։ Նա ամուսնացել էր ֆրանկների հզոր թագավորի՝ Քլոդվիգի քրոջ հետ։ [21]Թեոդորիխը զգալի օժիտ ուղարկեց 5000-անոց պահակախմբի ուղեկցությամբ իր քրոջ՝ Ամալաֆրիդայի հետ, երբ նա ամուսնացավ վանդալների թագավոր Թրասամունդի հետ: [21] 504–505 թվականներին Թեոդորիխն ընդլայնեց իր թագավորությունները Բալկաններում՝ ջախջախելով գեպիդներին՝ ձեռք բերելով Պանոնիա նահանգը։ [18] Թեոդորիխը դարձավ նորածին վեստգոթ թագավորի` նրա թոռան ՝ Ամալարիխի ռեգենտը։ [22] [23]
511 թվականին Վեստգոթական թագավորությունը անցավ Թեոդորիխի անմիջական վերահսկողության տակ՝ ձևավորելով գոթական մեծ տերություն, որը տարածվում էր Ատլանտյան օվկիանոսից մինչև Դանուբ։ Մինչ ֆրանկներին կորցրած Աքվիտանիա երկրամասը այդպես էլ մնաց ֆրանկների ձեռքում։ Թեոդորիխը խաղաղության պայմանագիր կնքեց Ֆրանկների թագավորության ժառանգների հետ, երբ Քլոդվիգը մահացավ: [24]
Թոեդորիխը իր մահից առաջ դժվարությունների հանդիպեց, քանի որ իր աղջկան, վեստգոթի հետ ամուսնացնելով, լավ հարաբերություններ ձևավորեց վեսգոթների հետ։ Չնայած դրան, չունենալով ոչ մի բարեկամական կապ Բյուզանդիայի հետ, վերջինիս հետ կապերը վատթարացան։ Նա դուրս եկավ Հռոմեական սենատից, քանի որ դավադրության արդյունքում Թեոդորիխի մարդկանց սենատում սպանեցին, դրա մեջ մեղադրեցին Թեոդորիխին, այդ պատճառով՝ նա սենատից դուրս եկավ։ Հատկապես հարաբերությունները սրվեցին արևելքի և արևմուտքի միջև Անաստասիոս I-ի մահից հետո, երբ նրան փոխարինեց Հուստինոս I-ը, որի հետ Թեոդորիխի հարաբերությունները լավ էին, սակայն Հուստինոսը ենթարկվում էր իր զարմիկ Հուստինիանոսին, ով հակաբարաբարոսական դիրքորոշում ուներ։[Ն 4]
Երբ Թեոդորիխի քույրը՝ Ամալաֆրիդան, փորձում էր լուծել վանդալների ժառանգության հարցը՝ իր ամուսնու՝ Վանդալների նախկին արքա Թրասամունդի մահից հետո, վանդալների նոր թագավորը՝ կաթոլիկ Հիլդերիկը սպանեց նրան, ինչպես նաև նրան ուղեկցող գոթական շքախմբին: [26] Թեոդորիխը բորբոքվեց և ծրագրեց արշավախումբ՝ վերականգնելու իր իշխանությունը Վանդալների թագավորության վրա, երբ նա մահացավ դիզենտերիայից 526 թվականի ամռանը։ [27] [Ն 5] Գոթերի թագավորին հաջորդեց նրա թոռը՝ Աթալարիխը, իսկ Թեոդորիխի դուստրը՝ Ամալասունթան, ծառայում էր որպես ռեգենտ, քանի որ Աթալարիխը ընդամենը տասը տարեկան էր, երբ Թեոդորիխը մահացավ: [28] Հանկարծ երբեմնի միավորված գոթերը բաժանվեցին, և Թեոդորիխի թոռ Ամալարիխը կառավարեց նորանկախ վեստգոթական թագավորությունը հաջորդ հինգ տարիների ընթացքում: [28]
Ընտանիք և սերունդ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թեոդորիխը մեկ անգամ ամուսնացած է եղել։ Սակայն նա ունեցել է մի հարճ, անունը անհայտ, որից ուներ երկու դուստր.
- Օստրոգոթո (մոտ 475 – 520)։ [29] Նա ամուսնացած էր Բուրգունդիայի թագավոր Սիգիզմունդի հետ՝ որպես բուրգունդացիների հետ իր հոր դաշինքի մաս։ [30] [31]
- Թեոդեգոթա (մոտ 473 – ?): 494 թվականին նա ամուսնացել է Ալարիխ II-ի հետ՝ որպես վեստգոթերի հետ հոր դաշինքի մի մաս։ [32]
493 թվականին իր ամուսնությամբ հեթանոս Աուդոֆլեդայի հետ՝ Քլոդվիգի քրոջ, ով արիոսական էր մկրտվել նրանց հարսանիքի ժամանակ, Թեոդորիխն նրանից ուներ մեկ դուստր. [33]
- Ամալասունթա, գոթերի թագուհի: [27] Նա ամուսնացած էր Էվթարիկի հետ և ուներ երկու երեխա՝ Աթալարիխ և Մատասունթա (վերջինս նախ ամուսնացած էր Վիտիգեսի հետ, այնուհետև Վիթիգեսի մահից հետո՝ Գերմանոս Հուստինուսի հետ)։ [34]
Շինարարական ծրագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թեոդորիխը նպաստեց հռոմեական քաղաքների վերակառուցմանը և Իտալիայի հնագույն հուշարձանների պահպանմանը։ [35] 500 թվականին Հռոմին առանձնահատուկ ուշադրություն դարձրեց Թեոդորիխը, ով ցանկանում էր վերականգնել նախկինում բարբարոսների կողմից վնասված կառույցները, քանի որ, ինչպես նա մտածում էր, Հռոմի մեծ շինությունները վկայում էին նրա վեհության, հզորության մասին, և այդ պատճառով՝ իր ճարտարապետներին հանձնարարեց այդ ամենը վերականգնել։ [36] Նրա պահպանման ջանքերը կոչված էին ակնածանք և հիացմունք առաջացնելու ապագա սերունդների մոտ:[37] Ընդհանուր առմամբ, Թեոդորիխի շինարարական ծրագիրը իրենից ներկայացնում էր ավելի ծավալուն շինարարություն և վերականգնում, քան Հոնորիուսից (395–423) հետո արևմտահռոմեական կայսրերից որևէ մեկինը: [38]
Կրոն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]522 թվականին փիլիսոփա Բոետիոսը դարձավ նրա magister officiorum (ամբողջ կառավարության և դատական ծառայությունների ղեկավարը)։ Բոետիոսը հռոմեացի արիստոկրատ և քրիստոնյա հումանիստ էր, ով նաև փիլիսոփա, բանաստեղծ, աստվածաբան, մաթեմատիկոս, աստղագետ, թարգմանիչ և մեկնաբան էր Արիստոտելի ու հունական այլ փիլիսոփաների մասին: [39] Բոետիոսի տրակտատներն ու մեկնաբանությունները դարձան դասագրքեր միջնադարյան ուսանողների համար, իսկ հույն մեծ փիլիսոփաները անհայտ էին, բացառությամբ նրա լատիներեն թարգմանությունների։ [40] [Ն 6] Բոետիոսի մահապատիժը ոչնչով չօգնեց արիոսականների և կաթոլիկների միջև լարվածությունը քչացնելու համար, այլ ընդամենը լրացուցիչ հարցեր առաջացրեց բարբարոս կայսերական օրինականության վերաբերյալ: [41]
Թեոդորիխը Արիոսական էր, և իր վերջին տարիներին նա այլևս կրոնական հանդուրժողական արիոսության հովանավոր չէր, ինչպես թվում էր իր թագավորության ավելի վաղ շրջանում:[42] Չնայած բյուզանդական կեսարոպապիզմին, որը միավորում էր կայսերական և եկեղեցական իշխանությունը միևնույն անձի մեջ, որի պատճառով Թեոդորիխի արիական համոզմունքները հանդուրժվում էին երկու առանձին կայսրերի օրոք, փաստը մնում էր այն, որ Արևելյան կայսրության եկեղեցականների մեծամասնության համար Թեոդորիխը հերետիկոս էր։ [43] Նրա թագավորության վերջում արիոսականության հարցում վեճեր ծագեցին նրա հռոմեացի հպատակների և բյուզանդական կայսր Հուստինոս I-ի հետ։ Այս վեճերը, ի վերջո, հանգեցրին Բոետիոսի և Հռոմի Պապ Հովհաննես I-ի նահատակությանը սովի հետևանքով համապատասխանաբար 524 և 526 թվականներին: Երկու թագավորությունների միջև հարաբերությունները վատթարացան, թեև Թեոդորիխի ռազմական ունակությունները հետ պահեցին բյուզանդացիներին նրա դեմ պատերազմ մղելուց։ Նրա մահից հետո այդ դժկամությունը արագ մարեց։ [44]
Ժառանգություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ձգտելով վերականգնել Հին Հռոմի փառքը՝ Թեոդորիխը կառավարեց Իտալիան նրա ամենախաղաղ և բարգավաճ ժամանակաշրջաններից մեկի ընթացքում և համապատասխանաբար ողջունվեց որպես նոր Տրայանոս և Վալենտինիանոս I ՝ իր շինարարական ջանքերի և կրոնական հանդուրժողականության համար: [45] Նրա հեռատես նպատակները ներառում էին հռոմեական մշակույթից լավագույնը վերցնելը և այն գոթական էներգիայի և ֆիզիկական ուժի հետ համատեղելը: [46] Գոթերի և հռոմեացիների համեմատաբար բարեկամական հարաբերությունները նույնպես նշանավոր են դարձնում Թեոդորիխի թագավորությունը։ [47]
Հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Teodorico re dei Goti (493-526).png
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Amory, Patrick (1997). People and Identity in Ostrogothic Italy, 489–554. Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-57151-0.
- Arnold, Jonathan J. (2014). Theoderic and the Roman Imperial Restoration. Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-05440-0.
- Boethius (2000). The Consolation of Philosophy. Translated by P. G. Walsh. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-283883-0.
- Brown, Peter (1989). The World of Late Antiquity: AD 150–750. New York and London: W.W. Norton and Co. ISBN 978-0-39395-803-4.
- Brown, Thomas S. (2007). «The Role of Arianism in Ostrogothic Italy: The Evidence from Ravenna». In J. B. Barnish; Sam J. Barnish; Federico Marazzi (eds.). The Ostrogoths from the Migration Period to the Sixth Century: An Ethnographic Perspective. Woodridge; Suffolk; Rochester, NY: Boydell Press. ISBN 978-1-84383-074-0.
- Burns, Thomas (1991). A History of the Ostrogoths. Bloomington; Indianapolis: Indiana University Press. ISBN 978-0-25320-600-8.
- Collins, Roger (2004). Visigothic Spain, 409–711. Malden, MA: Blackwell Publishing. ISBN 978-0-47075-461-0.
- Dailey, E. T. (2015). Queens, Consorts, Concubines: Gregory of Tours and Women of the Merovingian Elite. Leiden; Boston: Brill. ISBN 978-9-00429-089-1.
- Delbrück, Hans (1990). The Barbarian Invasions. History of the Art of War. Vol. II. Lincoln and London: University of Nebraska Press. ISBN 978-0-80329-200-0.
- Elton, Hugh (2018). The Roman Empire in Late Antiquity: A Political and Military History. Cambridge and New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1-10845-631-9.
- Fletcher, Richard (1997). The Barbarian Conversion: From Paganism to Christianity. New York: Henry Holt. ISBN 0-8050-2763-7.
- Frassetto, Michael (2003). Encyclopedia of Barbarian Europe: Society in Transformation. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-263-9.
- Fried, Johannes (2015). The Middle Ages. Cambridge and London: The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-67405-562-9.
- Geary, Patrick J. (1999). «Barbarians and Ethnicity». In G.W. Bowersock; Peter Brown; Oleg Grabar (eds.). Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-67451-173-6.
- Halsall, Guy (2007). Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568. Cambridge and New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-52143-543-7.
- Hartmann, Martina (2009). Die Königen im frühen Mittelalter (գերմաներեն). Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer. ISBN 978-3-17018-473-2.
- Haymes, Edward R.; Samples, Susan T. (1996). Heroic legends of the North: an introduction to the Nibelung and Dietrich cycles. New York: Garland. ISBN 0815300336.
- Heather, Peter (2013). The Restoration of Rome: Barbarian Popes & Imperial Pretenders. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-936851-8.
- Heinzle, Joachim (1999). Einführung in die mittelhochdeutsche Dietrichepik. Berlin, New York: De Gruyter. ISBN 3-11-015094-8.
- Heydemann, Gerda (2016). «The Ostrogothic Kingdom: Ideologies and Transitions». In Jonathan J. Arnold; M. Shane Bjornlie; Kristina Sessa (eds.). A Companion to Ostrogothic Italy. Leiden and Boston: Brill. ISBN 978-9004-31376-7.
- Hodgkin, Thomas (1896). Italy and Her Invaders. London: Oxford University Press.
- James, Edward (2014). Europe's Barbarians, AD 200–600. London and New York: Routledge. ISBN 978-0-58277-296-0.
- Johnson, Mark J. (1988). «Toward a History of Theoderic's Building Program». Dumbarton Oaks Papers. 42: 73–96. doi:10.2307/1291590. JSTOR 1291590.
- Kim, Hyun Jin (2013). The Huns, Rome and the Birth of Europe. Cambridge University Press.
- Koenigsberger, H.G. (1987). Medieval Europe, 400–1500. Essex: Longman. ISBN 0-582-49403-6.
- Kulikowski, Michael (2019). The Tragedy of Empire: From Constantine to the Destruction of Roman Italy. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-67466-013-7.
- Langer, William L. (1968). «Italy, 489–554». An Encyclopedia of World History. George G. Harrap and Co.
- Lienert, Elisabeth, ed. (2008). Dietrich-Testimonien des 6. bis 16. Jahrhunderts. Texte und Studien zur mittelhochdeutschen Heldenepik (գերմաներեն). Vol. 4. Berlin: de Gruyter. ISBN 978-3484645042.
- Mango, Cyril (2002). «Introduction». In Cyril Mango (ed.). The Oxford History of Byzantium. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19814-098-6.
- Näsman, Ulf (2008). «Från Attila till Karl den Store». In M. Olausson (ed.). Hem till Jarlabanke: Jord, makt och evigt liv i östra Mälardalen under järnåder och medeltid [Home to Jarlabanke: Land, power and eternal life in eastern Mälardalen during the Iron Age and the Middle Ages] (Swedish). Lund: Historiska media. ISBN 978-91-85507-94-8.
((cite book)): CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Norwich, John Julius (1988). Byzantium: The Early Centuries. London: Guild Publishing.
- O'Donnell, James (1995). «Cassiodorus». Georgetown University online text. Berkeley, CA: University of California Press. Վերցված է 16 July 2017-ին.
- Owen, Francis (1990). The Germanic People: Their Origin, Expansion & Culture. New York: Dorset Press. ISBN 978-0-88029-579-6.
- Ring, Trudy; Salkin, Robert M.; La Boda, Sharon (1996). International Dictionary of Historic Places: Southern Europe. Taylor & Francis. ISBN 978-1-884964-02-2.
- Rosenwein, Barbara H. (2009). A Short History of the Middle Ages. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-1-44260-104-8.
- Silber, Manfred (1970). The Gallic Royalty of the Merovingians in Its Relationship to the Orbis Terrarum Romanum During the 5th and the 6th Centuries A.D. Zürich: Peter Lang.
- Steffens, Franz (1903). Lateinische Paläographie: Hundert Tafeln in Lichtdruck, mit gegenüberstehender Transscription, nebst Erläuterungen und einer systematischen Darstellung der Entwicklung der lateinischen Schrift. Freiburg: Universitäts-Buchhandlung. ISBN 9783112202593.
- Stenroth, Ingmar (2015). Goternas Historia (շվեդերեն). Göteborg: Citytidningen CT. ISBN 978-91-974194-8-2.
- Tung, Anthony M. (2001). Preserving the World's Great Cities: The Destruction and Renewal of the Historic Metropolis. New York: Clarkson Potter. ISBN 978-0-51770-148-5.
- Vasiliev, A. A. (1950). Justin the First. Cambridge, MA: Harvard University Press. OCLC 310492065.
- Wiemer, Hans-Ulrich (2015). «Rezension von: Jonathan J. Arnold: Theoderic and the Roman Imperial Restoration». Sehepunkt. 15 (10).
- Wiemer, Hans-Ulrich (2023). Theoderic the Great: King of Goths, Ruler of Romans. Translated by Noël Dillon. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-30025-443-3.
- Wolfram, Herwig (1988). History of the Goths. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 0-520-05259-5.
- Wolfram, Herwig (1997). The Roman Empire and its Germanic Peoples. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 0-520-08511-6.
Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "Ն", but no corresponding <references group="Ն"/> tag was found
- ↑ Frassetto, 2003, էջ 335
- ↑ 2,0 2,1 Johnson, 1988
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Wiemer, 2023
- ↑ Langer, 1968
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Heather, 2013
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Wolfram, 1988
- ↑ 7,0 7,1 Frassetto, 2003
- ↑ Wolfram, 1988, էջեր 264–265
- ↑ Burns, 1991
- ↑ Kim, 2013
- ↑ Wolfram, 1988, էջ 277
- ↑ Heather, 2013, էջեր 50–51
- ↑ Rosenwein, 2009, էջ 43
- ↑ Delbrück, 1990, էջ 289
- ↑ 15,0 15,1 Heather, 2013, էջ 51
- ↑ Elton, 2018, էջ 221
- ↑ Norwich, 1988, էջ 179
- ↑ 18,0 18,1 Halsall, 2007, էջ 287
- ↑ 19,0 19,1 Burns, 1991, էջ 81
- ↑ James, 2014, էջ 83
- ↑ 21,0 21,1 James, 2014
- ↑ Heydemann, 2016
- ↑ James, 2014, էջ 87
- ↑ Collins, 2004, էջ 41
- ↑ Boethius, 2000, էջ xiv
- ↑ Wolfram, 1997, էջ 256
- ↑ 27,0 27,1 Wolfram, 1997
- ↑ 28,0 28,1 28,2 Wolfram, 1997, էջ 225
- ↑ Dailey, 2015, էջ 88
- ↑ Burns, 1991, էջ 97
- ↑ Amory, 1997, էջ 269
- ↑ Burns, 1991, էջ 98
- ↑ Hartmann, 2009, էջ 27
- ↑ Hartmann, 2009
- ↑ Johnson, 1988, էջ 76
- ↑ Tung, 2001, էջ 36
- ↑ Johnson, 1988, էջ 77
- ↑ Johnson, 1988, էջ 95
- ↑ Koenigsberger, 1987
- ↑ Koenigsberger, 1987, էջ 44
- ↑ Heydemann, 2016, էջ 32
- ↑ O'Donnell, 1995
- ↑ Mango, 2002, էջ 14
- ↑ Vasiliev, 1950
- ↑ Arnold, 2014, էջեր 58, 58fn, 73fn
- ↑ Owen, 1990
- ↑ Lienert, 2008
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
