Arekacoj
 | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Cocos nucifera
| ||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| areko Areca L. | ||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||||
La arekacoj aŭ palmoj[2] (latine Arecaceae, antaŭe Palmae aŭ Palmaceae) estas planta familio el angiospermoj (unukotiledonoj) kaj la sola familio el la ordo arekaloj, kiu jam estis disvastiĝanta antaŭ ĉirkaŭ 70 milionoj da jaroj en la kretotempo. Ili estas plurjaraj, unuseksaj aŭ hermafroditaj, lignecaj plantoj, kun karakterizaj folitufo. La palmoj apartenas al la unukotiledonaj florplantoj kaj pliiĝas per semoj. La familio de la palmoj havas laŭ aktuala taksado preskaŭ 190 genrojn kaj ĉirkaŭ 2530 speciojn[1],[3]. Ĝia tipa genro estas areko[2]. La infloresko estas spadiko, kovrita parte per spato, la folio estas kunmetita aŭ dividita.
Inter la palmacoj troviĝas la plej longa folio (25 metroj ĉe palmoj de genro Raphia), la plej granda grajno (ĝis 20 kg ĉe Sejŝelpalmo), same kiel la plej granda infloresko (ĉe genro Corypha kun 10 milionoj floroj je infloresko) de la planta regno.
Disvastiĝo
[redakti | redakti fonton]La palmoj preferas la akvoriĉajn kaj varmajn regionojn, tiel ili troviĝas plej ofte en la tropikoj kaj subtropikoj, en pli malvarmetaj regionoj kreskas nur kelkaj specioj, ekz. la mielpalmo. Ĝi kreskas ĝis super marnivelo de 4000 metroj.
Taksonomio
[redakti | redakti fonton]
016.jpg)
(Chamaerops humilis)
La familia nomo Arecaceae estis publikigita en 1820 fare de Friedrich von Berchtold kaj Jan Svatopluk Presl en O Prirozenosti Rostlin, paĝo 266. La malnova familia nomo Palmae estis publikigita en 1789 fare de Antoine Laurent de Jussieu en Genera Plantarum, p. 37, .[4][5]
La sistematiko de la Arekacoj estis en la lastaj jaroj molekulgenetike esplorita, ĉe kiu multaj longe ekzistantaj grupoj estis konfirmitaj. 2005 estis publikigita resuman klasifikadon de la familio.[6] La ĉi tie uzata sistematiko estas malgrave ŝanĝita versio publikigita en Genera Palmarum en la jaro 2008:[7]
- subfamilio Calamoideae
- tribo Eugeissoneae
- Eugeissona
- tribo Lepidocaryeae
- subtribo Ancistrophyllinae
- Oncocalamus
- Eremospatha
- Laccosperma
- subtribo Raphiinae
- subtribo Mauritiinae
- Lepidocaryum
- Mauritia
- Mauritiella
- subtribo Ancistrophyllinae
- tribo Calameae
- subtribo Korthalsiinae
- Korthalsia
- subtribo Salaccinae
- Eleiodoxa
- Salacca
- subtribo Metroxylinae
- Metroxylon
- subtribo Pigafettinae
- Pigafetta
- subtribo Plectocomiinae
- Plectocomia
- Myrialepis
- Plectocomiopsis
- subtribo Calaminae
- Calamus
- Retispatha
- Daemonorops
- Ceratolobus
- Pogonotium
- subtribo Korthalsiinae
- tribo Eugeissoneae
- subfamilio Nypoideae
- Nipo (Nypa)
- subfamilio Coryphoideae
- tribo Sabaleae
- sabalo
- tribo Cryosophileae
- Schippia
- Trithrinax
- Zombia
- Coccothrinax
- Hemithrinax
- Leucothrinax
- Thrinax
- Chelyocarpus
- Cryosophila
- Itaya
- Sabinaria[8]
- tribo Phoeniceae
- daktilpalmo (Phoenix)
- tribo Trachycarpeae
- subtribo Rhapidinae
- Chamaerops
- Guihaia
- kanabopalmo (Trachycarpus)
- Rhapidophyllum
- Maxburretia
- Rhapis
- subtribo Livistoninae
- Livistona
- Likulo (Licuala)
- Johannesteijsmannia
- Pholidocarpus
- Pritchardiopsis
- Saribus (kelkfoje en Livistona)
- incertae sedis Trachycarpeae
- Acoelorrhaphe
- Serenoa
- Brahea
- Colpothrinax
- Copernicia
- Pritchardia
- Washingtonia
- subtribo Rhapidinae
- tribo Chuniophoeniceae
- Chuniophoenix
- Kerriodoxa
- Nannorrhops
- Tahina
- tribo Caryoteae
- Caryota
- Arenga
- Wallichia
- tribo Corypheae
- Corypha
- tribo Borasseae
- subtribo Hyphaeninae
- Bismarckia
- Satranala
- Hyphaene
- Medemia
- subtribo Lataniinae
- Latania
- Lodoicea
- Borassodendron
- Borassus
- subtribo Hyphaeninae
- tribo Sabaleae
- subfamilio Ceroxyloideae
- tribo Cyclospatheae
- Pseudophoenix
- tribo Ceroxyleae
- Ceroxylon
- Juania
- Oraniopsis
- Ravenea
- tribo Phytelepheae
- Ammandra
- Aphandra
- Phytelephas
- tribo Cyclospatheae
- subfamilio Arecoideae
- tribo Iriarteeae
- Iriartella
- Dictyocaryum
- Iriartea
- Socratea
- Wettinia
- tribo Chamaedoreeae
- Hyophorbe
- Wendlandiella
- Synechanthus
- montopalmo (Chamaedorea)
- Gaussia
- tribo Podococceae
- Podococcus
- tribo Oranieae
- Orania
- tribo Sclerospermeae
- Sclerosperma
- tribo Roystoneae
- Roystonea
- tribo Reinhardtieae
- Reinhardtia
- tribo Cocoseae
- subtribo Attaleinae
- Beccariophoenix
- Jubaeopsis
- Voanioala
- Allagoptera
- Attalea
- Butia
- Kokospalmo (Cocos)
- Honigpalme (Jubaea)
- Lytocaryum
- Syagrus
- Parajubaea
- subtribo Bactridinae
- Acrocomia
- Astrocaryum
- Aiphanes
- Bactris
- Desmoncus
- subtribo Elaeidinae
- Barcella
- Ölpalmen (Elaeis)
- subtribo Attaleinae
- tribo Manicarieae
- Manicaria
- tribo Euterpeae
- Hyospathe
- Euterpe
- Prestoea
- Neonicholsonia
- Oenocarpus
- tribo Geonomateae
- Welfia
- Pholidostachys
- Calyptrogyne
- Calyptronoma
- Asterogyne
- Geonoma
- tribo Leopoldinieae
- Leopoldinia
- tribo Pelagodoxeae
- Pelagodoxa
- Sommieria
- tribo Areceae
- subtribo Archontophoenicinae
- Actinorhytis
- Archontophoenix
- Actinokentia
- Chambeyronia
- Kentiopsis
- subtribo Arecinae
- Areca
- Nenga
- Pinanga
- subtribo Basseliniinae
- Basselinia
- Burretiokentia
- Cyphophoenix
- Cyphosperma
- Lepidorrhachis
- Physokentia
- subtribo Carpoxylinae
- Carpoxylon
- Satakentia
- Neoveitchia
- subtribo Clinospermatinae
- Cyphokentia
- Clinosperma
- subtribo Dypsidinae
- Dypsis
- Lemurophoenix
- Marojejya
- Masoala
- subtribo Linospadicinae
- Calyptrocalyx
- Linospadix
- Howea
- Laccospadix
- subtribo Oncospermatinae
- Oncosperma
- Deckenia
- Acanthophoenix
- Tectiphiala
- subtribo Ptychospermatinae
- Ptychosperma
- Ponapea
- Adonidia
- Solfia
- Balaka
- Veitchia
- Carpentaria
- Wodyetia
- Drymophloeus
- Normanbya
- Brassiophoenix
- Ptychococcus
- subtribo Rhopalostylidinae
- Rhopalostylis
- Hedyscepe
- subtribo Verschaffeltiinae
- Nephrosperma
- Phoenicophorium
- Roscheria
- Verschaffeltia
- subtribo Archontophoenicinae
- Incertae sedis Areceae
- Bentinckia
- Clinostigma
- Cyrtostachys
- Dictyosperma
- Dransfieldia
- Heterospathe
- Hydriastele
- Iguanura
- Loxococcus
- Rhopaloblaste
- tribo Iriarteeae
Laŭ World Flora Online kaj The Plant List (3 maj. 2020)[1],[3], jen ĉi-sube la listo de la akceptitaj taksonoj, kaj ties Esperantaj nomoj[9]:
- Angiospermae - angiospermoj
- Arecales Bromhead - arekaloj
- Arecaceae Bercht. & J.Presl - arekacoj
- Acanthophoenix H. Wendl. - akantofeniko
- Acoelorrhaphe - acelorafo
- Acrocomia Mart. - akrokomio
- Actinokentia Dammer - aktinokentio
- Actinorhytis H. Wendl. & Drude - aktinoritido
- Adonidia Becc. - adonidio
- Aiphanes Willd. - aifano
- Allagoptera Nees - alagoptero
- Ammandra O.F. Cook - amandro
- Aphandra Barfod - afandro
- Archontophoenix H. Wendl. & Drude - arkontofeniko
- Areca L. - areko[2]
- Arenga Labill. - arengo
- Asterogyne H. Wendl. - asterogino
- Astrocaryum G. Mey. - astrokario
- Attalea Kunth - ataleo
- Bactris Jacq. ex Scop. - baktriso
- Balaka Becc. - balako
- Barcella Trail ex Drude - barcelo
- Barkerwebbia Becc. - barkervebio
- Basselinia Veill. - baselinio
- Beccariophoenix Jum. & H. Perrier - bekariofeniko
- Bentinckia Berry ex Roxb. - bentinkio
- Bismarckia Hildebrandt & H. Wendl. - bismarkio
- Borassodendron Becc. - borasodendro
- Borassus L. - boraso
- Brahea Mart. ex Endl. - braheo
- Brassiophoenix Burret - brasiofeniko
- Burretiokentia Pichi Sermolli in Becc. & Pichi Sermolli - buretiokentio
- Butia (Becc.) Becc. - butio
- Butyagrus - butiagro
- Calamus L. - kalamo[10]
- Calyptrocalyx Blume - kaliptrokaliko
- Calyptrogyne H. Wendl. - kaliptrogino
- Calyptronoma Griseb. - kaliptronomo
- Carpentaria - karpentario
- Carpoxylon H. Wendl. & Drude - karpoksilo
- Caryota L. - karioto
- Catoblastus H. Wendl. - katoblasto**
- Ceratolobus Blume in J. A. Schultes & J. H. Schultes - ceratolobo
- Ceroxylon Bonpl. ex DC. - ceroksilo
- Chamaedorea Willd. - kamedoreo
- Chamaerops L. - kameropo
- Chambeyronia Vieill. ex Brongn. & Gris - ĉamberonio
- Chelyocarpus Dammer - keliokarpo
- Chuniophoenix Burret - ĉuniofeniko
- Clinosperma Becc. - klinospermo
- Clinostigma H. Wendl. - klinostigmo
- Coccothrinax Sarg. - kokotrinako
- Cocos L. - kokoso[11]
- Colpothrinax Griseb. & H. Wendl. - kolpotrinako
- Copernicia Mart. ex Endl. - kopernisio
- Corypha L. - korifo
- Cryosophila Blume - kriozofilo
- Cyphokentia Brongn. - cifokentio
- Cyphophoenix H. Wendl. ex Hook. f. - cifofeniko
- Cyphosperma H. Wendland ex J. E. Hooker in Benth. & Hook. f. - cifospermo
- Cyrtostachys Blume - cirtostakio
- Daemonorops Blume - demonoropo
- Deckenia H. Wendl. ex Seem. - dekenio
- Desmoncus Mart. - desmonko
- Dictyocaryum H. Wendl. - diktiokario
- Dictyosperma H. Wendl. & Drude - diktiospermato
- Dransfieldia - dransfildio
- Drymophloeus Zipp. - drimofleo
- Dypsis Noronha ex Mart. - dipso
- Elaeis Jacq. - eleo[12]
- Eleiodoxa Burret - eleiodokso
- Eremospatha G. Mann & H. Wendland ex Hook. f. - eremospato
- Eugeissona Griff. - eŭgejsono
- Euterpe Mart. - eŭterpo
- Gaussia H. Wendl. - gaŭsio
- Geonoma Willd. - geonomo
- Guihaia J. Dransf., S.K. Lee & F.N. Wei - gŭihajo
- Hedyscepe H. Wendl. & Drude - hediscepo
- Hemithrinax Hook. f. - hemitrinako*
- Heterospathe Scheff. - heterospato
- Howea Hook. f. - hoveao
- Hydriastele H. Wendl. & Drude - hidriastelo
- Hyophorbe Gaertn. - hioforbo
- Hyospathe Mart. - hiospato
- Hyphaene Gaertn. - hifeno
- Iguanura Blume - igvanuro
- Iriartea Ruiz & Pav. - iriarteo
- Iriartella H. Wendl. - iriartelo
- Itaya H.E. Moore - itajo
- Johannesteijsmannia H.E. Moore - johanestejsmanio
- Juania Drude - juanio
- Jubaea Kunth - ĵubeo
- Jubaeopsis Becc. - ĵubeopso
- Kentiopsis Brongn. - kentiopso
- Kerriodoxa Dransfield - keriodokso
- Korthalsia Blume - kortalsio
- Laccospadix Drude & H. Wendland - lakospadiko
- Laccosperma Drude - lakospermo
- Latania Comm. ex Juss. - latanio
- Lemurophoenix J. Dransf. - lemurofeniko
- Leopoldinia Mart. - leopoldinio
- Lepidocaryum Mart. - lepidokario
- Lepidorrhachis O.F. Cook - lepidorakio
- Leucothrinax C. Lewis & Zona - leŭkotrinako
- Licuala Wurmb - likualo
- Linospadix H. Wendland in H. Wendland & Drude - linospadiko
- Livistona R. Br. - livistono
- Lodoicea Comm. ex DC. - lodoiceo
- Loxococcus H. Wendl. & Drude - loksokoko
- Lytocaryum Toledo - litokario
- Manicaria Gaertn. - manikario
- Marojejya Humbert - maroĵeĵio
- Masoala Jum. - masoalo
- Mauritia L. f. - maŭritio
- Mauritiella Burret - maŭritielo
- Maxburretia Furtado - maksburetio
- Medemia Wurttemb. ex H. Wendl. - medemio
- Metroxylon Rottb. - metroksilo[13]
- Myrialepis Becc. - mirialepido
- Nannorrhops H. Wendl. - nanoropo
- Nenga H. Wendl. & Drude - nengo
- Neonicholsonia Dammer - neonikolsonio
- Neoveitchia Becc. - neovejĉio
- Nephrosperma Balf. f. - nefrospermo
- Normanbya F. Mueller ex Becc. - normanbio
- Nypa Steck - nipao
- Oenocarpus Mart. - enokarpo
- Oncocalamus G. Mann & H. Wendl. ex Hook. f. - onkokalamo
- Oncosperma Blume - onkospermo
- Orania Zipp. - oranio
- Oraniopsis J. Dransf., A.K. Irvine & N.W. Uhl - oraniopso
- Orbignya Mart. ex Endl. - orbinjo**
- Parajubaea Burret - paraĵubeo
- Pelagodoxa Becc. - pelagodokso
- Phoenicophorium H. Wendl. - fenikoforio
- Phoenix L. - feniko[14]
- Pholidocarpus Blume in J. A. Schultes & J. H. Schultes - folidokarpo
- Pholidostachys H. Wendl. ex Hook. f. - folidostakio
- Physokentia Becc. in Martelli - fizokentio
- Phytelephas Ruiz & Pav. - fitelefanto
- Pigafetta Becc. - pigafeto
- Pinanga Blume - pinango
- Plectocomia Mart. ex Schult. & Schult. f. - plektokomio
- Plectocomiopsis Becc. - plektokomiopso
- Podococcus G. Mann & H. Wendl. - podokoko
- Pogonotium Dransfield - pogonotio
- Ponapea Becc. - ponapeo
- Prestoea Hook. f. - prestoeo
- Pritchardia Seem. & H. Wendl. ex H. Wendl. - priĉardio
- Pseudophoenix H. Wendl. ex Sarg. - pseŭdofeniko
- Ptychococcus Becc. - ptikokoko
- Ptychosperma Labill. - ptikospermo
- Raphia P. Beauv. - rafio[15]
- Ravenea C.D. Bouché - raveneo
- Reinhardtia Liebm. - rejnhartio
- Retispatha Dransfield - retispato
- Rhapidophyllum H. Wendl. & Drude - rapidofilo
- Rhapis L. f. ex Aiton - rapiso
- Rhopaloblaste Scheffer - ropaloblasto
- Rhopalostylis - ropalostilido
- Roscheria H. Wendland ex Balf. f. in Baker - roŝerio
- Roystonea O.F. Cook - rojstoneo
- Sabal Adans. - sabalo
- Salacca Reinw. - salako
- Saribus Blume - saribo
- Satakentia H.E. Moore - satakentio
- Satranala J. Dransf. & Beentje - satranalo
- Scheelea H. Karst. - ŝeleo**
- Schippia Burret - ŝipio
- Sclerosperma Mann & H. Wendland - sklerospermo
- Serenoa Benth. & Hook. f. - serenoo
- Socratea H. Karst. - sokrateo
- Solfia Rech. - solfio
- Sommieria Becc. - somierio
- Syagrus Mart. - siagro
- Synechanthus H. Wendl. - sinekanto
- Tahina J. Dransf. & Rakotoarinivo - tahino
- Tectiphiala H.E. Moore - tektifialo
- Thrinax Sw. - trinako
- Trachycarpus H. Wendl. - trakikarpo
- Trithrinax Mart. - tritrinako
- Veitchia H. Wendl. - vejĉio
- Verschaffeltia H. Wendl. - verŝafeltio
- Voanioala J. Dransf. - voanioalo
- Wallichia Roxb. - valiĉio
- Washingtonia H. Wendl. - vaŝingtonio
- Welfia H. Wendl. - velfio
- Wendlandiella Dammer - vendlandielo
- Wettinia Poepp. - vetinio
- Wodyetia A.K. Irvine - vodietio
- Zombia L.H. Bailey - zombiao
- Arecaceae Bercht. & J.Presl - arekacoj
- Arecales Bromhead - arekaloj
- *genro akceptita en TPL sed ne en WFO, kiu tamen akceptas ĝiajn speciojn.
- **genro akceptita en WFO sed ne en TPL. Tamen laŭ WFO, estas neniu akceptita specio en ĝi.
Uzado
[redakti | redakti fonton]Palmo estas valora kultivplanto en multaj regionoj. Oni povas ties parton multflanke eluzi, prilabori:
nutraĵo
[redakti | redakti fonton]Ĉe ĉirkaŭ 100 palmoj, la fruktoj estas manĝeblaj (daktilpalmo, palmirpalmo); ĉe aliaj specioj manĝeblas parto de frukto (kokosnukso, betelnukso, palmirpalmo). La manĝebla parto de palmtrunko estas nomata ankaŭ palmokoro, el la interno de palmotrunko de kelkaj specioj estas elgajnebla saguo. La suko (kaj eĉ la fruktokarno) de la palmoj estas uzeblaj por produkti trinkaĵojn aŭ ekstrakti el ili sukeron. Per ties fermentado estiĝas palmovino. Kelkaj palmaj floroj allogas abelojn, tiel oni povas kolekti palmomielon.
Aliaj materialoj
[redakti | redakti fonton]Oni povas ankaŭ fari materialojn kiel palmofibroj, palmoleoj kaj palmovaksoj, "planta eburo" (el la „Phytelephas”-specioj).
Konstrumaterialoj
[redakti | redakti fonton]En multaj landoj, palmo estas bazmaterialo por domkonstruo, kiam oni uzas la trunkojn kiel lignon kaj la akvoforkondukajn foliojn al la tegmento. Oni produktas el rotangpalmo la ratan-meblojn.
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Klasifikado laŭ Dransfield kaj Uhl
- "Arecidae" (paĝoj germanaj) Arkivigite je 2005-03-10 per la retarkivo Wayback Machine
- paĝaro "arecaceae.com" Arkivigite je 2005-03-08 per la retarkivo Wayback Machine
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Arecales ĉe World Flora Online
- ↑ 2,0 2,1 2,2 areko en PIV ĉe vortaro.net
- ↑ 3,0 3,1 Arecaceae ĉe The Plant List
- ↑ Arekacoj ĉe Tropicos.org. Missouri Botanical Garden, St. Louis
- ↑ The name "Palmaceae" is not accepted because the name Arecaceae (and its acceptable alternative Palmae, ICBN Art. 18.5 Arkivigite je 2006-05-24 per la retarkivo Wayback Machine) are conserved over other names for the palm family.
- ↑ John Dransfield, Natalie W. Uhl, Conny B. Asmussen, William J. Baker, Madeline M. Harley, Carl E. Lewis: A New Phylogenetic Classification of the Palm Family, Arecaceae. Kew Bulletin, volumeno 60, 2005, paĝoj 559–569. (JSTOR)
- ↑ John Dransfield, Natalie W. Uhl, Conny B. Asmussen, William J. Baker, Madeline M. Harley, Carl E. Lewis: Genera Palmarum. The Evolution and Classification of Palms. dua eldono. Royal Botanic Gardens, Kew 2008, ISBN 978-1-84246-182-2, S. 138 f.
- ↑ Rodrigo Bernal, Gloria Galeano: Sabinaria, A New Genus of Palms (Cryosophileae, Coryphoideae, Arecaceae) from the Colombia-Panama border. en: Phytotaxa. volumeno 144 (2), 2013. paĝoj. 27–44.
- ↑ Listo de plantoj baza ĉe Google Sheets
- ↑ kalamo en PIV ĉe vortaro.net
- ↑ kokoso en PIV ĉe vortaro.net
- ↑ eleo en PIV ĉe vortaro.net
- ↑ metroksilo en PIV ĉe vortaro.net
- ↑ feniko en PIV ĉe vortaro.net
- ↑ rafio en PIV ĉe vortaro.net
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
