Μια ομάδα δώδεκα θεών που ονομάζονταν dii consentes τιμάτο ιδαίτερα από τους Ρωμαίους και αποτελείτο από τους: Γιούπιτερ/Δία, Γιούνο/Ήρα, Μινέρβα/Αθηνά, Βέστα/Εστία, Κέρες/Δήμητρα, Ντιάνα/Άρτεμη, Βένους/Αφροδίτη, Μαρς/Άρη, Μερκούριους/Ερμή, Νεπτούνους/Ποσειδώνα, Βουλκάνους/Ήφαιστο και Apollo/Απόλλωνα. Αυτοί τουλάχιστον αναφέρονται από τον ποιητή Έννιο κατά τον 3ο αι. π.Χ. Τα διακοσμημένα τους αγάλματα βρίσκονταν στο Forum, και αργότερα στο Porticus Deorum Consentium. Καθώς ήταν έξι αρσενικές και έξι θηλυκές θεότητες, ίσως ήταν οι δώδεκα που λατρεύονταν στο lectisternium του 217 π.Χ.

Το lectisternium είναι ένα θεϊκό συμπόσιο, κατά τη διάρκεια του οποίου τα αγάλματα των θεών τοποθετούνταν σε ανάκλιντρα και τους προσφέρονταν γεύματα. Ο αριθμός 12 πιθανώς είναι το αποτέλεσμα της ετρουσκικής επιρροής σε θρησκευτικά ζητήματα, καθώς οι Ετρούσκοι λάτρευαν επίσης ένα κύριο πάνθεο 12 θεοτήτων. Όμως, οι dii consentes δεν ταυτίζονταν με τις ετρουσκικές θεότητες, αλλά με τους ελληνικούς θεούς του Ολύμπιου πάνθεου, αν και ο αρχικός χαρακτήρας τους ήταν διαφορετικός και με διαφορετικό μυθολογικό υπόστρωμα. Οι dii consentes καθοδηγούνταν από τους πρώτους τρεις, και θεωρούνται οι τρεις θεμέλιοι λίθοι της ρωμαϊκής θρησκείας και τα τυπικά τους τελούνταν στο Capitoleum Vetus, δηλαδή τον λόφο του Καπιτωλίου.

Αλλά αυτό που χαρακτηρίζει καλύτερα τη ρωμαϊκή θρησκεία είναι η οικιακή λατρεία των dii familiaris. Σε αυτή τη λατρεία ο lar familiaris (το πνεύμα προστάτης της οικογένειας), οι lares loci (πνεύματα-φύλακες του τόπου στον οποίο χτίζεται η κατοικία), το πνεύμα του paterfamilias (πατέρας του οίκου), οι dii penates (προστάτες θεοί της αποθήκης), οι dii manes (πνεύματα των νεκρών) και μια πλειάδα άλλων οικιακών θεοτήτων που λατρεύονταν καθημερινά από τα μέλη της οικογένειας. Η οικιακή λατρεία είναι τόσο σημαντική που χρησιμεύει ακόμη και ως το πρότυπο για διάφορες πρακτικές της κρατικής λατρείας. Για παράδειγμα, υπήρχε ο Lar Praestites, οι Penates Publici, κ.λπ. Ακόμη και στην αυτοκρατορική περίοδο, η αυτοκρατορική λατρεία θεμελιώθηκε στην οικιακή λατρεία και η λατρεία του πνεύματος (genius) του αυτοκράτορα ήταν στην πραγματικότητα η λατρεία του paterfamilias της οικογένειας όλων των Ρωμαίων.

Άλλοι σημαντικοί θεοί των Ρωμαίων αλλά σχετικά άγνωστοι είναι ο Ianus (Ιανός), ο Σατούρνους (Κρόνος), ο Κουϊρίνος, ο Volturnus, ο Pales, η Furrina, η Flora, η Carmenta, η Πομόνα, ο Portunus και ο Fontanus. Υπάρχει επίσης μια ομάδα μυστήριων θεοτήτων, που διαμορφώθηκαν από εγγενείς προστατευτικές θεότητες, ποτάμιους θεούς ή θεοποιημένους ήρωες από το Latium (Λάτιο) που ονομάζονται dii indigites (για παράδειγμα ο θεοποιημένος Αινείας, ο Φαύνος, ο Sol Indiges, ο Iuppiter Indiges, ο Numicus κ.α.). Ένα πλήθος άλλων θεοτήτων που λατρεύονταν παραδοσιακά, περιλαμβάνει προστατευτικές θεότητες όπως η Roma και ο Tiberinus, γηγενείς λατινικές θεότητες, όπως ο Bellus, η Bellona, ο Liber και η Libera, αφηρημένες θεότητες όπως η Φορτούνα (Μοίρα), η Concordia (Συμφωνία), η Pax (Ειρήνη), η Iustitia (Δικαιοσύνη), κ.λπ. Λατρεύονταν επίσης προ-ρωμαϊκές που υιοθετήθηκαν κυρίως από τους Σαβίνες και του Ετρούσκους όπως η Nerio (θεότητα των Σαβίνων και σύζυγος του Μαρς/Άρη), ο Dius Fidius (επίσης των Σαβίνων), κ.λπ.. Στην πραγματικότητα, ο Κουϊρίνος και ο Βερτούμνους ήταν επίσης θεότητες που υιοθέτησαν οι Ρωμαίοι από τους Σαβίνες και τους Ετρούσκους. Οι dii inferi, οι θεοί του Κάτω Κόσμου δηλαδή (inferus), είναι ο Dis/Όρκος και η Προσερπίνα, που ταυτίζονται με τους ελληνικούς θεούς Άδη/Πλούτωνα και την Περσεφόνη. Αυτοί οι θεοί συμβολίζουν τη δημιουργική δύναμη της γης, που προσφέρει στα ανθρώπινα πλάσματα τα μέσα για να επιβιώνουν (Dis = πλούτος = Πλούτων). Ο Inferus ή Κάτω Κόσμος θεωρείται παραδοσιακά η κατοικία των πνευμάτων των νεκρών, αν και οι ιδέες των Ρωμαίων για τη μεταθανάτια ζωή ποίκιλαν ιδιαίτερα.

Το ευσεβές πνεύμα των Ρωμαίων τους ωθούσε σε μια διαρκή επιθυμία να αναζητούν την εύνοια των θεοτήτων για τον εαυτό τους, για την οικογένεια και το κράτος. Συνέπεια αυτής της επιθυμίας ήταν η επιβεβαιωμένη τάση τους να προσφέρουν θυσίες ακόμη και σε ξένες θεότητες, ιδιαίτερα αν είχαν ιερά σε ρωμαϊκή γη. Προκειμένου να νικήσουν στον πόλεμο, οι Ρωμαίοι ζητούσαν συχνά την εύνοια των θεών των εχθρών τους, τελώντας θυσίες πολύ μεγαλύτερες από εκείνες που πρόσφεραν οι γηγενείς πιστοί τους. Τούτο το πνεύμα της θρησκευτικής ανεκτικότητας, μοναδικό ίσως στον αρχαίο κόσμο, έφερε νέες λατρείες στη Ρώμη και φυσικά νέους ναούς. Ανάμεσα στις ξενόφερτες θεότητες, τους dii Novensiles δηλαδή, που διατηρούσαν τέτοιους ναούς, σημειώνουμε τον Απόλλωνα, και την Κέρες (Δήμητρα) τον Βάκχο/Διόνυσο, τον Sol Invictus Elagabalus/Ανίκητο Ήλιο Ηλιογάβαλο, την Ίσιδα, τον Σέραπι, την Κυβέλη, τον Άττι, τον Μίθρα που έγινε προστάτιδα θεότητα των ρωμαϊκών λεγεώνων και πολλούς άλλους.

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Roman deities στο Wikimedia Commons

π • σ • ε Ρωμαϊκή θρησκεία και μυθολογία Θεότητες Απόλλων Βένους Βέστα Βουλκάνους Γιούνο Γιούπιτερ Γκένιους Διόσκουροι Ηλιογάβαλος Ηρακλής Ιανός Κέρες Κιούπιντ Κουιρίνος Λάρες Λίμπερ Λίμπερα Λούνα Λούπερκους Λουτσίνα Μαρς Μάτερ Ματούτα Μερκούριους Μινέρβα Μουτούνους Τουτούνους Μπόνα Ντέα Νεπτούνους Ντι Πενάτες Ντιάνα Ντις Πάτερ Οπς Πλούτο Πομόνα Πρίαπος Προσερπίνα Σατούρνους Σιλβάνους Σολ Ινβίκτους Στάτα Μάτερ Φαύνα Φαύνος Φασίνους Φέμπρουους Φλόρα Αφηρημένες θεότητες Άβρα Αμπουντάντια Αουρόρα Βέριτας Βικτώρια Βίρτους Γιουστίτια Έκουιτας Κονκόρντια Λίμπερτας Όρκους Παξ Πιετάς Ρόμα Σάλους Σεκούριτας Σουαδέλα Σπες Τέρρα Φίντες Φορτούνα Μυθικοί ιδρυτές Αινείας Ρωμύλος Ρέα Σιλβία Νουμάς Πομπίλιος Σέρβιους Τούλιους Ανκους Μάρκιους Κείμενα Βιργίλιος (Αινειάδα) Οβίδιος (Μεταμορφώσεις, Φάστι) Προπέρτιος Απουλήιος (Ο Χρυσός Γάιδαρος) Βάρρων Λατρεία Interpretatio graeca Pontifex Maximus Rex Sacrorum Εστιάδες Παρθένες Ρωμαϊκός ναός