Οι περίοικοι ήταν οι παλιοί κάτοικοι της Λακωνίας, αυτοί που δέχτηκαν τους Δωριείς χωρίς αντίσταση. Ήταν ελεύθεροι κάτοικοι της ορεινής και παράλιας Λακωνίας, οι οποίοι είχαν αυτόνομη διοίκηση, όχι όμως και πολιτικά δικαιώματα αλλά πλήρωναν φόρους. Ασχολούνταν, κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, τη βιοτεχνία και το εμπόριο. Ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να ταξιδεύουν σ’ άλλες πόλεις.

Όπως ο όρος μέτοικος συνδέεται κατά κύριο λόγο με την Αθήνα, ο ανάλογος αλλά όχι ταυτόσημος όρος Περίοικος συνδέεται μια άλλη ισχυρή πόλη-κράτος, την Σπάρτη. Εκεί αναπτύχθηκε ένα διαφορετικό κοινωνικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο οι γνήσιοι πολίτες ή ομοίοι ήταν θεωρητικά ίσοι. Οι μη πολίτες, ελεύθεροι κάτοικοι των περιχώρων, ή περίοικοι, ζούσαν με σχετική αυτονομία σε πόλεις η κώμες της ευρύτερης περιφέρειας, χωρίς να διαθέτουν λόγο στο χειρισμό των κρατικών υποθέσεων.

Το κοινωνικό σύστημα που διαμόρφωσε τη σχέση πολιτών και μη πολιτών στη συγκεκριμένη πόλη-κράτος είναι διαφορετικό και βασίζεται σε μια μοναδική παραδοχή. Στη Σπάρτη ο πολίτης είναι ταυτόχρονα και στρατιώτης, όμως ο κλήρος του ανήκει ουσιαστικά στο κράτος. Επίσης, οι Σπαρτιάτες δε σχετίζονται με παραγωγικά επαγγέλματα, αφού η προεξέχουσα ιδιότητά τους είναι η στρατιωτική. Η συμμετοχή των πολιτών στις μεγάλες αποφάσεις της πόλης ήταν μάλλον περιορισμένη, πολύ περισσότερο για τους περίοικους, που συνέθεταν την πληθυσμιακή ομάδα των μη πολιτών. Οι περίοικοι στην περίπτωση της Σπάρτης είναι οι κάτοικοι που ζουν στις περιοχές γύρω από τις τέσσερις κώμες στις οποίες είχαν εγκατασταθεί οι Σπαρτιάτες πολίτες. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η σπαρτιατική ισονομία δεν είναι άμοιρη της κατοχής γης. Η ύπαρξη πλουσίων Σπαρτιατών και μεγάλων γαιοκτημόνων θέτει αμφισβητήσεις στο θέμα της ισότητας, τουλάχιστον όσον αφορά στο θέμα της οικονομίας και των επιδράσεών της στη συγκεκριμένη πόλη-κράτος.

Όποια εκδοχή και αν θεωρήσουμε ορθή για την καταγωγή των περίοικων, εκείνη του Έφορου ή εκείνη του Ισοκράτη, οι περίοικοι φαίνεται πως διατηρούν σχετική αυτονομία οικονομική και δικαιϊκή στους δήμους τους και συμμετέχουν ισότιμα στις πολεμικές επιχειρήσεις ως οπλίτες. Αποκαλούνται γενικώς Λακεδαιμόνιοι και δεν εκδηλώνουν εχθρικές διαθέσεις προς τη Σπάρτη. Ασκούν το επάγγελμα του ξυλουργού, του γεωργού, του κτηνοτρόφου ή του αλιέα, καλύπτοντας το παραγωγικό κενό των ομοίων. Η οικονομική τους δραστηριότητα όμως παραμένει περιορισμένη, εξαιτίας της αυστηρής σπαρτιατικής κηδεμονίας.

Ο αριθμός της πληθυσμιακής ομάδας των περιοίκων είναι ουσιαστικά άγνωστος, εξαιτίας έλλειψης συγκεκριμένων στοιχείων. Δεν μπορούμε εδώ να ακολουθήσουμε τον κανόνα της αναλογίας 1/3, καθώς η Σπάρτη φαίνεται εξαιρετικά ολιγάριθμη ως προς τα μέλη της κοινωνίας της. Οι 8-9.000 Σπαρτιάτες πολίτες σαφώς ήταν υποδεέστεροι αριθμητικά από τους περιβάλλοντες περίοικους. Άλλωστε, η αριθμητική έλλειψη και οι αυστηροί κανόνες αστυνόμευσης των μη πολιτών συνηγορούν προς αυτή την κατεύθυνση.

Παρατηρούμε, λοιπόν και στην περίπτωση της Σπάρτης μια χαρακτηριστική συμμετοχή της πληθυσμιακής ομάδας των μη-πολιτών, σε παραγωγικό και στρατιωτικό επίπεδο. Ο περιορισμός της στον παραγωγικό τομέα ήταν επ’ ωφελεία της σπαρτιατικής κοινωνίας, η οποία διατηρούσε μικρή έως ανύπαρκτη σχέση με το σύνολο των τεχνικών επαγγελμάτων.

• Andrewes Α., Αρχαία Ελληνική Κοινωνία, μτφρ. Α. Παναγόπουλος, Μ.Ι.Ε.Τ. (Αθήνα, 1987).
• Borgeaud P. κ. ά, Ο έλληνας άνθρωπος, (μτφρ. Χ. Τασάκος), Ελληνικά Γράμματα, (Αθήνα 1996).
• Finley M.I. Ancient History, Evidence and Models, Chatto & Windus, (London 1985).

π σ ε Αρχαία Σπάρτη
Ιστορία	Ιστορία της Σπάρτης Κάθοδος των Δωριέων Πρώτος Μεσσηνιακός Πόλεμος Δεύτερος Μεσσηνιακός Πόλεμος Σπαρτιατική Συμμαχία Σεισμός του 464 π.Χ. Μηδικοί Πόλεμοι Συνωμοσία του Κινάδωνα Πελοποννησιακός Πόλεμος Σπαρτιατική ηγεμονία Κορινθιακός Πόλεμος Χρεμωνίδειος Πόλεμος Κοινό των Ελευθερολακώνων
Πολιτεία	Μεγάλη Ρήτρα Βασιλείς Έφοροι Γερουσία Απέλλα
Κοινωνία	Όμοιοι Περίοικοι Είλωτες Νεοδαμώδεις Μόθακες Τρόφιμοι Υπομείονες Κοινωνική θέση γυναικών
Στρατός	Αγωγή Κρυπτεία Φάλαγγα Μόρα Οπλίτης
Πολιτισμός	Λακωνική τέχνη Μέλανας ζωμός Συσσίτια Παιδεραστία Ξενηλασία Καιάδας Βίβασις Λακωνοφιλία Λακωνισμός
Αθλητισμός	Αγώνες σφαιροβολίας
Θρησκεία	Διόσκουροι Μενέλαος Ωραία Ελένη Ηρακλής Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος Κάρνεια Γυμνοπαιδίες Υακίνθια Διαβατήρια Λεωνίδεια Ταινάρια Τιθηνίδια
Αποικίες	Θήρα Λάπαθος Σέλγη Τάρας
Πρόσωπα	Λυκούργος Χίλων Λεωνίδας Λύσανδρος Ευρυβιάδης Κλεομένης Α' Δημάρατος Κλεομένης Γ' Παυσανίας Αγησίλαος Β' Άγις Β΄ Νάβις Τυρταίος Πλειστοάναξ Γύλιππος