Ελισάβετ
Πριγκίπισσα της Έσσης-Ντάρμστατ Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας
Η πριγκίπισσα Ελισάβετ το 1887.
Γέννηση	1 Νοεμβρίου 1864 Μπεσσούνγκεν, Γερμανική Συνομοσπονδία
Θάνατος	18 Ιουλίου 1918 (53 ετών) Αλαπάγεφσκ, Σοβιετική Ρωσία
Τόπος ταφής	Εκκλησία Μαρίας Μαγδαληνής, Γεθσημανή, Ιερουσαλήμ
Σύζυγος	Σέργιος Αλεξάνδροβιτς της Ρωσίας
Πλήρες όνομα
Ελισάβετ Αλεξάνδρα Λουίζα Αλίκη
Οίκος	Έσσης-Ντάρμστατ
Πατέρας	Λουδοβίκος Δ΄ της Έσσης
Μητέρα	Αλίκη του Ηνωμένου Βασιλείου
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Ελισάβετ της Έσσης-Ντάρμστατ (γερμ. Elisabeth von Hessen-Darmstadt), μετέπειτα Μεγάλη Δούκισσα Ελισάβετ Φεοντόροβνα της Ρωσίας (ρωσ. Елизавета Фëдоровна Романова), ανακηρυγμένη από την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ως Αγία Μάρτυς Ελισάβετ Φεοντόροβνα, ήταν Γερμανίδα πριγκίπισσα του Οίκου της Έσσης-Ντάρμστατ και μετέπειτα μεγάλη δούκισσα της Ρωσίας.^[1][2]

Η Ελισάβετ Αλεξάνδρα Λουίζα Αλίκη γεννήθηκε την 1η Νοεμβρίου 1864 στο Μπεσσούνγκεν της Έσσης. Ήταν το δεύτερο παιδί και η δεύτερη κόρη του Λουδοβίκου Δ΄ της Έσσης και παρά τω Ρήνω και της Αλίκης του Ηνωμένου Βασιλείου. Ήταν εγγονή της Βικτωρίας του Ηνωμένου Βασιλείου και μακρινή θεία του Φιλίππου, Δούκα του Εδιμβούργου, συζύγου της Ελισάβετ Β΄ του Ηνωμένου Βασιλείου.^[3] Ήταν γνωστή στην οικογένειά της ως "Έλλα".

Παρά το γεγονός ότι καταγόταν από παλιούς βασιλικούς οίκους, η οικογένειά της ζούσε με σχετική λιτότητα. Το περιβάλλον της διαμορφώθηκε από την αγγλική καταγωγή της μητέρας της και η πρώτη της γλώσσα ήταν τα αγγλικά, τα οποία τα παιδιά μιλούσαν με τη μητέρα τους, ενώ επικοινωνούσαν με τον πατέρα τους στα γερμανικά. Τα παιδικά της χρόνια σημαδεύτηκαν από τις απώλειες του αιμοφιλικού αδελφού της, Φρειδερίκου, από πτώση, και της αδελφής της, Μαρίας, και της μητέρας της από διφθερίτιδα. Η ίδια είχε σταλεί στη γιαγιά της, Ελισάβετ της Πρωσίας, και γλίτωσε από τη μόλυνση.

Η νεαρή Ελισάβετ θεωρήθηκε εξαιρετικά όμορφη από τους ιστορικούς και συγχρόνους της, Είχε πολλούς θαυμαστές, μεταξύ των οποίων ο εξάδελφός της Γουλιέλμος, Διάδοχος της Πρωσίας, ο οποίος τη ζήτησε ανεπιτυχώς σε γάμο, ο Φρειδερίκος, Διάδοχος της Βάδης, και ο Μέγας Δούκας Κωνσταντίνος Κωνσταντίνοβιτς της Ρωσίας. Ως μέλος της δουκικής Αυλής της Έσσης και εγγονή της βασίλισσας Βικτωρίας, ήταν επιθυμητή νύφη για πολλούς βασιλικούς οίκους.

Τελικά, η Ελισάβετ παντρεύτηκε μέλος της ρωσικής αυτοκρατορικής οικογένειας. Η αυτοκράτειρα Μαρία Αλεξάνδροβνα, σύζυγος του Αλεξάνδρου Β΄ της Ρωσίας, ήταν μέλος του Οίκου της Έσσης και συχνή επισκέπτρια στην Έσση, συνήθως συνοδευόμενη από τους δύο νεότερους γιους της, Σέργιο και Παύλο. Αρχικά, δεν έκανε εντύπωση ο ένας στον άλλο, αλλά μετά το θάνατο των γονιών του Σεργίου, δέθηκαν με την κοινή τους απώλεια, το ενδιαφέρον τους για τις τέχνες και τη θρησκευτικότητά τους. Αρραβωνιάστηκαν επισήμως το 1884 παρά τις αντιρρήσεις της βασίλισσας Βικτωρίας για ένα γάμο με Ρώσο πρίγκηπα.

Παντρεύτηκε το Μεγάλο Δούκα Σέργιο Αλεξάνδροβιτς στις 15 Ιουνίου 1883 στο παρεκκλήσι των Χειμερινών Ανακτόρων στην Αγία Πετρούπολη. Στο γάμο της, η μικρότερη αδελφή της, Αλίκη, γνώρισε τον μέλλοντα σύζυγό της και ανιψιό του Σεργίου, Μέγα Δούκα Νικόλαο Αλεξάνδροβιτς (μετέπειτα Νικόλαο Β΄ της Ρωσίας). Είχε πολύ σημαντικό ρόλο στο γάμο της Αλίκης με τον τσάρεβιτς Νικόλαο, καθώς και στην προτροπή της αδελφής της να ασπαστεί την ορθοδοξία, όπως είχε κάνει και η ίδια.

Έγινε γνωστή στη ρωσική κοινωνία για την ομορφιά και τα φιλανθρωπικά της έργα προς τους φτωχούς.^[4] Το 1891 ασπάστηκε την ορθοδοξία και έλαβε το ρωσικό όνομα Ελισάβετ Φεοντόροβνα. Αρχικά, έμενε με το σύζυγό της στο Παλάτι Μπελοσέλσκυ-Μπελοζέρσκυ στην Αγία Πετρούπολη, αλλά το 1892 μετακόμισαν στο Κρεμλίνο στη Μόσχα, αφότου εκείνος ορίστηκε κυβερνήτης της Μόσχας από τον αδελφό του, Αλέξανδρο Γ΄ της Ρωσίας, και περνούσαν τα καλοκαίρια στο Ιλυίνσκογιε, κληροδότημα από τη μητέρα του Σεργίου.

Το ζευγάρι δεν απέκτησε παιδιά αλλά υιοθέτησε τα ανίψια του Σεργίου, Δημήτριο Πάβλοβιτς και Μαρία Πάβλοβνα, που ήταν ορφανά από μητέρα και των οποίων ο πατέρας είχε εξοριστεί από την Αυλή λόγω της σχέσης του με μια παντρεμένη γυναίκα κατώτερης τάξης. Μάλιστα, στη διαθήκη του ο Σέργιος άφησε όλη την περιουσία του στα δύο παιδιά μετά από το θάνατο του ιδίου και της γυναίκας του. Όμως, και τα δύο παιδιά μισούσαν τους θείους τους, καθώς πίστευαν ότι τα αποξένωσαν από τον πατέρα τους. Η Μαρία Πάβλοβνα αναγνώρισε κάποια πατρικά αισθήματα του θείου της, αλλά ισχυριζόταν ότι η Ελισάβετ αγνοούσε εκείνη και τον αδελφό της και μισούσε την παρουσία τους και την αγάπη του Σεργίου προς αυτούς.

Αντίθετα, ο πρίγκηπας Φελίξ Φελίξοβιτς Γιουσούποφ, γιος της φίλης της, Ζινάιντα Νικολάγιεβνα Γιουσούποβα, θεωρούσε την Ελισάβετ δεύτερη μητέρα του και ανέφερε στα απομνημονεύματά του ότι του είχε παρασταθεί στις δυσκολότερες στιγμές της ζωής του.

Όταν ένα μέλος του Σοσιαλιστικού Επαναστατικού Κόμματος δολοφόνησε το σύζυγό της με βόμβα το 1905, η Ελισάβετ συνετρίβη και πίστεψε ότι ο θάνατός του ήταν τιμωρία λόγω της βίαιης εξορίας 20.000 Εβραίων της Μόσχας που είχε διατάξει ο Σέργιος λίγα χρόνια νωρίτερα. Συγχώρεσε δημοσίως τον δολοφόνο, Ιβάν Καλυάγυεφ, και αγωνίστηκε χωρίς επιτυχία για να του αποδοθεί χάρη.^[5] Στη συνέχεια εγκατέλειψε την αυτοκρατορική Αυλή και έγινε μοναχή, αφού είχε προηγουμένως ιδρύσει το Μοναστήρι Μάρφο-Μαριίνσκυ (= Αγίων Μάρθας και Μαρίας) πουλώντας τα κοσμήματά της. Σκοπός του μοναστηριού ήταν η βοήθεια προς τους φτωχούς και ανήμπορους πολίτες της Μόσχας.

Το 1916 συνάντησε την αδελφή της, πλέον αυτοκράτειρα Αλεξάνδρα, για τελευταία φορά και, σύμφωνα με τους ιστορικούς, της εξέφρασε τη μεγάλη της ανησυχία για την επιρροή του Γκριγκόρι Ρασπούτιν στην αυτοκρατορική οικογένεια και την ικέτευσε να ακούσει τις προειδοποιήσεις της ίδιας και της ευρύτερης οικογένειας Ρομανώφ. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η Ελισάβετ γνώριζε την επικείμενη απόπειρα δολοφονίας του Ρασπούτιν από τον πρίγκηπα Γιουσούποφ και τον προγονό της, Δημήτριο Πάβλοβιτς, καθώς είχε στείλει τηλεγραφήματα στο Δημήτριο και τη μητέρα του Γιουσούποφ, Ζινάιντα, τη νύχτα του φόνου γνωρίζοντας το σχέδιό τους και πιστεύοντας ότι ήταν θέλημα Θεού.

Το 1917 ο αυτοκράτορας Νικόλαος παραιτήθηκε και η οικογένειά του βρέθηκε υπό κράτηση στο Τσάρσκογιε Σελό, έπειτα στο Τομπόλσκ και τέλος στο Γεκατερίνμπουργκ.

Το Μάιο του 1918 η Ελισάβετ συνελήφθη από την Τσεκά υπό τις διαταγές του Λένιν μαζί με άλλα επτά άτομα: τους μεγάλους δούκες Σέργιο Μιχαήλοβιτς, Ιωάννη Κωνσταντίνοβιτς, Κωνσταντίνο Κωνσταντίνοβιτς και Ιγκόρ Κωνσταντίνοβιτς, τον πρίγκηπα Βλαδίμηρο Πάβλοβιτς Πάλεϋ, τον Φυόντορ Ρεμέζ (γραμματέα του Σεργίου) και τη Βαρβάρα Γιακόβλεβα, μοναχή στο μοναστήρι της Ελισάβετ. Εξορίστηκαν στο Περμ και στις 20 Μαΐου μεταφέρθηκαν στο σχολείο Ναπόλναγια στο Αλαπάγεφσκ. Την 17η Ιουλίου οι φύλακες του Κόκκινου Στρατού τους ανακοίνωσαν ότι θα μεταφέρονταν και το βράδυ οι φύλακες αντικαταστάθηκαν από άνδρες της Τσεκά. Μετέφεραν τους φυλακισμένους σε ένα εγκαταλελειμμένο ορυχείο, τους έσπρωξαν μέσα και τους δολοφόνησαν πετώντας τους χειροβομβίδες και προκαλώντας φωτιά στη χαράδρα. Αργότερα, οι υπεύθυνοι δήλωσαν ότι οι κρατούμενοι είχε δεχθεί επίθεση στο σχολείο από άγνωστη συμμορία.

Η Ελισάβετ πέθανε σε ηλικία 53 ετών, μία μόλις ημέρα μετά την εκτέλεση της αδελφής της και της οικογένειάς της.^[6][7] Οι σοροί βρέθηκαν τον Οκτώβριο του 1918 από το Λευκό Στρατό και ενταφιάστηκαν στο Ρωσικό Νεκροταφείο του Πεκίνου. Τελικά, τα λείψανα της Ελισάβετ και της αδελφής Βαρβάρας ενταφιάστηκαν στην Εκκλησία της Μαρίας Μαγδαληνής στη Γεθσημανή της Ιερουσαλήμ το 1921.

Αγιοκατατάχθηκε το 1981 από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία Εκτός Ρωσίας και το 1992 από το Πατριαρχείο Μόσχας ^[8] με το όνομα Αγία Μάρτυς Ελισάβετ Φεοντόροβνα. Η μνήμη της τιμάται τρεις φορές: την Ημέρα των Νεομαρτύρων και Ομολογητών της Ρωσικής Εκκλησίας (7 Φεβρουαρίου), την επέτειο του μαρτυρίου της (18 Ιουλίου) και την επέτειο της ανεύρεσης των λειψάνων της από το ορυχείο (11 Οκτωβρίου).