Ян Олександрович Позняк (1887, 19 лютага 1895 або 1897, Суботнікі — після 22 квітня 1940, можливо Мінськ; Псевдоніми: Янка Дудар; Той Самы; Сялянец; Криптоніми: Я. Д.; Д-р; Я.Д-р; Я. П.; я.п.; Яп.; П-к; п-к; Я.П-к; Рэд. «Б.Кр.») — публіцист, громадський, політичний та культурний діяч білоруського національного руху на Віленщині та в міжвоєнній Польській Республіці. Представник християнсько-демократичного напрямку, член керівних органів низки організацій. Арештований й, найвірогідніше, розстріляний радянськими органами держбезпеки в роки сталінських репресій. Дід Зенона Ппозняка.

Народився або в 1887^[1][2], або 19 лютого 1895^[3], або в 1897 року^[4] у селі Суботники Ошмянського повіту Ввіленської губернії (нині Ів'євський район Гродненської області)^[1], в селянській родині білорусів-католиків; батьки — Олександр і Ганна (у дівоцтві Тучковська) Позняки^[5]. Отримав загальну середню й музичну освіту^[5]. У молодості долучився до білоруського національного руху. Упродовж 1909—1912 років брав участь у діяльності освітницьких громад християнсько-демократичного спрямування. У 1918—1920 гадах Ян Позняк служив органістом у костелі села Лаваришки поблизу Вільні, а опісля у Костелі святих Янів у майбутній литовській столиці. Член Християнської демократичної злучнасці з моменту її заснування у травні 1917 року в Петрограді.

Брав активну учать в білоруському християнсько-демократичному русі, особливо після переносу в 1921 році його центра до Вільнюса. У 1928—1936 роках редагував газету «Biełaruskaja krynica». З 1928 року — секретар Президії ЦК Білоруської християнської демократії, з 1936 — голова Президії Білоруського народного об'єднання. Організатор селянських мистецьких колективів та білоруських селянських шкіл. З початку 1930-х — голова Віленського білоруського національного комітету.

У 1913—1915 гадах Ян Пазняк у Вільні разам з А. Бычкоўскім, Ядвігіным Ш., Б. Пачопкам і інш. выдаваў каталіцкую газету «Biełarus»^[1]. З 15 сакавіка 1928 года^[4] быў рэдактарам органу БХД — газеты «Biełaruskaja krynica». Гэтая дзейнасць сустрэла негатыўную рэакцыю з боку польскіх уладаў. На Пазняка была заведзена больш за 30 судовых спраў^[1][2](паводле іншай крыніцы, у 1936 годзе ён меў 35 спраў)^[6]. На яго накладаліся грашовыя штрафы, быў арыштаваны і правёў у зняволенні некалькі месяцаў^[2]. У 1936 годзе тыраж газеты «Biełaruskaja krynica» 11 разоў канфіскоўвалі^[1]. У лістападзе 1936 года на кватэры Пазняка паліцыя зрабіла вобшук. Каб зберагчы часопіс ад закрыцця, Пазняк адмовіўся ад пасады рэдактара. Аднак, у красавіку 1937 года «Biełaruskaja krynica» была закрыта ўладамі^[6]. З 1938 года Ян Пазняк рэдагаваў часопіс «Хрысціянская думка», дапамагаў выдаваць грамадскі часопіс «Самапомач». Выступаў у друку з артыкуламі, у якіх між іншага каментаваў бягучыя палітычныя падзеі, аналізаваў грамадскую, рэлігійную і культурную сітуацыю беларускай меншасці ў Польшчы, акрэсліваў кірункі яе дзейнасці для абароны сваіх правоў, тлумачыў ідэалагічныя падставы хрысціянскага дэмакратызму^[1]. Між іншага напісаў працу «Самаўрад вясковых гмін», выдадзеную ў Вільні ў 1929 годзе^[2].

Пасля пачатку 2-й сусветнай вайны, у кастрычніку 1939 года Ян Пазняк быў арыштаваны НКУС і вывезены з Вільні^[1]. Затым, магчыма ён, 22 красавіка 1940 года быў перавезены канвоем 226-га палка 15-й брыгады НКУС з Чэрвеня ў Мінск^[3]. Далейшы лёс дакладна невядомы^[1]. Паводле даследавання Польска-расійскага цэнтру дыялогу і паразумення, праз параўнанне пералікаў польскіх грамадзян зніклых на тэрыторыях Польшчы занятых СССР ў 1939 годзе з канвойнымі спісамі войскаў НКУС, Ян Пазняк мог быць расстраляны НКУС паводле рашэння Палітбюро ВКП(б) ад 5 сакавіка 1940 года. Даследчыкі Цэнтру лічаць, што супадзенне тэрмінаў рашэння Палітбюро з часам транспарціроўкі Пазняка з Чэрвеня ў Мінск, а таксама адсутнасць інфармацыі пра яго далейшы лёс, з вялікай доляй пэўнасці (graniczy wręcz z pewnością) сведчаць за верагоднасць іх гіпотэзы . Паводле гэтай гіпотэзы, Ян Пазняк мог быць ахвярай сталінскіх рэпрэсій супраць грамадзян былой міжваеннай Польскай рэспублікі і таму ўключаецца даследчыкамі Цэнтра ў г.зв. «Беларускі катынскі спіс», месцам смерці Пазняка з вялікай верагоднасцю з'яўляецца Мінск^[3]. Беларускі даследчык Леанід Маракоў таксама зазначае, што Ян Пазняк, верагодна, быў расстраляны НКУС ў Мінску^[2].

Жыццё і дзейнасць Яна Пазняка вельмі станоўча ацаніў яго ўнук Зянон. Паводле яго слоў, Ян — адзін з найбольш глыбокіх, выніковых лідараў і арганізатараў беларускай нацыянальнай меншасці ў міжваеннай Польскай Рэспубліцы, ён узначальваў ня толькі кірунак, ня толькі арганізацыю, але і цэлую плынь у беларускім руху, якая аказалася найбольш жыцьцястойкай. На яго погляд, Ян Пазняк — чалавек нешматслоўны, добразычлівы і пазбаўлены славалюбства. (…) працу (…) ён цягнуў, як вол, быў добрым арганізатарам, тактыкам і прадбачлівым палітыкам^[6].

Біяграфія Яна Пазняка стала аб'ектам шматлікіх фальсіфікацый з боку камуністычных, прасавецкіх і прарасійскіх палітычных колаў Беларусі. Звычайна, гэта рабілася ў мэтах кампраметацыі яго ўнука — Зянона Пазняка — аднаго з галоўных апазіцыйных і незалежніцкіх дзеячаў у Беларусі 1990-х гадоў.

У 1990—1991 гадах на тэрыторыі Беларускай ССР распаўсюджваліся лістоўкі з несапраўднай біяграфіяй Зянона Пазняка і яго продкаў. У іх змяшчалася інфармацыя, што Ян Пазняк быў агентам міжваенных польскіх спецслужбаў (г.зв. «двуйкі»), выдаваў ім беларускіх патрыётаў, выступаў за адарванне Беларусі ад Расіі. Паводле Зянона Пазняка, гэтыя матэрыялы рыхтаваліся КДБ і мелі на мэце ствараць уражанне голасу нізоў^[7]. У 2008 годзе у часопісе «Коммунист Белоруссии» (органе КПБ) і расійскай газеце «Новое дело» з'явіліся артыкулы, аўтары якіх заяўлялі аб прыналежнасці Яна Пазняка ў 1930-х гадах да Нацыянал-сацыялістычнай партыі Беларусі, а таксама ў рэдагаванні ў часы вайны калабарацыйнага часопісу «Раніца»^[8][9]. Аднак, гэтыя сцвярджэнні не адпавядаюць рэчаіснасці — першы нумар газеты «Раніца» выйшаў у Берліне 3 снежня 1939 г.^[10], т.б. ужо пасля арышту Я. Пазняка ў Вільні.

Зянон Пазняк пракаментаваў гэтыя дзеянні^[6]:

Вобраз дзеда Яна (Яся, як называла яго бабуля) я ўяўляў з дзяцінства. Ён мне здаваўся сьвятым. За ўсё жыцьцё я ня чуў, каб хто кінуў камень у гэты вобраз. Забойцы маўчалі, каб ня выявіць сваё злачынства. І вось жа прыйшоў час, і запеніліся наступнікі забойцаў. Яны думаюць, што не адказныя за тваю сьмерць, дзед Ясь. Ды й пеняцца ж на мяне, хоць і ўспамінаюць тваё імя. Як яны падобныя на тых, як падобныя… Да дробязяў падобныя.

• пад рэд. Міхаіла Ткачова. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. — Мінск: «Беларуская энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі, 1993. — Т. 1. «А — беліца». — 496 с. — ISBN 5-85700-074-2.
• пад рэд. Генадзя Пашкова. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах. — Мінск: «Беларуская энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі, 1999. — Т. 5. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9.
• Леанід Маракоў. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794−1991. Энц. даведнік. У 10 т.. — Мінск, 2003. — ISBN 985-6374-04-9.
• Зянон Пазняк. Развагі. Канцэпцыя новага беларускага Адраджэньня, кн.1, артыкулы і матэр'ялы (1990–III.1996). — Варшава – Нью-Ёрк – Вільня: «Беларускія ведамасьці», Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2007. — 312 с. — ISBN 9955-9337-6-3.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11. — С. 520. — 560 с. — 10 экз. — ISBN 985-11-0188-5 (Т. 11).;
• Кожевников В. БНР: история пятой колонны / Владимир Кожевников // Коммунист Белоруссии. Мы и время: газета Коммунистической партии Беларуси / учредитель — Коммунистическая партия Беларуси. — 2008, 22 марта № 11 (586). BY-NBCB-se-08-420303
• Пазняк Ян Аляксандравіч // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. Мн.: БелЭн, 1992—1995. Т. 4.
• Пазняк Янка // Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.: Жыццярысы, мартыралогія, успаміны / Уклад. Ю. Гарбінскі. — Мінск-Мюнхен: Беларускі кнігазбор, 1999. ISBN 985-6318-65-3
• Раніца, № 1. Берлін, 3 снежня 1939
• Андрюхин В. Секрет Президента // Новое дело № 18 от 30.04.2008.
• Беларуская хрысціянская дэмакратыя i Ян Пазьняк // Спадчына 1991. № 6. С. 47-53. // на pawet.net