Горад Сухумі абх.: Аҟəа груз. სოხუმი Герб Краіна  Грузія Каардынаты 43°00′12″ пн. ш. 41°00′55″ у. д.HGЯO Мэр Аліас Лабахуа Горад з 1848 Плошча 372 км² Вышыня цэнтра 20 м Насельніцтва 64.478 чалавек (2011) Часавы пояс UTC+4 Тэлефонны код +7 840 22xxxxx Паштовы індэкс 384900 Аўтамабільны код ABH Афіцыйны сайт sukhumcity.ru Сухумі на карце Грузіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Суху́мі^[1][2] (абх.: Аҟəа, груз. სოხუმი, руск.: Суху́ми, Суху́м) — сталіца і найбуйнейшы горад Абхазіі (Грузія). Знаходзіцца на ўзбярэжжы Чорнага мора. Насельніцтва 64.478 чал. (2011).

У перыяд турэцкіх і арабскіх заваяванняў (Сярэднявечча), у сілу асаблівасцей фанетыкі цюркскіх і арабскіх моў, не прымаючых наяўнасці паслядоўных зычных (ЦХ), адсутнасці гуку «Ц» і яго пераход у гук «С», імя горада паступова змяняецца — Цхум → Схум → Сухум (Сухум-кале («кале» — крэпасць (цюрк.)).

Усталяванне ўплыву ў рэгіёне Расійскай імперыі выклікала ўсталяванне русіфікаваных назваў — Сухум, Батум. Абхазская назва горада «Акуа» выкарыстоўваецца пасля прыходу Савецкай улады, і не пераходзіць абхазскага моўнага арэала.

Са жніўня 1936 года, пасля ўключэння Абхазіі ў склад Грузінскай ССР у 1931 годзе, горад насіў афіцыйную назву Сухумі. 4 снежня 1992 года на сесіі Вярхоўнага Савета Рэспублікі Абхазія была адноўлена назва горада Сухум.

Гісторыя горада налічвае больш за 2500 гадоў. Гэта адзін з найстаражытнейшых гарадоў свету. На месцы гораду да VI стагоддзя да н.э. была грэчаская калонія Дыяскурыя (названая ў гонар братоў Дыяскураў), якая потым належала Пантыйскаму царству. Тапонім «Аку» сустракаецца ў грэчаскім надпісе на залатых манетах калхідскай чаканкі (III—II стст. да н.э.) і супастаўляецца з абхазскай назвай горада — Акуа. Пазней на гэтым месцы была пабудавана рымская крэпасць Себастопаліс. З 736 года паселішча вядома пад назвай Цхум (ад абхазскай назвы «Гума») у складзе Абхазскага царства. У Сярэднявеччы — горад Цхумі ў складзе Грузінскага царства, з другой паловы XVI стагоддзя — пад уладай туркаў: у 1724 годзе пабудавана турэцкая крэпасць Сухум-Кале на Чорным моры. Ад канца XVIII стагоддзя да 1808 і з 1864 гожда — сталіца Абхазіі. У 1810 годзе далучаны да Расіі, статус горада атрымаў у 1848. Пасля скасавання Абхазскага княства ў 1864 — цэнтр Сухумскага ваеннага аддзела (вобласці) у падпарадкаванні Кутаіскага генерал-губернатара, з 1866 — Сухумскай акругі Кутаіскай губерні.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года, горад і ўвогуле Абхазія, былі заглынуты ў хаос грамадзянскай вайны. Недаўгавечнае бальшавіцкае кіраванне было спынена ў маі 1918 года і Сухум быў уключаны ў Дэмакратычную Рэспубліку Грузія як рэзідэнцыя аўтаномнага Вярхоўнага Савета Абхазіі і штаб-кватэра Грузінскага генерал-губернатара. Чырвоная Армія і мясцовыя рэвалюцыянеры адваявалі горад у грузінскіх войскаў 4 сакавіка 1921 года, і абвясцілі Савецкую ўладу. Сухум быў сталіцай Абхазскай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі злучанай з Грузінскай ССР ад 1921 да 1931 года, калі ён стаў сталіцай Абхазскай Аўтаномнай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі ў рамках Грузінскай ССР. У 1989 годзе Сухум меў 110 000 жыхароў і быў адным з самых паспяховых гарадоў Грузіі. Тут знаходзіліся шматлікія курортныя лецішчы Савецкіх лідараў.

У 1989—1993 гадах Сухум быў цэнтрам Грузіна-абхазскага канфлікту які зруйнаваў большую частку горада. Падчас Абхазскай аблогі Сухума (1992—1993), горад і яго наваколлі зведалі амаль што штодзённыя паветраныя ўдары і артабстрэлы, са шматлікімі ахвярамі сярод грамадзянскага насельніцтва. 27 верасня 1993 года бітва за Сухум была скончана масавай кампаніяй па этнічнай чыстцы супраць грузінскага насельніцтва, якое складала бальшыню (Сухумская разня), у тым ліку былі забіты члены Абхазскага ўрада (Жыўлі Шартава, Рауль Эшба і г. д.) і мэр Сухума Гурам Габіскірыя. Нягледзячы на тое, што горад быў часткова адноўлены, ён дагэтуль перажывае наступствы вайны, і не ўзнавіў сваю папярэднюю этнічную разнастайнасць (да 1992 года тут ужывалася 9 розных моў).

• 1989 год — 110 тыс. чал.
• 2001 год — каля 140 тыс. чал.^[1]

• Сухумскі тралейбус
• Станцыя Сухум

• Абхазская дзяржаўная карцінная галерэя

• Ціраспаль, Прыднястроўе / Малдова
• Цхінвалі, Паўднёвая Асеція / Грузія
• Падольск, Расія

• Лізавета Саламонаўна Ядзіткіна-Весніна (1917 — ?) — беларуская актрыса.
• Ашот Авакімавіч Серапян (нар. 1939) — беларускі архітэктар.

• Суху́мі // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 298. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Суху́ми // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 402. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Суху́ми // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 560. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сухумі

Адміністрацыйны падзел Абхазіі
Раёны	Ачамчырскі раён Гаграўскі раён Галскі раён Гудауцкі раён Гульрыпшскі раён Сухумскі раён Ткуарчалскі раён
Гарады	Ачамчыра Гагра Галі (Гал) Гудаута Новы Афон Піцунда Сухумі (Сухум) Ткварчэлі (Ткварчал)
Пгт	Бзыбта (Бзыпта) Гантыяды (Цандрыпш) Гульрыпш (Гулрыпш) Леселідзэ (Гячрыпш) Мюсера (Мысра)

Сталіцы Еўропы
Сталіцы краін-членаў ААН	Амстэрдам Андора-ла-Велья Анкара Астана Афіны Баку Берлін Берн Браціслава Брусель Будапешт Бухарэст Бялград Вадуц Валета Варшава Ватыкан Вена Вільнюс Дублін Ерэван Заграб Капенгаген Кіеў Кішынёў Лісабон Лондан Любляна Люксембург Мадрыд Манака Масква Мінск Нікасія Осла Парыж Прага Рыга Рым Рэйк’явік Сан-Марына Сараева Сафія Скоп’е Стакгольм Талін Тбілісі Тырана Хельсінкі Цэтынэ
Сталіцы іншых тэрыторый	Ватыкан Гібралтар Дуглас Епіскопі Лонгйір Мальтыйскі палац Марыянхаміна Сент-Пітэр-Порт Сент-Хеліер Торсхаўн
Сталіцы непрызнаных і часткова прызнаных дзяржаў	Данецк Луганск Прышціна Ціраспаль

Сталіцы Азіі
Залежныя тэрыторыі і часткова прызнаныя дзяржавы пазначаны курсівам
Паўночная і Цэнтральная Азія Паўднёвая Азія Паўднёва-Усходняя Азія Заходняя і Паўднёва-Заходняя Азія Астана, Казахстан* Ашгабат, Туркменістан Бішкек, Кыргызстан Душанбэ, Таджыкістан Масква, Расія* Ташкент, Узбекістан Усходняя Азія Ганконг, Ганконг (Кітай) Макаа, Макаа (Кітай) Пекін, Кітай Пхеньян, Паўночная Карэя Сеул, Паўднёвая Карэя Тайбэй, Тайвань Токіа, Японія Улан-Батар, Манголія Дака, Бангладэш Дыега-Гарсія, БТІА (Брыт.) Ісламабад, Пакістан Катманду, Непал Мале, Мальдывы Нью-Дэлі, Індыя Тхімпху, Бутан Шры-Джаявардэнепура-Котэ, Шры-Ланка Бангкок, Тайланд Бандар-Серы-Бегаван, Бруней В’енцьян, Лаос Джакарта, Інданезія* Дылі, Усходні Тымор Куала-Лумпур, Малайзія Маніла, Філіпіны Нейп’іда, М’янма Пнампень, Камбоджа Порт-Морсбі, Папуа — Новая Гвінея Сінгапур, Сінгапур Уэст-Айленд, Какосавыя астравы (Аўстралія) Флаінг-Фіш-Коўв, Востраў Каляд (Аўстралія) Ханой, В’етнам Абу-Дабі, Аб’яднаныя Арабскія Эміраты Аман, Іарданія Анкара, Турцыя* Багдад, Ірак Баку, Азербайджан* Бейрут, Ліван Дамаск, Сірыя Доха, Катар Епіскопі, Акратыры і Дэкелія (Брыт.) Ерэван, Арменія* Іерусалім, Ізраіль † Усходні Іерусалім, Палесціна † Кабул, Афганістан Каір, Егіпет* Кувейт, Кувейт Манама, Бахрэйн Маскат, Аман Нікасія, Кіпр* Паўночная Нікасія, Паўночны Кіпр* Сана, Емен Сухумі, Абхазія* Сцепанакерт, Нагорны Карабах* Тбілісі, Грузія* Тэгеран, Іран Цхінвалі, Паўднёвая Асеція* Эр-Рыяд, Саудаўская Аравія
*Транскантынентальныя краіны. † Абедзве краіны, Ізраіль і Палесціна, лічаць Іерусалім сваёй сталіцайbeen. Тэль-Авіў з’яўляецца месцам усіх замежных пасольстваў у Ізраілі; Рамала з’яўляецца адміністрацыйным месцам Палесцінскай аўтаноміі.