Кунтушовы пояс^[1] — пояс  (укр.) (бел. даўжынёй ад 3 да 4,5 м і шырынёй 40 см, які насіла пераважна шляхта ў Рэчы Паспалітай у складзе так званага кунтушовага строю. Элемент польскага нацыянальнага касцюма  (укр.) (бел..

Яго тыповая форма ўсталявалася позна, ажно ў XVIII стагоддзі. У гэты час кунтушовы пояс дасягнуў апагею папулярнасці, хаця ўжо ў XVII стагоддзі ён быў важным кампанентам убрання шляхты ў Рэчы Паспалітай. У XVII стагоддзі яшчэ падпярэзваў жупан, а не кунтуш^[2]. Паводле ідэі сарматызму, якая прызнае дасягненні старажытных іранскіх народаў далёкай спадчынай Рэчы Паспалітай, значная частка тагачаснага адзення была запазычана дзякуючы польскім армянам з культуры Усходу (Турцыі, Персія). Шляхціц абмотваў пояс вакол сябе некалькі разоў, майстэрскі складваючы канцы, каб пояс не мяўся, або завязваў у вузел збоку, радзей пасярэдзіне жывата^[3].

Паясы звычайна шылі шаўковымі^[1], багата ўпрыгожвалі — у больш дарагія ўпляталі залатыя і сярэбраныя ніткі (залотныя тканіны). Іх ткалі багатымі каляровымі ўзорамі, ахвотна выкарыстоўваючы ўсходнія матывы, але таксама заходнія ці мясцовыя народныя матывы. Паясы ткалі на станку, выкарыстоўвалі дзве асновы і шмат уткоў. Гэта была так званая міжземнаморская тэхніка або taquetē façonné  (шведск.) (бел.^[4]. У залежнасці ад тэхналогіі былі аднабаковыя, двухбаковыя і чатырохбаковыя. Чатырохбаковыя палосы атрымліваліся такім чынам, што правы і левы бакі падзяляліся ўздоўж на дзве паловы, якія адрозніваліся колерам, а часам і малюнкам. Дзякуючы гэтаму адзін пояс, які складваўся ўздоўж папалам, мог выкарыстоўвацца ў чатырох варыянтах^[4].

Памеры пояса ў сярэднім былі 3,5 — 4 м даўжыні і 0,35 — 0,40 м шырыні.

На плоскасці пояса змяшчалі ва прамавугольнай формы заканчэнні (галовы), кожны з якіх меў два сіметрычныя стылізаваныя матывы букета, вазона, праросшых парасткамі і кветкамі пнёў. Паміж галовамі пояса размяшчалася асноўная частка, якая складалася з папярочных арнаментаваных ці аднатонных палос («шлячкі»), запаўнялася сеткавым (матыў лускі) узорам, была без арнаментацыі. Уздоўж пояса ішоў вузкі бардзюр з раслінным (складзеным у паласу) арнаментам. Канцы завяршаліся ўзорыстай паласой, матывы якой звычайна паўтаралі арнаменты «шлячкоў»^[1]. Паясы складваліся ўздоўж, з аднаго боку, больш дэкаратыўнага, насілі ў асаблівых выпадках, з другога, больш сціплага, штодзённа^[1]. Нярэдка да пояса падвешвалі  (польск.) (бел. шабельныя пражкі.

Радзіма шаўковых тканых паясоў — Персія, Індыя і Турцыя^[1]. У першых дзвюх краінах у XV стагоддзі імі падпяразвалі доўгія кафтаны. У Індыі пояс быў абавязковым элементам прыдворнага ўбору. У Турцыі ў XVI стагоддзі яны таксама сталі папулярнымі, у Бурсе былі створаны мануфактуры па вырабе паясоў^[4]. Першапачаткова кунтушовыя паясы завозіліся ў Польшчу з-за мяжы, першыя мануфактуры ў Рэчы Паспалітай (так званыя персіярні), якія выраблялі паясы, былі створаны ў XVII стагоддзі. Першыя паясы былі завезены ў Польшчу ў канцы XVI стагоддзя армянскімі купцамі, якія прывозілі іх з Персіі і Індыі. Пасля 1722 года армяне пачалі адкрываць у Канстанцінопалі фабрыкі па вытворчасці паясоў, галоўным чынам для патрэб польскага рынку, дзе ўсё часцей насілі нацыянальны касцюм, важным элементам якога быў пояс. З 1740 гадах яны перанеслі свае майстэрні яшчэ бліжэй — на ўсходнія землі Рэчы Паспалітай. Персіярні ў Польшчы часта падтрымлівалі польскія магнаты^[4]. Першыя такія фабрыкі былі створаны ў Станіславове і Бродах^[5]. Слуцк быў вядомым вытворчым цэнтрам, і часам кунтушовыя паясы называюць слуцкімі, хаця вядомай была і мануфактура ў Кабыльцы. Акрамя слуцкіх і кабылецкіх, папулярнымі былі і ліпкаўскія  (укр.) (бел. паясы.

Персіярняй у Слуцку ў 1758—1776 гадах кіраваў польскі армянін Ян Маджарскі, а потым кіраўніцтва перахапіў яго сын Лявон і ўзначальваў вытворчасць да 1807 года. На польскія землі Яна Маджарскага прывёз Міхал Казімір Радзівіл, званы «Рыбанька», які ў 1743 годзе заснаваў у сваім маёнтку ў Нясвіжы персіярню. Паясы з гэтай майстэрні не захаваліся. Маджарскі, верагодна, у 1767 годзе, пасля смерці Радзівіла, пераехаў у Слуцк. Тут са згоды Караля Станіслава Радзівіла, вядомага як «Пане Каханку», сына Міхала, ён заснаваў новую персіярню^[4].

Слуцкія паясы цанілі і шукалі. Тут упершыню пачалі вырабляць чатырохліцавыя паясы. Разнастайнай была аздоба слуцкіх паясоў. Галоўкі пояса ўпрыгожвалі матывы квітнеючых кустоў, часам акружаных медальёнам са звілістай стужкі або вырастаючых з насыпу зямлі кветак, узоры кветкавых букетаў у вазах, якія стаяць на прамавугольных асновах, матывы зрэзаных ствалоў, з якіх вырастаюць галінкі кветак. Яны па-ранейшаму ўпрыгожваліся матывамі лускі карпа, папярочнымі палосамі, што чаргуюцца з кветкавымі жгуцікамі, пазней таксама геаметрычнымі матывамі, радзей выкарыстоўваліся буйныя кропкі, якія называліся шэляжкамі. Краі паясоў упрыгожвалі таксама вусікі кветак. Слуцкія паясы заўсёды падпісваліся ў вуглах галоў^[4].

Персіярня ў Кабылцы была заснавана да 1778 года. У 1781 годзе яе арандавалі ў Аляксандра Унруга  (польск.) (бел. тры партнёры: Шчэпан Фільжан, Францішак Селіманд і Ян Крысціян Блюм. Кампанія прывезла ткацкія майстэрні з закрытай мануфактуры ў Гродне. Праз тры гады кампанія распалася, Фільжан расплаціўся з партнёрамі і сам кіраваў бізнесам да сваёй трагічнай смерці ў 1794 годзе. Кабыльскія паясы вызначаліся арыгінальным дызайнам, высокім мастацкім і тэхнічным узроўнем. Матывы на гэтых паясах — рознакаляровыя букеты кветак, абапал якіх — папугаі, гербы на фоне паноплій  (укр.) (бел., галінак. Дэкаратыўныя кампазіцыі былі больш свабоднымі. Кабыльскія паясы пазначаліся ткацкімі меткамі на бачных месцах, часцей за ўсё на галовах^[4].

Вядомыя персідскія майстэрні існавалі таксама ў Гродне, Сакалове, Кракаве, Корцы, Гданьску і з 1771 года ў Пшэварску, дзе шаўковая мануфактура была заснавана Соф'яй Любамірскай  (руск.) (бел.^[6]. Адам Патоцкі  (польск.) (бел. разам з сынамі (у т. л. Оскарам) спрыяў развіццю ткацкага рамяства ў Бучачы, куды прывёз ткачоў у сярэдзіне ХІХ ст. На мануфактурах званых персіярнямі рабілі паясы ў тэхніцы taquetē façonné  (шведск.) (бел.^[7]. Вырабляліся таксама бучацкія макаты, тканіны з лёну, бавоўны, шоўку, матэрыялы для жупанаў. Першапачаткова бучацкія габелены ўпрыгожвалі геаметрычнымі ўзорамі, падобнымі на ўсходнія габелены армянскіх ткачых, прывезеных Оскарам. Пазней з’явіліся стылізаваныя раслінныя матывы, якія нагадвалі ўзоры, вядомыя з кунтушовых паясоў^[8]. Вырабы былі прадстаўлены на Галіцкай краёвай выстаўцы ў Львове  (укр.) (бел. (1894). У пачатку ХХ стагоддзя мануфактурай кіраваў Артур Патоцкі (1843—1917), сын Адама. Вырабы мануфактуры падпісваліся — меткі з вышытым гербам Патоцкіх Пілявай  (руск.) (бел. і назвай мануфактуры «Buczacz». Пад кіраўніцтвам Артура побач з гербам з’явіліся ініцыялы «A.P.». Студыя ў Бучачы працавала да 1939 года.

Да нашага часу па розных прычынах захавалася мала паясоў. Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай на расійскай частцы беларуска-польскіх зямель нашэнне кунтушовага строю было забаронена. Многія паясы былі знішчаны, бо з непатрэбных паясоў вырывалі і пераплаўлялі залатыя і сярэбраныя ніткі. Частку паясоў перадавалі ў царкву, з іх шылі арнаты або поясам упрыгожвалі пярэднюю частку ўбору. Некаторыя, сшытыя ў некалькіх экзэмплярах, выкарыстоўваліся для пакрыцця стала, ложка або ў якасці габеленаў. Часам імі афармлялі сцены як фон для халоднай зброі і гаржэтаў  (руск.) (бел.. У другой палове ХІХ стагоддзя ўзрасла цікавасць да кунтушовых паясоў, сталі з’яўляцца іх калекцыі. Прыкладам можа служыць калекцыя Патоцкіх з Кшэшавіц  (польск.) (бел., графа Часноўскага (у 1933 годзе граф перадаў яе Нацыянальнаму музею ў Варшаве), калекцыя Радзівілаў у Нясвіжы. У цяперашні час найбольшыя калекцыі паясоў знаходзяцца ў філіялах Нацыянальнага музея ў многіх гарадах Польшчы, у калекцыях Каралеўскага замка на Вавелі  (укр.) (бел., Цэнтральнага музея ткацтва ў Лодзі  (польск.) (бел. і Дыяцэзіяльнага музея ў Плоцку  (польск.) (бел.^[9].

Пояс многа казаў пра свайго ўладальніка. Ён вызначаў не толькі сацыяльнае і матэрыяльнае становішча шляхціца (найпрыгажэйшыя паясы мелі больш высокую цану), але нават канфесію. Колер пояса і яго вузел, а таксама ўзор неслі дадатковую інфармацыю. І таму залаты пояс насілі ў мірны час, а барвовы быў у сіле падчас войнаў.

• Лазука, Барыс Андрэевіч. Слуцкія паясы і еўрапейскі тэкстыль XVIII стагоддзя. Малы лексікон / Б. А. Лазука; [фота: Б. А. Лазука, М. П. Мельнікаў]. — Мінск: Беларусь, 2015. — 170, [2] с. : каляр. іл., партр. ; 30 см. Фактычная дата выхаду ў свет ― 2014. ― Бібліяграфія: с. 170―171.
• Лобачевская О. В. Слуцкі пояс: гісторыя і сучаснасць // БДЎКІМ, 2017-11-13
• Казарновская Г. В. Конструирование и технологии в дизайне костюма и тканей. Технология слуцких поясов. — Витебск, ВГТУ, 2017. С. 64 ISBN 978-985-481-479-7
• Jadwiga Chruszczyńska, Ewa Orlińska-Mianowska: Tkaniny dekoracyjne, przewodnik dla kolekcjonerów. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2009. ISBN 978-83-213-4566-6.
• Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1969.
• Maria Taszycka: Polskie pasy kontuszowe. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985. ISBN 83-08-01039-3.
• Jan Samek: Polskie rzemiosło artystyczne Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1984, ISBN 83-221-0170-8
• Sztuka świata. Słownik terminów tom 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013. ISBN 978-83-213-4727-1.

	Кунтушовы пояс на Вікісховішчы