Злучанае Каралеўства

Англія
England

Сцяг Англіі Герб Англіі
Дэвіз: «Dieu et mon droit» «Бог і маё права»
Гімн: «God Save the King»
Заснавана	927
Афіцыйная мова	Англійская (фактычна)
Сталіца	Лондан
Найбуйнейшыя гарады	Лондан, Бірмінгем, Шэфілд, Лідс, Ліверпул
Форма кіравання	Парламентарная манархія
Кароль Прэм’ер-міністр	Карл III Рышы Сунак
Дзярж. рэлігія	Англіканства
Плошча • Усяго	133 396 км²
Насельніцтва • Ацэнка (2015) • Перапіс (2011) • Шчыльнасць	54.786.300 чал. 53.012.456 чал. 420,5 чал./км²
ВУП (намінал)   • Разам   • На душу насельніцтва	$2,68 трлн $50.566
Этнахаронім	Англічане
Валюта	Фунт стэрлінгаў
Тэлефонны код	+44
Часавыя паясы	+0

А́нглія (англ.: England [ˈɪŋɡlənd]) — найбуйнейшая краіна Злучанага Каралеўства. Займае паўднёва-ўсходнюю частку вострава Брытанія.

Назва паходзіць ад англаў (стар.-англ.: Engla land, літаральна «зямля англаў») — германскага народа, якое пасяліўся тут у V — VI ст.

Англія займае дзве траціны востраву Брытанія. На поўначы мяжуе з Шатландыяй, на захадзе — з Уэльсам.

Ландшафт Англіі складаецца ў асноўным са спадзістых пагоркаў, да поўначы мясцовасць становіцца больш гарыстай. Горная і раўнінная мясцовасць умоўна падзяляюцца па лініі, якая праходзіць паміж вусцем ракі Ціс на паўночным усходзе і вусцем ракі Экс на паўднёвым захадзе. На ўсходзе размяшчаецца нізінная балоцістая мясцовасць, якая ў асноўным была асушаная для сельскагаспадарчага выкарыстання.

Шэсць найбуйнейшых гарадоў Англіі: Лондан, Бірмінгем, Лідс, Шэфілд, Ліверпул і Манчэстэр. Сярод славутасцей Англіі — знакамітыя ўніверсітэты: Кембрыджскі і Оксфардскі.

Тэрыторыя сучаснай Англіі на момант уварвання Юлія Цэзара ў 55 г. да н. э., як і праз стагоддзе, да часу захопу імператарам Клаўдзіем, была населеная кельцкімі плямёнамі, якія зваліся брытамі. У выніку захопу ўся паўднёвая частка вострава (сучасныя Англія і Уэльс) стала часткай Рымскай Імперыі да яе распаду ў V стагоддзі н. э.

Без дапамогі рымскіх легіёнаў Рымская Брытанія не магла доўга процістаяць варварам-германцам, якія з’явіліся ў V—VI стст., як сведчаць хронікі, па запрашэнні саміх брытаў, якія з іх дапамогай разлічвалі абараніцца ад кельцкіх плямёнаў з поўначы — піктаў і скотаў. Прышэльцы ўяўлялі сабой тры групы — юты, саксы і англы. Асвоіўшы тэрыторыі брытаў, гэтыя германцы сталі адціскаць іх на тэрыторыю Уэльса і Карнуола. З часам на занятымі германскімі прышэльцамі землях сфармаваліся асобныя каралеўствы, якія склалі, у прыватнасці, «Англасаксонскую гептархію» («Сем каралеўстваў»). Час ад часу адзін з сямі англа-саксонскіх каралёў, якога называлі «Брытвальда» (прыблізна азначае «Кіраўнік Брытаніі»), атрымліваў кантроль над большай часткай Англіі. Наогул, цяжка назваць момант, калі Англія была канчаткова аб’яднаная. Па некаторых апісаннях, аб’яднанне наступіла разам з нашэсцем дацкіх вікінгаў, якія захапілі ўсходнюю частку Англіі. Эгберт, кароль Уэссекса (памёр у 839), часта завецца першым каралём усёй Англіі, хоць тытул «Кароль Англіі» з’явіўся толькі праз два пакаленні — у перыяд кіравання Альфрэда Вялікага (871—899).

Некаторыя гісторыкі пачынаюць адлік кіраўнікоў з нарманскай заваёвы ў 1066 г., нумарацыя англійскіх манархаў таксама выкарыстоўвае гэтую падзею як нулявую кропку (напрыклад, Эдуард I, каранаваны ў XIII стагоддзі, не быў першым каралём з такім імем — але ён быў першым Эдуардам з 1066 г.). Аднак Вільгельм Заваёўнік не заснаваў і не аб’ядноўваў краіну, а толькі захапіў уласна Англію, насадзіўшы франка-нарманскае кіраванне.

У канцы XIII стагоддзя суседняе княства Уэльс было канчаткова заваяванае Англіяй і стала часткай Англійскага каралеўства. Гісторыя Англіі як незалежнай дзяржавы ідзе праз Сярэднявечча і Адраджэнне да перыяду кіравання Елізаветы I, апошняй каралевы з дынастыі Цюдараў, пасля яе валадарыў Якаў I, які раней быў каралём Шатландыі пад імем Якава VI. Звяз Англіі і Шатландыі быў дапоўнены стагоддзем пазней Актам аб звязе (1707), які канчаткова аб’яднаў Англію і Шатландыю ў Злучанае Каралеўства (United Kingdom).

Пасля рэформ 1990-х гадоў у Паўночнай Ірландыі, Уэльсе і Шатландыі Англія засталася адзінай часткай Вялікабрытаніі, якая не мае ўласнага парламента і ўрада. Функцыю парламента Англіі выконвае парламент Вялікабрытаніі, функцыі ўрада — кабінет міністраў Вялікабрытаніі. Выканаўчую ўладу, якая адказвае ў тым ліку за тэрыторыю Англіі, узначальвае прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі.

Ёсць рух у падтрымку стварэння самастойнага парламента і ўрада Англіі. Незадаволенасць прыхільнікаў руху выклікае тое, што рашэнні, якія дзейнічаюць у Шатландыі, прымае парламент Шатландыі (і аналагічна з Нацыянальнай асамблеяй Уэльса, Асамблеяй Паўночнай Ірландыі), але рашэнні, якія дзейнічаюць у Англіі, прымае агульнадзяржаўны парламент, дзе галасуюць шатландскія, валійскія і паўночнаірландскія дэпутаты.

Ідэю самастойнага парламента падтрымліваюць многія члены Кансерватыўнай партыі, тым часам Лейбарысцкая партыя лічыць, што стварэнне самастойных органаў кіравання прывядзе да рэзкага змяншэння ролі Шатландыі, Уэльса і Паўночнай Ірландыі, што прывядзе да распаду дзяржавы.

Гістарычна найбуйнейшай адміністрацыйнай адзінкай у Англіі былі графствы. Гэтыя адзінкі паўсталі з больш старажытных, якія існавалі да аб’яднання Англіі: каралеўстваў (як Сасекс і Эсекс), герцагстваў (як Ёркшыр, Корнуал і Ланкашыр) або проста ўчасткаў зямлі, якімі ўзнагароджвалі дваран (такіх як Беркшыр). Да 1867 года яны былі падзелены на драбнейшыя адзінкі, якія зваліся сотнямі.

Самакіраванне ў межах графства пасля аб’яднання практычна адсутнічала, таму межы графстваў не былі сапраўды вызначаныя і не мелі практычна ніякай ролі. Пасля прамысловай рэвалюцыі ў выніку ўзнікнення буйных індустрыяльных цэнтраў утварыліся метрапольныя графствы, цэнтрамі якіх сталі найбуйнейшыя гарады.

У цяперашні час Англія складаецца з 39 графстваў, 6 метрапольных графстваў і Вялікага Лондана.

Важную ролю ў англійскай эканоміцы выконвае сельская гаспадарка, прамысловая вытворчасць, індустрыя высокіх тэхналогій і спартыўная індустрыя. У 2010 годзе спорт забяспечыў 1,9 % ВУП Англіі і ўвайшоў у лік 15 найбуйнейшых галін англійскай эканомікі, перасягнуў такія галіны, як паслугі сувязі, юрыдычныя паслугі, бухгалтарскі ўлік, выдавецкая справа, рэклама і камунальныя паслугі. У 2010 годзе са спортам звязана болей за 400 000 працоўных месцаў, то бок каля 2,3 % усёй занятасці ў Англіі. Паводле ацэнак спецыялістаў, карысць здароўю людзей, якія рэгулярна займаюцца спортам, прынесла англійскай эканоміцы каля £ 11,2 млрд. Правядзенне масавых спартыўных спаборніцтваў, такіх як марафоны, павялічвае пазнавальнасць месцаў іх правядзення і дазваляе павялічыць прыбыткі ад турызму пры мінімальных інвестыцыях у інфраструктуру.

• Джон Ленан
• Стывен Мерчэнт
• Мік Джагер
• Артур Хейлі
• Кейт Уінслет
• Дуглас Адамс
• Сафі Монк
• Сюзанна Кларк
• Уільям Уордсварт
• Джэйн Осцін
• Стывен Блумер
• Джордж Харысан
• Джон Фарэй
• Джозеф Кук
• Генры Спенсер Мур
• Брук Тэйлар
• Бен Уіша
• Пол МакКартні
• Уільям Кэкстан
• Патрык Сцюарт
• Арланда Блум
• Артур Харыс
• Гемфры Дэві
• Нікалас Холт
• Янік Герс
• Алекс Джэймс
• Уільям Окам
• Нікалаус Ота
• Рынга Стар
• Джон Драйдэн
• Рычард Брынслі Шэрыдан
• Джозеф Банкс
• Джон Гарысан
• Бэні Хіл
• Эмі Джонсан
• Рычард Адамс

• Графства Норфалк
• Віла Парк
• Горад Дэрбі
• Горад Ньюкасл-апан-Тайн
• Горад Мідлсбра
• Коднарскі замак
• Замак Дафілд
• Горад Вінчэстэр
• Вёска Уэстан-он-Трэнт
• Брайтан і Хоўв

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Англія
• English Heritage (national body protecting and promoting English history and heritage) (англ.)
• Даследчыца з Кембрыджу задаволена супрацоўніцтвам з беларусамі

Тэматычныя сайты	Giant Bomb · DMOZ
Слоўнікі і энцыклапедыі	Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Вялікая савецкая (1 выд.) · Бракгаўза і Эфрона · Яўрэйская Бракгаўза і Эфрона · Ларуса · Малы Бракгаўза і Эфрона · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн) · Brockhaus
Нарматыўны кантроль BIBSYS: 90298001 · BNE: XX450601 · BNF: 11930575r · CiNii: DA08722858 · GND: 4014770-8 · ISNI: 0000000122934507 · LCCN: n82068148 · NKC: ge134022 · NLA: 35764235 · PTBNP: 184394 · SUDOC: 02735895X · VIAF: 142995804

Злучанае Каралеўства Вялікабрытаніі і Паўночнай Ірландыі
Краіны	Англія Шатландыя Уэльс Паўночная Ірландыя
Каронныя ўладанні	Гернсі Джэрсі Востраў Мэн
Заморскія тэрыторыі	Ангілья Бермуды Брытанская тэрыторыя ў Індыйскім акіяне Брытанскія Віргінскія астравы Гібралтар Кайманавы астравы Мантсерат Піткэрн Астравы Святой Алены, Узнясення і Трыстан-да-Кунья Цёркс і Кайкас Фалклендскія астравы¹ Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічавы астравы¹
Суверэнныя ваенныя базы	Акратыры і Дэкелія
Калоніі Вялікабрытаніі ў мінулым Брытанская імперыя ¹ прыналежнасць аспрэчваецца Аргенцінай