Ибәдиҙәр
ғәр. الاباضية‎
Нигеҙләү датаһы	VII быуат
Нигеҙләүсе	Джабир ибн Зайд[d]
Дәүләт	Оман

Ибәдиҙәр (ғәр. الاباضية‎‎ — абадиттар;рус. Ибади́ты) — сөннилектән дә, шиғыйлыҡтан да айырылып торған ислам ағымы. Ибәдилекте йыш ҡына хәүәриждәр хәрәкәтендә уртаса фракция булараҡ билдәләйҙәр, тик ибәдиҙәр үҙҙәрен хәүәриж тип таныуҙан баш тарта.

Ибәдиҙәр VII быуатта Ираҡта барлыҡҡа килгән; Ғабдуллаһ ибн Ибәд исеме менән аталған. Әммә ибәди сығанаҡтарындағы мәғлүмәттәр күрһәтеүенсә, ибн Ибәд, үҙенең беренсе имамы һәм нигеҙ һалыусыһы Жәбир ибн Зәйет менән сағыштырғанда, ибәдиҙәр хәрәкәтен ойоштороуҙа һәм уға етәкселек итеүҙә икенсе дәрәжәләге роль уйнаған.

Ибәдиҙәр Хәлифәткә ҡаршы көрәш алып барған, имаматтар төҙөгән, шул иҫәптән Тахертала (Төньяҡ Африка, VIII — X быуат башы) Рөстәмиҙәр имаматы, шулай уҡ ҡыҫҡа ваҡытҡа Йемендә имамат булған. Шул ваҡытта Оманда ибәди дәүләт барлыҡҡа килгән, ул беҙҙең көндәргә тиклем һаҡланып ҡалған.

Ибаәдиҙәр барлыҡ мосолмандарҙың 1%-ын ғына тәшкил итһә лә, улар мосолман донъяһының күп өлөшөндә йәшәй. Хәҙерге заманда ибәдиҙәр Оман халҡының күпселеген (яҡынса 75 %)тәшкил итә^[1], Йәмән, Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре (БҒӘ), Алжир (Мзаб), Тунис (Джерба), Ливияла (Нафуси һәм Зуара) йәмәғәттәре бар. Шулай уҡ күп кенә ибәдиҙәр Танзанияла Занзибар утрауында йәшәй. Унда 1964 йылғы революцияға тиклем Әлбүсәйет династияһы солтандары идара иткән, улар ҙа Оман тармағы кеүек, ибәдиҙәргә ҡарай.

Ибәдилек исламда ҡәҙимге йүнәлештәренең береһе булып торһа ла, тикшеренеүселәр уны Европа уҡыусыларына киңерәк билдәле сөннилек, шиғыйлыҡ, мөтәзилилек һ.б. менән сағыштырып һүрәтләргә мәжбүр. Мәҫәлән, шиғыйлыҡта юғары власть Пәйғәмбәр йорто эсендәге имамдар, Али ибн Әбү Талип һәм уның ҡатыны, пәйғәмбәрҙең ҡыҙы Фатима нәҫеле буйынса тапшырылырға тейешле тип һаналһа, шул уҡ ваҡытта сөннилектә мосолман өммәтенең юғары хакимдары ҡорайыштарҙан булырға тейеш тип барһалар, ибәдиҙәр һәр мосолман өммәттең имамы була ала, тип һанай.

• Беязи, Беязиты или Ибади // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Ибадиты // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Cook, Michael A. Early Muslim Dogma. Cambridge, U.K., 1981.
• Ennami, Amr Khalifa. Studies in Ibadhism. Benghazi, Libya, 1972.
• Ali Yahya Muammar. Ibadhism A Moderate Sect of Islam. Open Mind, 2007.

Был ислам тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.

Мәҙһәбтәр
сөнниҙәр	дүрт ҡануни мәлики хәнәфи хәнбәли шәфиғи юҡҡа сыҡҡандар әүзағи жәририҙәр ҙаһири ләйҫиҙәр ҫәүриҙәр
башҡалар	шиғыйҙар: жәғәфәриҙәр зәйдиҙәр исмәғилиҙәр хәрижиҙәр: ибәдиҙәр
Ислам мәҙһәбтәрен яҡынайтыу буйынса бөтә донъя ассамблеяһы • Мәҙһәбһеҙлек

Шәриғәт һәм фиҡһ
Сығанаҡтар	Ҡөрьән (Китап) • сөннәт (хәҙистәр) • ижмә (тәғлимәт) • ҡыяс (аналогия) • ғаҡыл • ғәҙәт һәм ғөрөф (йола) • тәҡлид (оҡшау) • ижтиһад (интерпретация) • әр-раий (фекер) • истихсан (өҫтөнлөк)
Язалар	дийә (компенсация) • ҡысас (ҡон ҡайтарыу) • рәжем (таш бәреү) • тәғзир (шелтә) • хүдүд (яза биреү) • кәффара (ғәфү ителеү)
Мәҙһәбтәр	хәнәфилек • мәликилек • шәфиғилек • хәнбәлилек • жәғәфәрилек • исмәғилилек • зәйдилек • ибәдилек • ҙаһирилыҡ
Хөкөм	ғәмәл • важиб (мотлаҡ) • сөннәт • мөстәхәб (хәйерле) • хәләл • мөбәх (рөхсәтле) • мәҡруһ (яҙыҡ) • харам (тыйылған)
бидғәт (яңылыҡ) • гонаһтар • Исламда руханиҙар• фәтүә • ғөләмәләр