For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for Takır.

Takır

Vikipediya, azad ensiklopediya

Sonor səhrası
Sumqayıtçayın keçmiş yatağı

Takır (qədim türk dilində – hamar, düz, çılpaq) — relyef forması əsasən səhra və yarımsəhra zonalarında şoranlıqlarda gilli suxurların üstünlük təşkil etdiyi ərazilərdə yaranır. Takır torpaq üzərində şəbəkə şəkili çatların əmələ gəlməsi ilə formalaşır.

Geomorofloji termin

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Takırlar qum, gil və daşlı səhrada relyefin bitkidən məhrum olan alçaq, çökək yerlərdə xırda çatlarla çoxbucaqlara bölünmüş gilli-şoranlı yastı səthin türkcə adı /sahəsi yüzlərlə m2 –dən yüzlərlə km2 -dək/. Vaxtaşırı olaraq qar və leysan yağış suları ilə dolur.[1]

Takırların formalaşmasına şərait yaradan suxurların olması vacibdir. Xüsusi ilə dərələrdə və düzənliklərdə dayaz göl və gölməçələrin qurunası və ya müvəqqəti axarların basdığı ərazilərdə gilli, gillicəli suxurların qısa vaxt ərzində günəşin təsiri ilə quruması nəticəsində formalaşır. Dayaz göllərin dibində lilin olmasına takırın formalaşmasına rəvac verir. Qrunt sularının xüsusi ilə yer səthinə 1,5 m yaxın olduğu əraxilərdəki, soranlıqlarda daha tez formalaşır. Bu tip takırlın üzəri duzla örtülü olur.

Takır əsasən Asiya səhralarında daha çox müşahidə edildiyindən burada daha çox işlənir.

ABŞ ərazidində yerləşən bu tip relyef "Playa"[2]salt flət, ərəb mənbələri isə bu tip suxurları Sabha adlanır.

Takır ekosistemləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Takır ekosistemləri- Axarı olmayan səhra düzənliyində yerləşdiyi üçün hipoekosistem qrupuna aid edilir. Biotanın avtotrof hissəsi göy-yaşıl yosunlardan ibarət olduğundan takırın səthi bərk və davamlı qabıqlı (qalınlığı 1–2 sm) olur. Quruduqda çoxbucaqlı çatlar əmələ gəlir. Bir qədər sonrakı inkişaf mərhələsində şibyələr, daha sonra halofil kolcuqlar, xeyli sonrakı mərhələdə isə yovşan peyda olur, torpağı primitiv şoran-şorakət takır torpağıdır.

Xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Quru tarırların üzərindən avtomobillə hərəkət etmək olduqca asandır. Hətta 50–70 km/s sürət yığmaq olur, sanki asfaltdır.

Nəm takırlarda hərəkət olduqca çətin və ya mümkünsüzdür. Dəvələrin hərəkətini belə çətinləşdirir.

  1. Takır // Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. Bakı: "Elm". 2012. səh. 140. ISBN 978-9952-453-14-0.
  2. Jayne Belnap, Otto Ludwig Lange. 7.5 "Central Asia Takyr" // Biological Soil Crusts: Structure, Function, and Management. — Springer, 2001. — С. 90. — ISBN 3540437576.
{{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}}
Takır
Listen to this article

This browser is not supported by Wikiwand :(
Wikiwand requires a browser with modern capabilities in order to provide you with the best reading experience.
Please download and use one of the following browsers:

This article was just edited, click to reload
This article has been deleted on Wikipedia (Why?)

Back to homepage

Please click Add in the dialog above
Please click Allow in the top-left corner,
then click Install Now in the dialog
Please click Open in the download dialog,
then click Install
Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list,
then click Install
{{::$root.activation.text}}

Install Wikiwand

Install on Chrome Install on Firefox
Don't forget to rate us

Tell your friends about Wikiwand!

Gmail Facebook Twitter Link

Enjoying Wikiwand?

Tell your friends and spread the love:
Share on Gmail Share on Facebook Share on Twitter Share on Buffer

Our magic isn't perfect

You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.

This photo is visually disturbing This photo is not a good choice

Thank you for helping!


Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.

X

Get ready for Wikiwand 2.0 🎉! the new version arrives on September 1st! Don't want to wait?