L'amanecer o l'amanecida ye'l momentu cuando la parte cimera del Sol traviesa'l planu del horizonte y pasa al hemisferiu visible. Esto ye, cuando'l so altor astronómicu ye cero pasando de negativa a positiva. Si'l discu del astru ye apreciable —casos del Sol y de la Lluna— l'amanecer produzse cuando'l so llimbu cimeru toca l'horizonte. Nel casu del Sol esto asocede nel amanecer, tando'l so centru a 90º 50' del cenit: a los 16' del radiu solar, hai que añader 34' por cuenta de la refraición atmosférica, resultando esos 50' más. Cuando se ve" el llimbu solar rasante col horizonte, realmente, según demostróse munches vegaes, entá s'atopa 34' per debaxo d'él.^[1]

Un casu particular del amanecer ye l'amanecer heliacu. El de Sirius en particular tuvo una especial significación pola so rellación col establecimientu del primer calendariu solar, el calendariu exipciu, del cual somos herederos. Les estrelles circumpolares nun tienen amanecer nin aséu.

L'orixe del términu deber a que, cuando un astru asoma nel horizonte, paez xubir n'ángulu rectu" con él (la trayeutoria del astru y l'horizonte son "ortogonales"). "Orto" y "salida" son sinónimos. L'antónimu d'amenecer ye aséu.

Col intre del añu'l Sol va camudando'l llugar por onde sale y el llugar por onde se pon. En primavera y branu pal hemisferiu norte sale ente l'este y el Norte (declinación positiva); na seronda ya iviernu sale ente l'este y el Sur (declinación negativa). Simultáneamente, nel hemisferiu sur da'l fenómenu inversu: na seronda ya iviernu sale ente Este y Norte, ente qu'en primavera y branu sale ente este y sur.

Midíu dende'l mediudía, el orto #carauterizar por un ángulu horariu -Φ, onde:

${\displaystyle \cos {\phi }=-\tan {\lambda }\tan {\delta }\,}$

siendo λ la llatitú del llugar y δ la declinación solar. L'aséu asocede a un ángulu horariu Φ.

• La refraición de la lluz provocada pola atmósfera terrestre motiva que se vea lluz cuando'l Sol ésti entá ta so la llinia del horizonte: aurora, alba o tapecer matutín. De manera similar, la refraición atmosférica allarga la duración del día.
• El Sol aparenta movimientu al salir sobre l'horizonte y dar la vuelta a la Tierra hasta sumir nel ocaso, cuando la realidá ye que'l Sol permanez fixu y ye la Tierra la que rota sobre la so propia exa, provocando nel espectador (que rota xunto cola Tierra) l'aparente "movimientu solar".
• Delles vegaes, xustu antes del amanecer o dempués de la puesta del Sol, puede vese por unu o dos segundos un puntu o rayu de lluz verde nel horizonte, fenómenu conocíu como rellumu verde. Esto debe a la refraición de la lluz provocáu pola atmósfera terrestre, que fai que la lluz d'alta frecuencia proveniente del Sol (verde/azul) sía más visible que la de baxa frecuencia (colloráu/anaranxáu).

• Dacuando asoceden amaneceres o puestes de sol falsos, un efeutu ópticu conocíu como parhelio, en que puede vese el sol nel cielu dempués del ocaso, o primero qu'amaneza. La razón debese a cristales de xelu presente na atmósfera, que reflexen la lluz proveniente del Sol, creando una imaxe bien similar en tamañu y colores al Sol de "verdá". Esti efeutu puede ser visible en tol mundu en cualquier dómina del añu, anque ye más brillosu y obviu cerca de los polos. El parhelio tamién asocede col sol a la vista, creando la ilusión de qu'hai dos o hasta tres soles nel cielu, de normal unu a cada llau del sol real. El parhelio suel apaecer acompañáu del halo, otru efeutu ópticu xeneráu polos cristales de xelu #atmosféricu, que crean un círculu de lluz alredor del Sol.

• atapecer
• calendariu
• calendariu solar
• calendariu exipciu
• tapecer