For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for অগ্নি (দেৱতা).

অগ্নি (দেৱতা)

অগ্নি
অগ্নিৰ দেৱতা

অষ্টাদশ শতিকাত অংকিত অগ্নিৰ চিত্ৰ
সম্পৰ্ক দেৱতা, দিগপাল
নিবাস অগ্নিলোক
অস্ত্ৰ দণ্ড
সঙ্গী স্বাহা
পিতৃ-মাতৃ ব্ৰহ্মা
সন্তান পাৱক, পৱমান, শুচি
আসন/বাহন ছাগ[1]

অগ্নি (ইংৰাজী: Agni; সংস্কৃত: अग्नि) হৈছে হিন্দু ধৰ্মৰ জুইৰ অধিষ্ঠাতা দেৱতা।[2][3][4] তেওঁ দক্ষিণ-পূব দিশৰ অধিকাৰী দেৱতা আৰু হিন্দুধৰ্মৰ মঠ-মন্দিৰসমূহত অগ্নিক দক্ষিণ-পূব কোণত স্থাপিত কৰা দেখা যায়।[5] হিন্দু সৃষ্টিতত্ব অনুযায়ী অগ্নি হৈছে প্ৰকৃতিৰ পঞ্চভূতৰ অন্যতম।[3][6][7]

বৈদিক সাহিত্যসমূহত ইন্দ্ৰ আৰু সোমৰ লগতে অগ্নিক এজন প্ৰধান দেৱতা হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছে।[3][8] অগ্নিক দেৱ-দেৱীসকলৰ মুখ বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু হোমযজ্ঞত দেৱতাৰ প্ৰতি উৎসৰ্গিত দ্ৰব্য নিবেদনৰ মাধ্যম বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।[2][9][10] প্ৰাচীন হিন্দু ৰচনাসমূহত অগ্নিক তিনিটা স্তৰত বিদ্যমান বুলি কোৱা হৈছে: পৃথিৱীত জুই, পাৰিপাৰ্শ্বিকতাত বিজুলী আৰু আকাশত সূৰ্য। বৈদিক চিন্তা-চৰ্চাসমূহত তেওঁ এই তিনি ৰূপেৰে দেৱতা আৰু মানৱৰ মাজত বাৰ্তাবাহক বুলি অভিহিত কৰা হৈছে।[3] বৈদিক যুগৰ পৰৱৰ্তী কালত অগ্নিৰ গুৰুত্ব তুলনামূলকভাৱে হ্ৰাস পায়।[11][12] উপনিষদ আৰু পিছৰ সময়ছোৱাৰ সাহিত্যত অগ্নিক প্ৰতীকীভাৱে সকলো পৰিৱৰ্তনশীল শক্তি আৰু জ্ঞানক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[13][14][15][16] বিবাহৰ সময়ত সাতবাৰ প্ৰদক্ষিণ কৰিবলগা হোমৰ জুই বা পূজাৰ আৰতিৰ থাল তথা উৎসৱ-পাৰ্বনত জ্বলোৱা বন্তিৰ ৰূপত অগ্নি হিন্দু সংস্কৃতিৰ অভিন্ন অংগ হৈ ৰয়।[3]

বৌদ্ধ ধৰ্মৰ সাহিত্যত বিস্তৃত ৰূপত অগ্নিৰ উল্লেখ পোৱা যায়।[17][18][19] প্ৰাচীন জৈন ধৰ্ম চিন্তা-চৰ্চাসমূহত অগ্নিয়ে আত্মা আৰু জুইৰে গঠিত দেহৰ[20] অগ্নি কুমাৰসকলক ধাৰণ কৰে।[21] তেওঁলোকক তেজস নামেৰেও বুজোৱা হয়।[22]

নামৰ উৎপত্তি

[সম্পাদনা কৰক]

সংস্কৃত ভাষাৰ অগ্নি শব্দৰ উৎপত্তি সম্পৰ্কে বিভিন্ন মতবাদ পোৱা যায়। লেটিন ইগনিছ, শ্লেভ'নিয়ান অ'গ্নি,[23] ৰাছিয়ান অগন, প'লিছ অগিয়েন, শ্ল'ভেনিয়ান অগেঞ্জ, ছাৰ্বিয়ান অগাঞ্জ, আৰু লিথুৱানিয়ান উগ্নিছ আদি জুইক বুজোৱা শব্দৰ সৈতে ইয়াৰ সাদৃশ্য দেখা যায়।[24] প্ৰাচীন ভাৰতীয় ব্যাকৰণবিদসকললে অগ্নি শব্দৰ মূল সম্পৰ্কত বিভিন্ন ব্যাখ্যা আগবঢ়াইছে। এইসমূহ এনেধৰণৰ:

  • সংস্কৃত ভাষাৰ অজ ধাতু যাৰ অৰ্থ চালিত কৰা আৰু ই চঞ্চলতা বা চপলতা বোধক ইণ্ডো ইউৰোপীয়ান শব্দৰ (লেটিন আগ', গ্ৰীক আগা) প্ৰতিফলনস্বৰূপ[25][26]
  • অগ্ৰি শব্দৰ পৰা অগ্নিৰ উৎপত্তি যাৰ অৰ্থ প্ৰথম।[27]

প্ৰাথমিক কালৰ বৈদিক সাহিত্যসমূহত অগ্নি শব্দৰে গ্ৰাস কৰিব পৰা, পৰিৱৰ্তন ঘটাব পৰা আৰু বহন কৰিব পৰা শক্তিক প্ৰতিফলিত কৰা দেৱতাকেই বুজোৱা হৈছে।[28][29] প্ৰাচীন বৈদিক দাৰ্শনিক আএউ চিন্তাবিদসকলে অগ্নি শব্দটোৰে পঞ্চ মহাভূতৰ অন্যতম জুইক বুজাবলৈকে ব্যৱহাৰ কৰিছে।[16][30]

ক্ৰমবিকাশ

[সম্পাদনা কৰক]
অগ্নিৰ শৈল ভাস্কৰ্য।

জুইৰ দেৱতা অগ্নিৰ মূল সম্পৰ্কে ইণ্ডো-ইউৰোপিয়ান আৰু ভাৰতীয় পৰম্পৰাৰ ওপৰত আধাৰিত কেইবাটাও মতবাদ আছে।[31][32]

বহুকেইটা ইণ্ডো-ইউৰোপীয়ান সংস্কৃতিত দেৱতাৰ পৰা মানৱলৈ জুই কঢ়িয়াই অনা এক পক্ষী বা পক্ষীসদৃশ জীৱৰ আখ্যান প্ৰচলিত। কোনো কোনো আখ্যানৰ মতে এই পক্ষীয়ে দেৱলোকৰ পৰা পৃথিৱীলৈ অমৃত কঢ়িয়াই আনে। ই প্ৰতিদিনে দেৱতাসকললৈ উৎসৰ্গিত সামগ্ৰী কঢ়িয়াই লৈ যায় বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। ভাৰতীয় সাহিত্যৰ কিছুসংখ্যক শ্লোকত অগ্নিক স্বৰ্গৰ উৰণীয়া পক্ষী বুলি কোৱা হৈছে।[32][33]

প্ৰাচীনতম বৈদিক সাহিত্যৰ অন্যতম কথক সংহিতা আৰু মৈত্ৰায়নী সংহিতাত উল্লেখ আছে যে ব্ৰহ্মাণ্ড আদিতে মহাশূণ্য আছিল। দিন-ৰাতি একোকে নাছিল আৰু কেৱল প্ৰজাপতিয়েহে বিৰাজ কৰিছিল।[31] প্ৰজাপতিৰ কপালৰ পৰা অগ্নিৰ জন্ম হয় আৰু তেতিয়াই দিন আৰু ৰাতিৰো উৎপত্তি হয়।[31] পৰৱৰ্তী সময়ৰ বৈদিক সাহিত্য যেনে তৈত্তিৰীয় ব্ৰাহ্মণ বা শতপথ ব্ৰাহ্মণত এই আখ্যানসমূহে জটিল ৰূপ একোটা পায়।[31]

আদিতে অগ্নিক সৃষ্টি-স্থিতি-প্ৰলয়ৰ হোতা তথা পৃথিৱীৰ শাসনকৰ্তা হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল। তেওঁৰ যমজ ভ্ৰাতৃ ইন্দ্ৰ ধুমুহা, বৃষ্টি আৰু যুদ্ধৰ দেৱতা হিচাপে বাতাৱৰণৰ অধিকাৰী হোৱাৰ বিপৰীতে সূৰ্যই আকাশ আৰু স্বৰ্গ শাসন কৰিছিল।[11][টোকা 1] সময় বাগৰাৰ লগে লগে হিন্দুধৰ্মত সৃষ্টি-স্থিতি-প্ৰলয়ৰ হোতা হিচাপে অগ্নিৰ স্থান আৰু গুৰুত্বৰ সালসলনি ঘটে।[35][টোকা 2]

শতপথ ব্ৰাহ্মণৰ মতে বৰ্তমানৰ অগ্নিৰ তিনিজন পূৰ্বসূৰী অগ্নি আছিল।[37]

টোকা

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ বৈদিক ধাৰণা মতে সূৰ্য, বজ্ৰপাত আৰু অগ্নি একেটা উপাদানৰে ভিন্ন ৰূপ।[34]
  2. ↑ হিন্দু ধৰ্মৰ ত্ৰিমূৰ্তিৰ ধাৰণাটোৰ বিষয়ে জেন গ'ণ্ডাই কয় যে এইসমূহ একেজন দেৱতাৰে তিনিটা ভিন্ন চৰিত্ৰৰে প্ৰকাশ।[36](পৃষ্ঠা218–219)

তথ্য সংগ্ৰহ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ van der Geer, Alexandra Anna Enrica (2008). Animals in Stone: Indian Mammals Sculptured Through Time. BRILL Academic. পৃষ্ঠা. 324. ISBN 978-90-04-16819-0. https://books.google.com/books?id=oQ3quxh9gsgC&pg=PA324. 
  2. ↑ 2.0 2.1 Olivelle, Patrick (1998). The Early Upanishads: Annotated Text and Translation. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 18. ISBN 978-0-19-535242-9. https://books.google.com/books?id=Lsp18ZvstrcC. 
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 Lochtefeld, James G. (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism. A-M. The Rosen Publishing Group. পৃষ্ঠা. 14–15. ISBN 978-0-8239-3179-8. https://archive.org/details/illustratedencyc0000loch. 
  4. ↑ Jamison, Stephanie W.; Brereton, Joel P. (2014). The Rigveda: 3-Volume Set. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 40–41. ISBN 978-0-19-972078-1. https://books.google.com/books?id=fgzVAwAAQBAJ. 
  5. ↑ Kramrisch, Stella; Burnier, Raymond (1976). The Hindu Temple. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 92. ISBN 978-81-208-0223-0. https://books.google.com/books?id=NNcXrBlI9S0C&pg=PA92. 
  6. ↑ Wynne, Alexander (2007). The Origin of Buddhist Meditation. Routledge. পৃষ্ঠা. 31–32. ISBN 978-1-134-09741-8. https://books.google.com/books?id=ElIupyX_SYAC. 
  7. ↑ Vatsyayan, Kapila (1995). Prakr̥ti: Vedic, Buddhist, and Jain traditions. Indira Gandhi National Centre for the Arts. পৃষ্ঠা. 7, 94–95. ISBN 978-81-246-0038-2. https://books.google.com/books?id=jKLpAAAAMAAJ. 
  8. ↑ Cavendish, Richard (1998). Mythology, An Illustrated Encyclopedia of the Principal Myths and Religions of the World. আই.এচ.বি.এন. 1-84056-070-3
  9. ↑ Payne, Richard (2015). Witzel, Michael. ed. Homa Variations: The study of ritual change across the longue durée. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 1–3. ISBN 978-0-19-935158-9. https://books.google.com/books?id=tIShCgAAQBAJ. 
  10. ↑ Michaels, Axel (2016). Homo Ritualis: Hindu hitual and its significance for ritual theory. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 237–248. ISBN 978-0-19-026263-1. https://books.google.com/books?id=DSaxCgAAQBAJ. 
  11. ↑ 11.0 11.1 Williams, George M. (2008). Handbook of Hindu Mythology. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 48–51. ISBN 978-0-19-533261-2. https://books.google.com/books?id=N7LOZfwCDpEC. 
  12. ↑ Skorupski, Tadeusz (2015). Witzel, Michael. ed. Homa Variations: The study of ritual change across the longue durée. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 78–84. ISBN 978-0-19-935158-9. https://books.google.com/books?id=tIShCgAAQBAJ. 
  13. ↑ N. J. Shende (1965), Agni in the Brahmanas of the Ṛgveda, Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute, Volume 46, Number 1/4, pages 1–28
  14. ↑ Hopkins, Edward Washburn (1968). Epic Mythology. Biblo & Tannen. পৃষ্ঠা. 97–99. ISBN 978-0-8196-0228-2. https://books.google.com/books?id=-H0eiuvcG5IC&pg=PA98. 
  15. ↑ Bettina Bäumer; Kapila Vatsyayan (1988). Kalatattvakosa: A Lexicon of Fundamental Concepts of the Indian Arts. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 203–204. ISBN 978-81-208-1402-8. https://books.google.com/books?id=uPoIZaGGtiMC. 
  16. ↑ 16.0 16.1 V.S. Agrawala (1960), Fire in the Ṛigveda, East and West, Volume 11, Number 1 (March 1960), pages 28–32
  17. ↑ Davids, T.W. Rhys; Stede, William (1905). The Pali-English Dictionary. Asian Educational Services. পৃষ্ঠা. 4–5. ISBN 978-81-206-1273-0. https://books.google.com/books?id=dHWHmHnMLtAC. 
  18. ↑ Buswell, Robert E., Jr.; Lopez, Donald S., Jr. (2013). The Princeton Dictionary of Buddhism. Princeton University Press. পৃষ্ঠা. 852, 962. ISBN 978-1-4008-4805-8. https://books.google.com/books?id=DXN2AAAAQBAJ&pg=PA852. 
  19. ↑ Abe, Masao; Heine, Steven (1992). A Study of Dogen: His philosophy and religion. State University of New York Press. পৃষ্ঠা. 158–162. ISBN 978-0-7914-0837-7. https://books.google.com/books?id=dx300N5VQAIC&pg=PA158. 
  20. ↑ Chapple, Christopher Key (2006). Jainism and Ecology: Nonviolence in the Web of Life. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 31, 43–44, 56, 173–175. ISBN 978-81-208-2045-6. https://books.google.com/books?id=abLZNdYxay8C. 
  21. ↑ von Glasenapp, Helmuth (1999). Jainism: An Indian Religion of Salvation. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 263–264. ISBN 978-81-208-1376-2. https://books.google.com/books?id=WzEzXDk0v6sC. 
  22. ↑ Bäumer, Bettina; Vatsyayan, Kapila (1988). Kalatattvakosa: A Lexicon of Fundamental Concepts of the Indian Arts. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 226–227. ISBN 978-81-208-1402-8. https://books.google.com/books?id=uPoIZaGGtiMC&pg=PA226. 
  23. ↑ Phillips, Maurice (1895). The Teaching of the Vedas: What light does it throw on the origin and development of religion?. Longmans Green. পৃষ্ঠা. 57. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.205078. 
  24. ↑ Puhvel, Jaan (2011). Words Beginning with PA. Walter de Gruyter. পৃষ্ঠা. 25–26. ISBN 978-3-11-023865-5. https://books.google.com/books?id=4bNY4RoVrawC&pg=PA25. 
  25. ↑ MacDonell, Arthur Anthony (1898). Vedic Mythology. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 99. ISBN 978-81-208-1113-3. https://books.google.com/books?id=b7Meabtj8mcC. 
  26. ↑ Griswold, Hervey De Witt (1971). The Religion of the Ṛigveda. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 160 footnote 2. ISBN 978-81-208-0745-7. https://books.google.com/books?id=Vhkt5K1fw2wC. 
  27. ↑ Annette Wilke; Oliver Moebus (2011). Sound and Communication: An Aesthetic Cultural History of Sanskrit Hinduism. Walter de Gruyter. পৃষ্ঠা. 418 with footnote 147. ISBN 978-3-11-024003-0. https://books.google.com/books?id=9wmYz_OtZ_gC. 
  28. ↑ MacDonell, Arthur Anthony (1898). Vedic Mythology. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 15–16, 92–93. ISBN 978-81-208-1113-3. https://books.google.com/books?id=b7Meabtj8mcC. 
  29. ↑ William Norman Brown; Rosane Rocher (1978). India and Indology: Selected articles. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 59–61. https://books.google.com/books?id=BdaXdGm8h9gC. 
  30. ↑ Dasgupta, Surendranath (1933). A History of Indian Philosophy. Cambridge University Press. পৃষ্ঠা. 73–76. ISBN 978-0-521-04779-1. https://books.google.com/books?id=oc0lt2qklycC&pg=PA73. 
  31. ↑ 31.0 31.1 31.2 31.3 Bodewitz, H. W. (1976). The Daily Evening and Morning Offering (Agnihotra) According to the Brāhmanas. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 14–19. ISBN 978-81-208-1951-1. https://books.google.com/books?id=8hmmCoxGmX4C. 
  32. ↑ 32.0 32.1 O'Flaherty, Wendy Doniger (1994). Hindu Myths. Penguin Books. পৃষ্ঠা. 97–98. ISBN 978-0-14-400011-1. https://books.google.com/books?id=ajLoN2yuZbwC&pg=PA97. 
  33. ↑ Doniger, Wendy (1981). The Rig Veda: An Anthology: One Hundred and Eight Hymns, Selected, Translated and Annotated. Penguin Books. পৃষ্ঠা. 80, 97. ISBN 978-0-14-044402-5. https://archive.org/details/rigvedapenguincl00anon. 
  34. ↑ Bäumer, Bettina; Vatsyayan, Kapila (1988). Kalatattvakosa: A Lexicon of Fundamental Concepts of the Indian Arts. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 225–226. ISBN 978-81-208-1402-8. https://books.google.com/books?id=uPoIZaGGtiMC. 
  35. ↑ Daniélou, Alain (1991). The Myths and Gods of India: The Classic Work on Hindu Polytheism from the Princeton Bollingen Series. Inner Traditions. পৃষ্ঠা. 106–107. ISBN 978-0-89281-354-4. https://books.google.com/books?id=1HMXN9h6WX0C&pg=PA106. 
  36. ↑ Gonda, Jan (1969). "The Hindu Trinity". Anthropos খণ্ড Bd 63/64 (H 1/2): 212–226. https://www.jstor.org/stable/40457085. 
  37. ↑ "Satapatha Brahmana Part 1 (SBE12)". sacred-texts.com. http://www.sacred-texts.com/hin/sbr/sbe12/sbe1209.htm. "First Kân'da: I, 2, 3. Third Brâhmana" 
প্ৰ • আ • স
হিন্দু ধৰ্মৰ দেৱ দেৱী আৰু ধৰ্মগ্ৰন্থ
দেৱতা
Hindu Om symbol
দেৱী
অন্যান্য উপাস্য দেৱতা
ধৰ্মগ্ৰন্থ
  • Commons page শ্ৰেণী
  • হিন্দু ধৰ্ম
  • হিন্দু উপাখ্যান
    • {{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}}
    This page is based on a Wikipedia article written by contributors (read/edit).
    Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
    Images, videos and audio are available under their respective licenses.
    Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license. Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license. Credit: (see original file).
    অগ্নি (দেৱতা)
    Listen to this article

    This browser is not supported by Wikiwand :(
    Wikiwand requires a browser with modern capabilities in order to provide you with the best reading experience.
    Please download and use one of the following browsers:

    ✕
    This article was just edited, click to reload
    This article has been deleted on Wikipedia (Why?)

    Back to homepage

    Please click Add in the dialog above
    Please click Allow in the top-left corner,
    then click Install Now in the dialog
    Please click Open in the download dialog,
    then click Install
    Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list,
    then click Install
    {{::$root.activation.text}}

    Install Wikiwand

    Install on Chrome Install on Firefox
    Don't forget to rate us

    Tell your friends about Wikiwand!

    Gmail Facebook Twitter Link

    Enjoying Wikiwand?

    Tell your friends and spread the love:
    Share on Gmail Share on Facebook Share on Twitter Share on Buffer

    Our magic isn't perfect

    You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.

    This photo is visually disturbing This photo is not a good choice

    Thank you for helping!


    Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.

    X

    Get ready for Wikiwand 2.0 🎉! the new version arrives on September 1st! Don't want to wait?