Philippe Destatte, c' est on bouteu pol Walonreye, istoryin di s' mestî, et k' est mwaisse a l Institut Destrée.

Il a skepyî a Tchålerwè li 28 d' octôbe 1954.

E 1995, il eplaida on live so les 100 pus rlomés Walons do 20inme sieke, kel tite e francès, c' est :Cent Wallons du siècle. Bråmint des portraits toirtchîs dins ç' live la ont stî ratournés e walon dins l' gazete "Li Chwès" pa Charles Massaux.

Mins li Flipe Destate va esse co pus cnoxhou cwand i va fé rexhe, avou l' aidance da Paul Delforge et Micheline Libon, si "Encyclopédie du Mouvement wallon", on gros spès ovraedje ki les troes tomes vont moussî foû e 2000 et 2001.

E 2006, il atåvele, avou l' Djåke Dressene del Bouxhire (Jacques Brassinne de la Buissière) on pordjet po rdiscotaeyî l' Beldjike bråmint pus suteymint.

Li såme est di resformer l' Estat federå bedje, et fé k' i rote mia.

Li mwaisse idêye, c' est d' avou 4 Redjons federåles el plaece des 6 redjons et Kiminåltés ki nos avans asteure. Ces cwate la serént, li Flande, li Walonreye, Brussele, et li Redjon tîxhon-cåzante. Tchaeke Redjon åreut si mwaisse lwè, si Govienmint eyet si Pårlumint (inte di zels, li Pårlumint walon). Po ç' prumî pont chal, gn åreut nou grand candjmint. Tchaeke Pårlumint sereut tchoezi pa on vôtaedje do peupe; come di djusse, li Govienmint sereut responsåve divant lu.

D' èn ôte costé, i gn åreut ene Coû des Contes po tchaeke Redjon, sol modele del Coû federåle.

Po çou k' est des taeyes, rén a fé, i gn årè todi ! Mins les taeyes federåles, ci serént rascodowes pa l' Estat federå, et les taeyes redjonåles, pa les Redjons. Tantea ki tchaeke intité pôreut viker avou ses prôpes liårds.

Gn a eto on tchapite ki cåze di cowaidance inte l' Estat federå eyet les cwate Redjons, et inte les Redjons zeles-minmes. C' est ddja insi ki ça dvreut esse asteure, mins ci n' est nén tos les djoûs åjhey a fé.

Ôte candjmint : tot çou ki n' compete nén l' Estat federå, c' est po les Redjons. C' est ene atuze foirt conoxhowe dins les rlomés Estats federås. I mostere bén ki les Redjons ont dné sacwantès competinces al federåcion, mins k' ele wådnut totes les ôtes. Po fé simpe, dijhans ki, çou ki compete les Redjons dins l' novea pordjet, c' est tot çou ki compete dedja les Redjons et les cminåltés come ele rotnut asteure.

Si tchaeke Redjon a si mwaisse lwè, li mwaisse lwè federåle est å dzeu. Çou ki compete co l' Estat federå: li manoye (avou l' Urope), li politike etrindjire, li disfinse, li djustice, li police federåle, li securité sociåle, les pinsions, el santé publike, el bocåd publike, les taeyes federåles eyet li rcweraedje syintifike.

Dins l' Pårlumint federå, gn åreut tofer deus tchambes. Li Tchambe des Rprezintants ni candje nén des masses. Djusse k' i gn a pus ki cwate cekes electorås : onk po tchaeke Redjon.

Po çou k' est do Senat, ça n' a pus rén a vey. Di 71 senateurs, on passe a 60, ki vnèt tertos des Pårlumints redjonås, 15 di tchaeke. C' est çou k' on voet dins les ôtes Estats federås, metans les Estats Unis u li Swisse. Paski tchaeke redjon est pareye a l' ôte, minme si elle a moens di djins. Li Senat åreut l' povwer di vôter les candjmints al mwaisse lwè federåle. I pôreut eto vôter des lwès speciåles, et les lwès ki dispådnut les competinces des Redjons u do Federå po les traités eternåcionås. Li Senat ni pôreut vôter ene lwè k' avou ene madjorité dins tchaeke grope redjonå.

Po fini, i fåreut k' i gn åye des minisses federås dins les cwate Redjons do payis. Po fini, i fåreut k' i gn åye des minisses federås dins les cwate Redjons do payis. Po k' el pus ptite, li Redjon tîxhon-cåzante end åye å moens onk.

Sourdant :^[1]

• Si pådje sol waibe di l' Institut Destrée (e francès)

1. ↑ Stéphane Dohet : Li Resfôme do federalisse bedje, sapinse l' Institut Destrée, Li Rantoele, l° 42, esté 2007