Li tåvlêye do diåle (Li tauvléye do diâle), c' est on roman sicolodjike da Lucyin Somme, eplaidî e 2005 dins l' coleccion Somme Denis di romans e walon.

Li mwaisse persounaedje vike avou s' viye mame. Il a dins les céncwante ans. I boute come cler di notåre.

Il atrape èn accidint (p. 48).

Après, i va prinde si pinsion, et s' mete e manaedje, après l' moirt di s' viye mame, avou ene soçondje di si efance, kel vént rtrover e s' måjhone.

Gn a on ptit suspinse åtoû do ci ki l' åreut volou spotchî. Sereut ç' on cinsî flamind k' il î aveut stî saizi ses béns-fonds ?

Li roman est scrît ene miete a môde d' otobiyografeye. Come l' oteur, li mwaisse persounaedje, c' est on scrijheu d' lives e walon. On cåze minme k' il a scrît on live ki s' lome "li tåvlêye do diåle".

Et so ç' tins la, gn a on ptit djaene live ki m' fwait sene, sol costé del vete tåve k' i gn a la. Oyi, da ! "Li tåvlêye do diåle", ki c' est onk di mes lives ki n' esteut nén dins les raiyes li prumî côp k' dj' a vnou. Vo l' la rintré, tén ! Dj' åreu dmoré la, a l' awaite, dj' åreu veyou kî k' l' aveut rapoirté. (p. 15)

I raconte eto les rujhes k' on scrijheu a po s' mete a scrire :

Pask' ele pinséve kécfeye, li comere, k' on côp ashid padvant s' machine, gn a pus k' a î poizer ses doets et les leyî cori pattavå tot. S' elle åreut djamåy seu, les côps ki dj' m' aveu vnou rashir dissu m' tcheyire. Mete ene blanke foye åtoû do rôlea, et ratinde ki les mots rinternuxhe dins mi ptite boesse ås idêyes, po les leyî dschinde tot l' long d' mes bresses. Et ossu rade k' il arivnut al pikete di mes doets, les semer a fwait sol papî. Målureuzmint, li saetchot ås sminces, gn aveut pus rén ddins.

Pu, tot d' on côp, la l' "inspiråcion" k' aspite:

Ossu rade ki dj' a stî coûtchî, i m' a shonné ki mes idêyes si revoeyént. C' est bén sovint à ç' moumint la k' on tot novea tchapite si vént dessiner dins vosse tiesse, adon ki vs avîz kécfeye cachî après, tote li djournêye. Abeye raloumer m' lampe et prinde li ptit papî et l' croyon ki ratindnut tofer dins l' ridant del tåve di nute.

Ça s' passe a Djiblou. A on metou moumint, li mwaisse persounaedje si va pormoenner dins les djårdéns d' l' Institut Agronomike.

Li sinne si passe e 2004: on cåze al tévé d' on moirt a Mossoul, e l' Irak. Dabôrd, c' est après l' evayixhaedje des Amerikins.

Les reves, c' est come les comeres: cwand i sont trop beas, on s' dimande ossu rade çou k' gn a padrî.

Cwè çki nos estans, nozôtes, les omes po-z awè dandjî d' ene comere po shuve nosse voye a môde di djins ? Mi, todi, paski dj' conoxhe di ces menirs la ki sont bén trop grands po sondjî k' èn ôte ki zels... Labele si c' est ene comere.

La, tén, ene sacwè d' drole. Li fiesse d' ayir, pol poleur tchanter come dinltins, fåreut des efants tot åtoû d' lu. Des efants ki courrént dins les pîs des grands. On ptit dierin al faxhete, k' ene moman ireut mete sol schô d' ene viye mårene, et dmorer la, ascropowe padvant leye, di peu ki...

Tuzaedje so mot-po-mot d' ene ratourneure :

Riveye èn etrindjir åreut dit ki nos esténs come cou et tchmijhe. Des mintes savoz, tot ça. Dayeur, ces deus la, i n' savnut nén ddja douvént k' on ls a metou si près onk di l' ôte.

Ça fwait des moes k' dji n' sicreye pus. "C' est ki vos n' avoz pus rén a dire, m' a-t i rtourné on soçon. Ça vos rvénrè cwand serè l' moumint. E ratindant, wårdez vos idêyes pol notåre. C' est po ça k' i vos paye, don !"

Mes idêyes, elle ont stî malådes. Et mi avou zeles! Ça fwait ki nos avans coûtchî eshonne. (p. 10)

• Eployaedje di dobe erî tins

Dj' els åreu yeu schoûté, dj'åreu zouplé foû di m' lét.

• Rissaetchaedje do prono sudjet "ça, i"

cwand serè l' moumint (p.10)

• Noûmots
  • båre ås boles
• Epronts do lidjwès
  • gruziner
• Mots tecnikes des notåres
  • mwinlevêye