Energii (amuižgrek.: ἐνέργεια energeia «radmine», «tego», «vägi») om skalärine fizine suruz, ühthine mär materijan likundan i ičekeskentehmižen erazvuiččiš formiš, materijan likundan läbisirdandan vägen mär toižiš formišpäi toižihe vedamha sidä likumatomuden olemižhe.

Energijan tärtusen kävutand sättub sauptud fizižen sisteman ümbrikirjutandan täht, siš statjas sisteman energii jäb vajehtamata aigan mändes tähäsai, kuni sistem om sauptud. Nece vahvištuz om energijan varadusen käskuz.

Energii znamoičese E, märicendühtnik om džoul', lühüdas Dž. Mugažo kävutadas Q lämuden lugumäran taht, W radon i vägevuden (energii aigan pordos) täht, U hibjan südäienergijan täht.

Amuižgrekine Aristotel'-tedomez' toi «energii»-terminad, mainiti ičeze «Fizik»-traktatas, no sana znamoiči siš ristitun radmišt. Vl 1807 britanine Tomas Jung-tedomez' mainiti energijad nügüd'aigaižes el'genduses ezmäižen kerdan, vajehti sil todud Leibnical 17. voz'sadan lopus «eläb vägi»-tärtust. Francine Gaspar-Güstav Koriolis-tedomez' avaiži radon i kinetižen energijan kesksidod vl 1829.

Uil'jam Tomson (tuleban aigan lord Kel'vin) kävuti «kinetine energii»-terminad vl 1851 vai sen aigemba, i vl 1853 britanine Uil'jam Renkin-fizikantedomez' toi «potencialine energii»-tärtust. Edesižes Uil'jam Tomson ühtenzoiti tedoid energijas termodinamikan käskusikš, sen tagut himii šingotaškanzihe teravas. Germanine Rudol'f Klauzius-tedomez' jätksi termodinamikan šingotest, toi i ümbrikirjuti matematižikš entropijan tärtust. Termodinamik om tedo energijan toižetamižes, sai nügüdläšt nimitust 1920-nzil vozil. Džozef Stefan toi absolütižikš mustan hibjan sädegoičendan käskust.

Energii Vikiaitas

Nece kirjutuz om vaiše ezitegez. Tö voit abutada meile, ku kohendat sidä da ližadat sihe.