Rustam Mirzo (1381-1424) – temuriy shahzodalardan biri. Umarshayx Mirzoning ikkinchi oʻgʻli. Iroq va Fors hukmdori (1414— 1424). 1403-yil Amir Temur Rustam Mirzoga Isfahon hukmronligini bergan.

Rustam Mirzo 1381-yilda tugʻilgan. Umarshayx Mirzoning (1356-1394) xotini Qutlugʻ Tarxon ogʻadan boʻlgan yagona oʻgʻli edi. Uning otasi, Amir Temurning ikkinchi oʻgʻl boʻlib 1394-yilda, Rustam oʻn uch yoshga toʻlganida vafot etadi^[1]. Keyinchalik Rustam Mirzo bobosi Amir Temurning harbiy yurishlarida qatnasha boshlaydi. Uning oʻgay akasi Pir Muhammad Mirzo Amir Temurnning gʻazabini keltirgach, Rustam Fors viloyati hokimi etib tayinlanadi. Keyinchalik 1403-yil Amir Temur Rustam Mirzoga Isfahon hukmronligini bergan.

1405-yil fevralida Temur vafotidan soʻng uning avlodlari oʻrtasida oliy hokimiyat uchun kurash boshlanadi, garchi Umarshayxning oʻgʻillari umumiy jihatdan amakilari Shohruh hukmronligi ostida boʻlsa ham. Rustam Mirzo hamon Isfahon hokimi boʻlib, Mironshohning oʻgʻli amakivachchasi Umar Mirzo bilan ittifoq tuzadi. 1406-yilda u akasi Pir Muhammad Mirzo Sheroziy (1379—1410) va Umar Mirzo bilan birgalikda Abubakr Mirzoga qarshi urush qilgan va uning mulklariga muvaffaqiyatli bostirib kirgan. Biroq, Harbura mavzeida boʻlgan bu jangda uning qoʻshini magʻlubiyatga uchraydi. Qarshilikni shahzodaning eng yaqin maslahatchilaridan biri Qodi Ahmad Saidiy boshqarib, Abu Bakrdan oldinga oʻtishga muvaffaq boʻladi. Keyinchalik aka-ukalar oʻrtasida paydo boʻlgan ixtilofga Rustam Mirzoning beklaridan amir Sayd Barlos oʻz hissasini qoʻshgan. Rustam Mirzo ukasi Iskandar Mirzo bilan ittifoq tuzib, akasi Pir Muhammad Mirzoga qarshi urush harakatlarini boshlaydi. Biroq tezda u Iskandar Mirzo bilan ham ixtilofga boradi va jangda magʻlubiyatga uchrab (1410-yil), Qora Yusuf turkman huzuriga yordam soʻrab ketadi.

Rustam 1406—1407-yillarda ukasi Pir Muhammadning qamoqdan qochgan ukasi Iskandarga boshpana beradi. Pir Muhammad Isfahonga hujum qiladi, lekin uni qoʻlga kirita olmay, atrofdagi yerlarni va ekinlarni vayron qildi, uylarni yoqib yubordi va toʻgʻonlarni vayron qildi. Bu hujumga javoban Rustam va Iskandar Pir Muhammadning poytaxti Sherozni qamal qiladi, lekin bu shaharni ham egallashga muvaffaq boʻlmadi. Buning oʻrniga Neyrizdan Darabgacha boʻlgan Sharqiy Forsni talon-taroj qilishga qaror qildilar. Bu ishda ularga birodarlari, jumladan, bir qancha harbiylar yordam berishdi. Bunga javoban Pir Muhammad Isfahondagi birodarlariga qarshi yurish qildi. Biroq Rustam va Iskandar avvalroq vabo epidemiyasi tufayli shaharni tark etishga majbur boʻlishgan. Gendoman jangida shahzodalar Rustam va Iskandar Pir Muhammaddan yengiladi. Rustam bilan Iskandar sharqqa qochdilar. 1412-yilda u Tabriz orqali Isfahon, soʻngra Hirotga kelgan. 1414-yil Shohrux uni Iskandar Mirzo oʻrniga Iroq va Fors hukmdori qilib tayinlaydi. Fursatni gʻanimat bilgan Rustam Mirzo oʻz ukasi Iskandar Mirzoning 2 koʻziga mil torttirib, koʻr qiladi va keyinchalik qatl qildiradi (1415-yil iyun). Rustam Mirzoning 2 oʻgʻli boʻlib, ular otasi tirikligida vafot etishgan^[2][3].

1409-yilda Pir Muhammad vafot etdi va uning mol-mulkining katta qismi endi Iskandarning tasarrufida edi^[4]. Rustamni Isfahonni qayta egallash uchun shaharni bir necha yil boshqargan Qodi Ahmad Saidiy taklif qiladi. Biroq amirlarining fitnalari natijasida Rustam Qozi Saidiyni oʻlimga buyurdi. Ikkinchisi oʻgʻli bilan birga Qurbon Bayramiga bagʻishlangan bayramga taklif qilindi, u yerda ikkalasi ham oʻldirildi^[5].

Rustam Mirzo 1424/1425-yilda vafot etgan^[6], va undan koʻp oʻtmay uning ikki oʻgʻli vafot etdi^[7]. Biroq Shohruh qoʻshinining bosh qoʻmondoni Firuzshoh keyinchalik Rustam tarafdorlarini quvib chiqardi va oʻrniga Isfaxon hokimiyatini oʻz ukasiga topshirdi^[8].

• Fayziyev T., Temuriylar shajarasi, T., 1995.^[9]
• Abdurazzoq Samarqandiy, Matlai saʼdayn va majmai bahrayn, T., 1969.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.