Qasr al-Bahiliy qamali
Sanalar 720/721 Urush yeri Samarqand, Movarounnahr Natija Arablarning g'alabasi, garnizonni evakuatsiya qilish[1]
Raqiblar
Umaviylar xalifaligi	Turkash xoqonligi
Qoʻmondonlar
Aniq emas	Kursul

Qasr al-Bahiliy qamali – Turkash xoqonligi qoʻshinlari tomonidan Samarqand yaqinidagi Qasr al-Bahiliyni qamal qilish. Milodiy 721 yoki 720-yillarda sodir boʻlgan. Turgashlarning asosiy qoʻshiniga 100 kishilik kichik arab garnizoni qarshilik koʻrsatdi. Umaviylarning Xuroson noibi tomonidan yuborilgan arab boʻlinmalari va al-Musayyab ar-Riyohiy qoʻmondonligi ostidagi mahalliy Eron ittifoqchilari qamalni olib tashlash, garnizon va tinch aholini xavfsiz joyga olib chiqishga muvaffaq boʻlishdi^[2].

VII asr oʻrtalarida arablar Fors va Xurosonni bosib olganidan soʻng xalifa al-Volid I davrida (705–715) Umaviylar sarkardasi Qutayba ibn Muslim tomonidan Movarounnahr bosib olingan. 719-yilda mahalliy hukmdorlar xalifalikka qarshi xitoylar va ularning turgʻoz vassallaridan harbiy yordam soʻraydi^[3].

Vaziyat arab hokimi Abdurrahmon ibn Nuaymning layoqatsizligi tufayli yanada keskinlashdi. Uning vorisi Said, 720-yilda bu lavozimni egallagan va unchalik yaxshi tajribaga ega emas edi. U viloyatni boshqarishda na tajribaga ega edi, na hududni yaxshi bilar edi. Urushlarga qarshi boʻlganligi uchun u „Xuhnjaina“ laqabini olgan. Keyinchalik Said qobiliyatli Shu’ab ibn Zuhayr an-Naxshaliyni Samarqandga noib qilib tayinlagan. Biroq mahalliy aholi oʻrtasidagi tartibsizliklardan soʻng u ishdan boʻshatilib, oʻrniga Usmon ibn Abdulloh ibn Mutarrif ibn ash-Shihir tayinlandi. Shotlandiya sharqshunosi Hamilton Gibbning fikricha, bu isyonchilarni tinchlantirish uchun qilingan behuda urinishlardan biri edi^[4].

Arab maʼmuriyatining zaifligi va shahzodalarning murojaatlari turgʻoshlar hukmdori xoqon Sulukning arablarga qarshi hujum uyushtirishiga sabab boʻldi. Bagʻtarxon boshchiligida turgʻashlar Qasr al-Bahiliy ("Bahiliy qal’asi ") qal’asini oʻrab olishga muvaffaq boʻldilar, uning garnizoni, arab tarixchisi at-Tabariyning yozishicha, oilalari bilan bor-yoʻgʻi yuz nafar askardan iborat edi. Samarqanddan qoʻshimcha kuchlar oʻz vaqtida yetib kelmasligidan qoʻrqib, Qasr al-Bahiliy garnizoni Bogʻa Tarxonga 40 ming kumush dirham toʻlash evaziga sulh, shuningdek, oʻlpon toʻlangunga qadar 17 kishini garovga olish taklif qiladi.

720 yoki 721-yillarda Samarqanddagi garnizon boshligʻi ibn ash-Shixir turgʻoshlar hujumidan xabar topgach, Xurosonning arab aholi punktlaridan 4 ming kishilik koʻngillilar otryadini toʻplaydi, ammo at-Tabariyning yozishicha, qoʻmondon tayinlangan ar-Riyohiy ularni Turgʻash xoqoniga qarshi chiqishlari va shahid boʻlib halok boʻlishlari haqida ogohlantirgan, koʻngillilardan atigi 1300 kishi qolgan. Keyinchalik, ar-Riyohiy yoʻlning yarmini bosib oʻtib, oʻz soʻzlarini takrorlaydi, shuning uchun u bilan atigi 700 ga yaqin eng qatʼiy jangchilar qoldi. Arablar turgʻash qoʻshinini chalgʻitib Qasr al-Bahiliy qal’asidagi garnizonni qutqarishga muvaffaq boʻladi.