Aminoglikozidlar - organik moddalar guruhi bo'lib, ularning umumiy kimyoviy tuzilishi o'xshash, ya'ni tarkibida aminoglyukoza bo'lib, u glikozid bog' orqali aminosiklik halqa bilan bog'langan. Ko'pgina aminoglikozidlar antibiotiklar hisoblanadi. Kimyoviy tuzilishga ko'ra, aminosiklitol antibiotiki boʻlgan spektinomitsin ham aminoglikozidlarga yaqin. Aminoglikozidlarning asosiy klinik ahamiyati ularning aerob gram-manfiy bakteriyalarga qarshi faolligidadir.

Aminoglikozidlar bakteriya ribosomalari bilan bog'lanish hosil qiladi va hujayralardagi oqsillar biosintezini buzadi, bu hujayradagi genetik ma'lumotlar oqimining uzilishiga olib keladi. Gentamitsin, shuningdek, ribosomaning 30S subbirligi funktsiyasini buzgan holda, oqsil sinteziga ta'sir qilishi mumkin.

Aminoglikozidlar bakteritsid antibiotiklardir, ya'ni ularga sezgir mikroorganizmlarni to'g'ridan-to'g'ri o'ldiradi (faqat mikroorganizmlarning ko'payishini tormozlayigan bakteriostatik antibiotiklardan farqli ravishda; mezbonning immuniteti ularni yo'q qilishga dosh berishi kerak). Shuning uchun aminoglikozidlar ularga sezgir mikroorganizmlar keltirib chiqaradigan ko'pgina og'ir infektsiyalarda tez ta'sir ko'rsatadi va ularning klinik samaradorligi bakteriostatiklarning samaradorligiga qaraganda bemorning immuniteti juda kam bog'liq. Bu aminoglikozidlarni chuqur immunosupressiya bilan bog'liq og'ir infeksiyalar, xususan, febril neytropeniya uchun tanlangan dorilardan biriga aylantiradi.

Aminoglikozidlar asosan mikroorganizmlarni ko'payish davrida bakteritsid ta'sir ko'rsatadi beta-laktam antibiotiklardan farqli ravishda mikroorganizmlarning ko'payish bosqichidan qat'i nazar, bakteritsid ta'sirga ko'rsatadi, shu jumladan dam olish bosqichida boʻlgan mikroorganizmlarga ham. Shuning uchun aminoglikozidlarning terapevtik samaradorligi, beta-laktamlardan farqli o'laroq, bakteriostatik faol antibiotiklarni bir vaqtda qo'llash bilan kamaymaydi.

Aminoglikozidlarning ta'siri maqsadli bakterial hujayra ichida ham, yuqumli o'choqdagi to'qimalarda ham aerob sharoitlarni (kislorod mavjudligi) talab qiladi. Shuning uchun aminoglikozidlar anaerob mikroorganizmlarga ta'sir qilmaydi, shuningdek, kam ta'minlangan, gipoksemik yoki nekrotik (o'lik) to'qimalarda, absess bo'shliqlari va kavernalarda yetarli darajada samarali emas.

Shuningdek aminoglikozidlarning bakteritsid faolligi muhitning pH iga juda ham bog'liq: ular kislotali va neytral muhitda kuchsiz ishqoriy muhitga (pH 7,5 yoki sal ko'proq boʻlganda) nisbatan sezilarli darajada kam samara beradi. Shu sababga ko'ra siydik muhiti ishqoriylashganda siydik yo'llari infeksiyalarida aminoglikozidlarning samaradorligi ortadi, muhit kislotalilashganda esa kamayadi. Sepsisda (bakteriemiyada), febril neytropeniyada metabolik atsidoz korreksiyalansa aminoglikozidlarning samaradorligi ortadi. Absesslarda, pnevmoniyada aminoglikozidlarning samaradorligi yetarlicha bo'lmaydi, chunki absess va infitsirlangan o'pka to'qimasida pH odatda kislotali (6.4-6.5) bo'ladi. Aminoglikozidlarning aktivligi ikki valentli kationlar, xususan kalsiy va magniy ionlari boʻlganda kamayadi. Shuning uchun aminoglikozidlar osteomiyelitda (chunki suyak to'qimasi kalsiyga boy) va kalsifikatsiyaga uchragan o'choqlarda (oxaklanishda) yetarlicha samarali emas.

Yiringlash va to'qimalarning parchalanish jaraynida hosil boʻlgan oqsillar va to'qimalar detritining DNK qismlari ham aminoglikozidlarning samaradorligini pasaytiradi, chunki aminoglikozidlar oqsillar bilan yuqori darajada bog'lanadigan dorilardir.

Aminoglikozidlar hayvon organizmlari hujayralariga kirmaydi, shuning uchun ular hujayra ichidagi patogenlarga ta'sir qilmaydi, hatto kulturada in vitro yuqumli agent aminoglikozidlarga sezgir boʻlgan hollarda ham. Xususan, aminoglikozidlar shigella, salmonellalarga qarshi samarasiz.

Aminoglikozidlarning to'rt avlodi mavjud^[1] :

Keyingi avlod aminoglikozidlar guruhining antibiotiklari: plazomitsin.

Tarixiy jihatdan birinchi aminoglikozid 1944 yilda Streptomyces griseus aktinomitsetidan ajratib olingan streptomitsin edi. Bu shuningdek, ilk ma'lum boʻlgan antibiotiklardan biri bo'lib, penitsillindan keyinigi ikkinchi antibiootik edi. Kanamisin esa 1957 yilda ajratib olingan.

Antibiotik terapiyasi davrining boshida streptomitsin penitsillin bilan birgalikda keng tarqalgan va deyarli nazoratsiz qo'llanilgan, shu jumladan, hozirgi vaqtda aminoglikozid antibiotiklarini tayinlash uchun ko'rsatma sifatida qaralmagan banal infektsiyalar uchun ham. Bu banal infektsiyalar patogenlarining streptomitsinga chidamliligini oshirishga va boshqa aminoglikozidlarga qisman kesishuvchi chidamlilikning paydo bo'lishiga yordam berdi.

Keyinchalik, streptomitsin o'zining yuqori ototoksikligi va nefrotoksikligi tufayli, shuningdek, eng keng tarqalgan patogenlarga chidamlilikning tez rivojlanishi tufayli deyarli faqat sil kasalligi uchun maxsus kimyoterapiyaning kombinatsiyalangan rejimlarining bir qismi sifatida qo'llanila boshlandi, shuningdek hozirda deyarli yo'q qilingan infeksiyalarda, m:o'latda qo'llaniladi. Boshqa klinik holatlarda qo'llaniladigan aminoglikozid esa uzoq vaqt kanamitsin bo'lib qoldi.

Hozirgi vaqtda asosiy, eng ko'p qo'llaniladigan aminoglikozid antibiotiklari ikkinchi avlod dorilari, xususan, gentamitsindir. Kanamitsinni buyurish chastotasi uning ikkinchi avlod dori vositalariga nisbatan yuqori oto- va nefrotoksiklikka ega ekanligi, shuningdek, patogenlarning kanamitsinga chidamliligi oshishi tufayli sezilarli darajada kamaydi.

III avlod aminoglikozid amikatsin hozirda zahira dori hisoblanadi, uni patogenlarning unga chidamliligi tarqalishini oldini olish uchun keng va tez-tez buyurish kerak emas. Patogenlarning amikatsinga chidamliligi hali ham keng tarqalmagan. Boshqa aminoglikozidlar bilan o'zaro chidamlilik to'liq emas va ko'pincha ikkinchi avlod aminoglikozidlariga chidamli patogenlar amikasinga sezgir bo'lib qoladi. Patogenlarning amikatsinga chidamliligi ikkinchi avlod dorilariga qaraganda sekinroq o'sishi ham xarakterlidir. Patogenlarning ikkinchi avlod dori vositalariga, xususan, gentamitsinga chidamliligi ham birinchi avlod dorilari kanamitsin va streptomitsinga nisbatan sekinroq rivojlanadi.

1. ↑ „Аминогликозиды: описание фармакологической группы в Энциклопедии РЛС“. 2013-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 13-noyabr.