Төрекмәнстан
төрекм. Türkmenistan Respublikasi төрекм. Türkmenistan
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	27 октябрь 1991[1]
Рәсми исем	Türkmenistan[1]
Кыскача исем	🇹🇲
ХФӘ билгесе	tʉɾkˈmeːnɪstɑːn
Гомер озынлыгы	67,835 ел[2]
Демоним	türkmén, Turkmen[3], Turkmenistanano, Turkmenänan, تركماني, تركمانية, تركمان, туркменистанец, туркменистанка, туркменистанцы, turcman, turcmana, turcmans, טורקמני, טורקמנית, turkmeni, turkmen, turkmenă, তুর্কমেন, turkmeno, turkmena, turkmeni, turkmene, turcmen, turcomanu, turcomana, туркман, ترکمن, Turkmène[4], Turkmene, Turkmenin, Turkmenistani[5], turkmen, turkmena, turkmene, turkmeni, توركماني, توركمانية, توركمانيين, توركمانيات һәм turcomannicus
Рәсми тел	төрекмән теле[6]
Гимн	Төрекмәнстан гимны
Мәдәният	Төрекмәнстан мәдәнияте[d]
Дөнья кисәге	Азия
Дәүләт	Төрекмәнстан
Башкала	Ашкабад
Сәгать поясы	UTC+05:00 һәм Asia/Ashgabat[d][7]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Үзәк Азия
Иң көнчыгыш ноктасы	37°55′16″ т. к. 66°42′23″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы	42°47′ т. к. 58°38′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы	35°08′16″ т. к. 62°18′49″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы	41°45′49″ т. к. 52°27′06″ кч. о.
Геомәгълүматлар	Data:Turkmenistan.map
Иң югары ноктасы	Айрибаба[d]
Иң түбән ноктасы	Туран түбәнлеге[d]
Идарә итү формасы	җөмһүрият һәм президент җөмһүрияте
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Төрекмәнстан президенты
Ил башлыгы	Сәрдар Бәрдемөхәммәдов
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Төрекмәнстан президенты
Канунбирү органы	Төрекмәнстан Милли советы[d]
Үзәк банкы	Төрекмәнстан үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Согуд Гарәбстаны, Беларусь, Сербия, Үзбәкстан, Пакьстан, Франция, Малайзия, Америка Кушма Штатлары, Россия, Иран, Бангладеш, Һиндстан, Гөрҗистан, Германия, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[8], Кытай һәм Кытай Җөмһүрияте
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, ОБСЕ, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[9], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Азия үсеш банкы[d], Интерпол[10][11], ХКТО[d][12][13], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[14], Бөтендөнья почта берлеге[15][16], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][17], Бөтендөнья метеорология оешмасы[18], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[19], БДБ, Төрки дәүләтләр оешмасы һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][20]
Рәсми бәйрәм	төрекмән кавыны көне[d]
Балигълык яше	16 яшь
Никахка керү яше	16 яшь
Халык саны	6 117 933 (2021)[21]
Административ бүленеше	Ашкабад, Ахал вилаяте, Балкан вилаяте, Ташугыз вилаяте, Ләбап вилаяте һәм Мары вилаяте
Су өслеге өлеше	4,9 процент
Акча берәмлеге	Төрекмәнстан манаты[d]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,745[22]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,619[23]
Эшсезлек дәрәҗәсе	10 ± 1 процент[24]
Нәрсә белән чиктәш	Казакъстан, Үзбәкстан, Әфганстан һәм Иран
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][25]
Челтәр көчәнеше	220 вольт
Электр аергычы төре	NEMA 5-15[d][26], Schuko[d][26] һәм Europlug[d][26]
Алыштырган	СССР
Кулланылган тел	төрекмән теле, үзбәк теленең Төньяк диалекты[d] һәм Çağatay tele
Мәйдан	491 210 км²
Рәсми веб-сайт	turkmenistan.gov.tm һәм turkmenistan.gov.tm/_eng/
Һәштәге	Turkmenistan
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.tm
Тематик география	Төрекмәнстан географиясе[d]
Тимер юл хәрәкәте ягы	уң[d]
Феноменның икътисады	Төрекмәнстан икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Төрекмәнстан халкы[d]
Джини коэффициенты	40,8[27]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	15 процент
Тулаем туулар коэффициенты	2,301[28]
Максималь температура	50,1 °C
Уку-язу нисбәте	99,6 процент[29]
Демократия индексы	1,66[30]
BTI Governance Index	1,85[31], 2,02[31], 2,28[31], 2,2[31], 2,19[31][32], 2,41[31], 2,51[31] һәм 2,32[31]
BTI Status Index	3,2[31], 3,34[31], 3,55[31], 3,54[31], 3,45[31], 3,39[31], 3,14[31], 2,71[31] һәм 2,67[32]
Happy Planet Index score	33[33]
Илнең мобиль коды	438
Илнең телефон коды	+993
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	112[d]
Илнең GS1 коды	483
Номер тамгасы коды	TM
Диңгездәге идентификацияләү номеры	434
Шәрәфле ватандашлар төркеме	Төркем:Төрекмәнстан шәрәфле ватандашлары[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Төрекмәнстанда җирләнгәннәр[d]
Төрекмәнстан Викиҗыентыкта

Төрекмәнстан (төрекм. Türkmenistan) – Урта Азиядә урнашкан дәүләт. Көньякта Әфганстан һәм Иран белән, төньякта Казакъстан һәм Үзбәкстан белән чиктәш. Көнбатыштан Каспий диңгезе белән юыла. Дөнья океанына чыгу юлы юк.

• Б.э.к. II меңьеллыкта бүгенге Төрекмәнстан территориясендә Маргиан цивилизациясе булган.
• Б.э.к. VI–IV гасырларда бу җирләр иранлы Ахеменидлар дәүләтендә, соңрак Александр Македонский кулында булган.
• Б.э.к. III гасыр – Парфия патшалыгы эчендә (башкаласы – Ниса), соңрак Сасанидлар дәүләте составында.
• V-VIII гасырларда эфталитлар, төркиләр, гарәпләр һөҗүменә дучар була. 776–783 елларда җирле халык Хашим ибне Хәким (Муканна) җитәкчелегендәге гарәпләргә каршы баш күтәрүдә катнаша.
• IX-X гасырларда Таһирилар, Саманилар дәүләтендә.
• XI гасырда Төрекмәнстан территориясы угызлар тарафыннан яулап алына. Соңрак, угызларның җирле иранлылар белән кушылуы нәтиҗәсендә, хәзерге төрекмән этносы барлыкка килә. XI-XIII гасырларда башкаласы Мерв шәһәре булган беренче төрекмән Сәлҗүкләр дәүләте барлыкка килә.
• XIII гасыр башында монголлар тарафыннан яулап алына һәм Илханнар дәүләтенә, соңрак Тимурилар дәүләте составына керә.
• XVI-XVII гасырлар – Хивә ханлыгы һәм Бохара ханлыгына керә.
• 1869–1885 еллар – Pəcəй империясе тарафыннан яулап алына (Каспий арты өлкәсе).
• 1917 ел, ноябрь – декабрь – совет хөкүмәте урнаштырыла.
• 1924 ел, 27 октябрь –Урта Азиядә милли-территориаль бүленеш процессы буенча Төрекмәнстан Совет Социалистик Җөмһүрияте төзелә.
• 1948 ел, октябрь – Ашхабадда көчле җир тетрәве нәтибәсендә 60-100 мең кешенең гомере өзелә.
• 1990 ел – Җөмһүрият Президенты урыны барлыкка килә. Ул урынны аңа кадәр җөмһүрият белән идарә иткән Сапарморат Ниязов ала.
• 1991 ел, октябрь – Җөмһүриятнең Югары Шурасы бәйсезлек игълан итә, ТССҖның атамасы Төрекмәнстанга үзгәртелә.

• 2007 ел, 11 февраль – Президент урынына Горбангулы Бәрдемөхәммәдов сайлана.

Территориясының 80% артыгын Караком чүле алып тора. Төрекмәнстанның Каспийда яр сызыгы озынлыгы 1 768 км.

• Ашхабад шәһәре
• Ахал вилаяте. Башкаласы – Әнәү (Аннау) (картада – 1)
• Балкан вилаяте. Башкаласы – Балканабад (Нәбит-Даг) (2)
• Ташугыз вилаяте. Башкаласы – Ташугыз (Ташауз) (3)
• Ләбап вилаяте. Башкаласы – Төрекмәнабад (4)
• Мары вилаяте. Башкаласы – Мары (5)

СССР чорында Төрекмәнстан чимал (нигездә мамык һәм энергия ташучылар) чыганагы булып тора. Хәзерге вакытта нефть һәм газ чыгару ТМПның 70% тәшкил итә.

Рәсми чыганаклар буенча Төрекмәнстанның ТМП үсеше түбәндәгечә:

• 1999 – 16%,
• 2000 – 18%,
• 2001, 2002 – 20%,
• 2003 – 17%,
• 2004 – 21%.

Җөмһүрияттә халык санының тиз артуы күзәтелә. 1979 елдагы халык санын алу буенча республикада 2 759 мең, 1989 елда – 3 534 мең, 1995 ел исәбе буенча – 4 481 мең кеше яшәгән. 1995 елдан соң да үсеш дәвам итә: 2000 елда – 5 200 мең, 2001 ел башында – 5369,4 мең; 2001 ел, 1 май – 5410 мең; 2001 ел, 1 август – 5478,9 мең кеше.

Халыкның якынча 90% – төрекмәннәр, 4% – үзбәкләр, 3% – руслар. Шулай ук азәриләр, казакълар, татарлар һ.б. халыклар да яши.

Гаскәр саны якынча 100 000 сугышчы һәм әфисәр.

к б ү Төрекмәнстан идарә-җир төзелеше
Вилаятьләр	Ахал  • Балкан  • Ташугыз  • Ләбап • Мары
Дәүләт әһәмиятендәге шәһәр	Аркадаг
Вилаять статуслы шәһәр	Ашхабад

к б ү БДБ (1991 елның 8 декабрендә нигезләнгән)
БДБ әгъзаләре	Азәрбайҗан · Әрмәнстан · Беларусия · Казакъстан · Кыргызстан · Молдавия · Россия · Таҗикстан · Үзбәкстан
Ассоциацияләүче БДБ әгъзаләре	Төрекмәнстан (БДБ уставын расламаган)
Элеккеге әгъзаләр	Гөрҗистан (3 декабрь 1993 — 18 август 2009) · Украина (10 декабрь 1994 — 18 декабрь 2014)

к б ү Ислам хезмәттәшлеге оешмасындагы әгъза илләр һәм күзәтүче илләр
ИХО әгъзалары	Азәрбайҗан  • Алжир  • Албания  • Әфганстан  • Бангладеш  • Бәхрәйн  • Бенин  • Бруней  • Буркина-Фасо  • Габон  • Гамбия  • Гвинея  • Гвинея-Бисау  • Джибути  • Мисыр  • Индонезия  • Үрдүн  • Гыйрак  • Иран  • Йәмән  • Камерун  • Казакъстан  • Катар  • Кыргызстан  • Комор утраулары  • Кот-д'Ивуар  • Күвәйт  • Лөбнан  • Ливия  • Мавритания  • Малайзия  • Мали  • Мальдивлар  • Марокко  • Мозамбик  • Нигер  • Нигерия  • Берләшкән Гарәп Әмирлекләре  • Оман  • Пакистан  • Фәлистыйн  • Согуд Гарәбстаны  • Сенегал  • Сүрия *  • Сомали  • Судан  • Сьерра-Леоне  • Таҗикстан  • Того  • Тунис  • Төркмәнстан  • Төркия  • Уганда  • Үзбәкстан  • Чад
ИХО күзәтүче-илләре	Босния һәм Герцеговина  • Русия Федерациясе  • Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүрияте  • Таиланд  • Үзәк Африка Җөмһүрияте
ИХО күзәтүче-оешмалары	БМО  • Африка Берлеге  • Гарәп дәүләтләре лигасы  • Икътисади хезмәттәшлек оешмасы  • Мороны азат итү милли фронты  • ИКО әгъзасы булган дәүләтләрнең парламент берлеге  • Бер якка да кушылмаучылык хәрәкәте
* -2012 елда әгъзалыгы рәсми туктатылган.