Һәйкәл
Муса Җәлил һәйкәле
Урын	Казакъстан, Абай өлкәсе, Симәй, М. Җәлил урамы
Төзелеш датасы	2023 ел
Материал	бронза

Симәйдә Муса Җәлил һәйкәле (каз. Семей қаласындағы Мұса Жәлел ескерткіші, Semeı qalasyndaǵy Musa Jalıl eskertkishi, рус. Памятник Мусе Джалилю в Семее) ― 2023 елның 9 ноябрендә Казакъстанның Абай өлкәсе административ үзәге Симәй шәһәрендә бөек татар шагыйре Советлар Союзы Герое Муса Җәлил (1906–1944) хөрмәтенә ачылган һәйкәл (бюст).

Яңа оештырылган Абай өлкәсенең административ үзәге (2022 елның 8 июненнән) Симәй шәһәрендә Муса Җәлил һәйкәлен (бюстын) ачу тәкъдиме 2022 елда ук күтәрелгән. 2022 елның 25 августында Күкчәтауда Муса Җәлил һәйкәлен ачу тантанасына килгәч^[1], Татарстан Республикасы премьер-министры урынбасары, Бөтендөнья татар конгрессы Милли шурасы рәисе Васил Шәйхразиев җитәкчелегендәге делегация Симәйгә барып, Муса Җәлил һәйкәлен урнаштыру мөмкин булган урында (Муса Җәлил урамында) булган. Шәһәр хакимияте һәйкәл урнаштыруда ярдәм итәргә өметләндергән. ^[2].

«Иртыш буе татарлары: тарих һәм хәзерге заман» конференциясен рәсми ачуда Татарстан вице-премьеры Васил Шәйхразиев: «Әлеге мәсьәлә өйрәнелә, барлык протокол таләпләре үтәләчәк», ― дип аңлата.

2023 елның 9 ноябрендә Муса Җәлил бюсты герой-шагыйрь исемен йөрткән һәм күп кенә татарлар яшәгән урамда урнаштырылган.

Бюстның авторы – Татарстан Республикасының атказанган сәнгать эшлеклесе Винера Абдуллина, Санкт-Петербург дәүләт кино һәм телевидение институтының компьютер графикасы һәм дизайны кафедрасы доценты^[3].

2023 елның 9 ноябрендә Советлар Союзы Герое, шагыйрь Муса Җәлил бюстын ачу тантанасы уза. Тантанада Татарстан Республикасы премьер-министры урынбасары, Бөтендөнья татар конгрессы Милли шурасы рәисе Васил Шәйхразиев, Абай өлкәсе акимы вазыйфаларын башкаручы Абай Шалкар Байбеков катнашкан. Чара кунаклары булачак сквер урынында чыршылар утырткан.

Герой-шагыйрь исемен йөрткән урамда, скверда (кечкенә бакча) кара мәрмәр аслыкка Муса Җәлилнең бронза бюсты урнаштырылган. Шагыйрь политрук вакытында итеп сурәтләнгән, хәрби дәрәҗәсе күренеп торучы киемнән. Бюсттан астарак, постаментка беркетелгән металл табличкага, Советлар Союзы Героеның Алтын Йолдызыннан астарак 3 телдә (казакъча, русча, татарча ) «Мұса Жәлел ұлы татар ақыны Кеңес Одағының Батыры / Муса Джалиль великий татарский поэт Герой Советского Союза / Mуса Җәлил бөек татар шагыйре Советлар Союзы Герое» дип язылган.

Һәйкәл тирәсендә яңа сквер булдыру һәм агачлар утырту планлаштырыла.

• Муса Җәлил һәйкәле (Күкчәтау)
• Муса Җәлил һәйкәле (Усть-Каменогорск)
• Габдулла Тукай һәйкәле (Симәй)

• В городе Семей прошла церемония открытия бюста Мусе Джалилю. Всемирный конгресс татар
• В Семее открыли памятник Мусе Джалилю. Semey Ainasy, 10.11.2023(рус.)

к·б·ү Муса Җәлил
Урыннар	• Мостафа  • «Хөсәения»  • Ксения гимназиясе  • Горький урамы, 17  • Ершов урамы, 2/1  • «Татарстан» гәҗите мөхәрририяте бинасы  • Матбугат йорты  • Татар опера студиясе  • Мәскәү хәрби-сәяси училищесы  • Моабит төрмәсе  • Плетцензее төрмәсе
Басмалар	• Кызыл йолдыз  • Кечкенә иптәшләр  • Октябрь баласы  • «Кызыл Татарстан»  • Коммунист  • Отвага
Әсәрләр	• Хат ташучы  • Илдар  • Алтынчәч  • Моабит дәфтәре
Даирәсе	Төхфәт Ченәкәй (остазы, дусты)  • Хәдичә Җәлил (сеңлесе)  • Рауза Хисмәтуллина (язылышмаган хатыны)  • Альберт Җәлилов (улы)  • Зәкия Садыйкова (язылышмаган хатыны)  • Люция Җәлилова (кызы)  • Әминә Җәлилова (хатыны)  • Чулпан Җәлилова (кызы)  • Маһинур Фәйзуллина (биограф)  • Лилиан Наврозашвили (оныгы)  • Җәлилчеләр
Хәтер	Урамнар (Казан  • Чаллы  • Минзәлә  • Бөгелмә  • Белорет  • Ишембай  • Алабуга  • Күмертау  • Стәрлетамак  • Учалы)  • Һәйкәлләр (Казан (1960)  • Казан (1966)  • Чаллы  • Түбән Кама  • Мәскәү (2008)  • Мәскәү (2012)  • Санкт-Петербург  • Тосно  • Үләнкүл  • Чиләбе  • Ырынбур  • Мостафа  • Әсәкәй  • Екатеринбург  • Серов  • Күкчәтау  • Үскәмән • Якутск  • Симәй  • Барда  • Курган  • Бишкәк  • Минзәлә  • Маляевка  • Әстерхан  • Җәлил)  • Музейлар ( Казан  • Минзәлә  • Мостафа  • Карадуган  • Җәлил  • ) Башкалар ( бистә  • театр  • опера  • көллият  • премия)